CD&V ligt in het midden van het bed, in de Vivaldi-regering. Heel vaak sloot vicepremier Vincent Van Peteghem (CD&V) zich in discussies, ook tijdens de begrotingsopmaak, eerder aan bij de liberalen, als tegengewicht tegen de dominante socialisten. Maar nu de energieprijzen de pan uit swingen, kantelt de discussie: CD&V pleit plots wél voor een verlaging van de btw op energie. De PS, die vanmorgen met voorzitter Paul Magnette de baan op ging, wil zeker ook extra steunmaatregelen voor de consument. En, daarbij moet deze keer “de brede middenklasse” ook de ingreep voelen. De groenen, die de minister van Energie Tinne Van der Straeten leveren, moeten een tandje bijsteken, terwijl het moeilijk wordt voor de liberalen om het offensief nog te stoppen.

In het nieuws: Gisteren Van Peteghem, vanmorgen Magnette.

De details: Beiden willen “snel ingrijpen”, om iets te doen aan de energiefactuur.

• Een onderzoek van de VRT, waarbij journalist Luc Pauwels aantoonde dat een gemiddeld gezin nu 1.500 euro meer per jaar betaald voor elektriciteit en gas, kwam gisteren hard binnen voor Vivaldi. Zeker omdat de openbare omroep erbij communiceerde “dat de politiek voorlopig niets extra gaat doen“.
• De prijsstijgingen zijn dan ook echt wel spectaculair. De groothandelsprijzen voor gas en elektriciteit waren op hun piek tot meer dan vier keer de prijs van een jaar voordien. Dat sijpelt onvermijdelijk door op de energiefactuur voor de consument. Dit zijn de cijfers van de VREG, de Vlaamse energieregulator, die overeen komen met die van de VRT:
  • Een jaarcontract voor een gemiddeld gezin voor gas en stroom zit nu op 5.300 euro, of bijna 450 euro per maand.
  • Dat is meteen 1.600 euro meer per jaar dan een maand geleden, liefst 43 procent erbij in één maand.
  • Op jaarbasis is die prijs zelfs bijna 2.000 euro toegenomen, een prijsstijging van meer dan 170 procent.
• Dat leidde bij meerdere partijen binnen Vivaldi tot zenuwachtigheid. “We moeten beseffen dat ingrijpen nu echt nodig is. En neen, niet alleen voor de zwaksten in de samenleving, maar voor een hele brede laag“, werd de analyse gemaakt aan de top van de PS.
• Ook bij CD&V gisteren een soortgelijke conclusie, waarbij voorzitter Joachim Coens graag in de verf liet zetten dat hij zijn vicepremier opdroeg de forcing te gaan voeren. Meteen zocht Vincent Van Peteghem de micro’s op en communiceerde hij wel wat voluntaristisch: binnen de regering was niets doorgesproken.
• Van Peteghem zijn kabinet bekijkt al langer een aantal scenario’s om op korte termijn iets te kunnen doen, dat besliste Vivaldi eind 2021 wel al. Zijn bekommernis over de middenklasse is ook niet nieuw, maar een pleidooi dat hij al maanden herhaalt: “Zij krijgen het steeds moeilijker, de energiefactuur neemt een enorme hap uit het gezinsbudget. We moeten kijken wat we daar kunnen doen, uitzonderlijke omstandigheden vragen uitzonderlijke maatregelen”, zo stelde hij.
• En daarbij kon een taboe meteen van tafel: de verlaging van de btw. Die zit nu voor energie op 21 procent, maar kan (tijdelijk) naar 6 procent. In het najaar nog was CD&V daar geen voorstander van, wegens een te grote budgettaire impact. Want de extra inkomsten uit de btw op energie die er zijn, verdampen als sneeuw voor de zon in het grotere budgettaire plaatje, als je onder meer de stijgingen van de lonen via de index én de daling van inkomsten uit de btw op andere producten in rekening neemt.
• Maar die afweging, belangrijk voor het imago van een ‘goede bestuurder’ voor Van Peteghem, lijkt even van tweede orde: het is alle hens aan dek voor de middenklasse.

Opvallend: Die bekommernis over de middenklasse leeft nu ook bij PS en de groenen.

• Vanmorgen deed de PS haar visie uit de doeken, Paul Magnette was te gast bij BelRTL. Daar herinnerde hij er fijntjes aan dat op de begrotingsbesprekingen zijn partij gepleit had voor veel bredere maatregelen dan wat uiteindelijk toen beslist werd.
• Pro memorie: in het najaar trok Vivaldi al stevige sommen uit om als schokdemper te dienen voor de stijgende energiefactuur.
  • Er kwam een tijdelijke uitbreiding van het sociaal tarief voor bijna een half miljoen mensen. Zo konden net iets meer dan 1 miljoen gezinnen profiteren van dat verminderde tarief.
  • Daarnaast was er de vraag van de PS voor een energiecheque. Ze wilde er een van 200 euro, ze kreeg er een van 80 euro. Prijskaartje van beiden: 200 miljoen euro.
  • Daarnaast kwamen er een hele reeks technische aanpassingen aan de taksen op energie (die erg hoog zijn). Dat effect komt op lange termijn wel op snelheid, en kost ook behoorlijk wat: 150 miljoen al dit jaar, nog eens 120 miljoen volgend jaar en 60 miljoen in 2024.
• Maar de PS kreeg dus destijds niet wat ze vroeg: een stevige, tastbare cheque als korting. Die legt Magnette nu terug op tafel. “De regering kan niet doof blijven, op een moment dan een heel pak mensen hun factuur niet kan betalen. Voor de PS is het nu het moment om iets te doen voor de middenklasse, voor diegenen die nu worstelen”, zo stelde hij opvallend genoeg.
• Die analyse, dat de vorige keer, ook onder impuls van de groenen, de focus toch wel heel sterk op enkel de zwaksten is komen te liggen, werd aan de Keizerlaan ook al gemaakt. Vivaldi wil deze keer dus wel ‘breed’ gaan, zoals de Vlaamse regering deed, toen ze de tarieven verlaagde op energieheffingen in het najaar: dat was voor iedereen. Ook bij Groen klonk eind vorig jaar al die bedenking: misschien hadden de maatregelen voor nog wat meer mensen gemogen.
• Overigens valt op dat PS en CD&V zo de kaas van het brood van Groen stelen. Die hebben met Tinne Van der Straeten wel de minister van Energie, maar zij komt vooral met het aartsmoeilijke dossier van de kernuitstap in beeld. Als het is om “iets te doen voor de mensen”, en op de uiterst gevoelige energieprijzen te werken, zijn andere Vivaldi-leden haar al lang voor in de communicatie.
• Overigens haalde Van der Straeten gisteren wel het nieuws met een ingreep om de opzegkosten van energiecontracten te plafonneren. De ombudsman van de energiesector, Eric Houtman was kritisch over die zet, de De Standaard kopte dat het “goedbedoeld maar ongelukkig” was. Binnen Vivaldi werd smalend opgemerkt dat Van der Straeten blijkbaar nog altijd in een état de grâce zit voor bepaalde kranten.

Wat nu concreet: Een btw-verlaging lijkt er niet te komen.

• Vanuit de oppositie dringt men al langer aan op drastisch ingrijpen, en dan ligt zo’n btw-verlaging voor de hand. Overigens gebeurde dat soort tijdelijke verlaging al eens in de regering-Di Rupo, toen tot groot protest van toenmalig vicepremier Pieter De Crem (CD&V). Deze keer heeft de PTB/PVDA er een groot strijdpunt van gemaakt. De N-VA is dan weer voorstander van een meer gerichte ingreep.
• Maar ook binnen de meerderheid is men verdeeld. Vooruit pleit al een tijdje luidop voor een algemene verlaging van de btw, maar de PS houdt de boot af. Vanmorgen stelde Magnette dat hij “heel tevreden was” dat CD&V van mening was veranderd. “Maar de maatregel is niet erg handig: Het zijn de rijksten die er het meest van profiteren.”
• Die argumentatie, “een btw-verlaging geldt voor iedereen, ook voor diegenen die een zwembad moeten verwarmen“, is niet nieuw: ze werd door CD&V destijds zelf ook gehanteerd.
• Vandaar dat de PS nog eens haar pleidooi voor een cheque herhaalde: “Dat laat ons toe beter te mikken. We geven die cheque aan iedereen, enkel de 10 à 20 procent rijksten hebben die niet nodig“, zo stelt de PS voor.
• Het lijkt ondertussen moeilijk voor de andere regeringspartners om geen actie te nemen. De liberalen hebben de bocht al ingezet, en spreken over maatregelen “die gericht en budgettair passend” moeten zijn. Verder dan dat staat het voorlopig niet. Een stevige budgettaire discussie dient zich straks dus onvermijdelijk aan, over hoe de ‘energie-ingreep’ van Vivaldi er zal uitzien. En vooral: hoe die betaald zal worden.

The Big Picture: Rusland toont hoezeer gas een element is in een breder geopolitiek spel.

• Deze week is er al enkele dagen topoverleg tussen Rusland en de VS, in Genève, en ook in het NAVO-hoofdkwartier in Brussel. Daarbij kreeg Vladimir Poetin wat hij al veel langer wilde: aandacht van de VS, voor een hele eisenbundel. De Amerikanen hebben onder Joe Biden immers een heel duidelijke strategie: enkel China telt eigenlijk nog, als tegenstander. Poetin kon daar maar moeilijk mee leven, en dwong de Amerikanen tot overleg.
• Niet dat het erop lijkt dat de VS zal ingaan op de eisen van de Russen, die onder meer geen wapens meer willen in NAVO-landen die grenzen aan hun territorium. Daarmee zouden ze meteen een pak landen van die club herleiden tot een soort tweederangslid.
• Maar veel erger voor Europa: de Europese Unie is compleet afwezig in de gesprekken. Poetin is er handig in geslaagd de machtigste politieke organisatie van het continent volledig buitenspel te zetten. De EU staat erbij en kijkt ernaar.
• Josep Borrell, de hoogste diplomaat van de EU, verklaarde op bezoek in het militair bedreigde Oekraïne wel “dat er geen nieuw Jalta-moment zal komen”, en “dat het tijdperk van de oude blokken voorbij is”, in realiteit is het toch een bijzonder pijnlijk moment voor de EU.
• De besprekingen komen er overigens op een moment dat de EU volop bezig is om haar defensiepolitiek en haar buitenlandbeleid op te pompen. Maar voorlopig blijft het bij verklaringen, en is van echte militaire integratie geen sprake.
• Tegelijk is de politieke impact van de spanningen met Rusland wel gigantisch: de gasprijs kan niet los gezien worden van de manoeuvres van Poetin om, 7 jaar na zijn invasie en annexatie van de Krim, en daaropvolgende isolatie en sancties, het Westen terug rond de tafel te dwingen.
• Systematisch bleek de afgelopen winter immers dat Gazprom telkens de gasreserves vanuit Rusland voor levering in het Westen artificieel laag hield, om zo zenuwachtigheid in de markt te pompen. Dat lukte, met dank aan de woelige economische tijden na de pandemie, wonderwel.
• Tegelijk is er heel het project van de Nord Stream 2-pijplijn, die rechtstreeks gas van Rusland naar Duitsland moet brengen, daarbij lastige buren als Oekraïne en Polen uit de transport snijdend. De Duitse groenen aarzelen om die pijplijn open te zetten, wat voor Poetin een enorme symbolische overwinning zou zijn. En Duitsland nog meer afhankelijk zal maken van Russisch gas.
• Hoe dan ook lijkt Europa zo, door het Russische gas, nog voor jaren de speelbal van Poetin, als er geen hard politiek antwoord komt. In die zin is het extra lastig voor Vivaldi dat het uitgerekend nu nieuwe gascentrales wil bouwen: de federale regering zette al een project op dat moet aantonen dat het gas straks niet van Rusland zal komen. Maar uiteraard kan Vivaldi niet verhinderen dat Poetin met een ijzeren vuist de gasprijs kan blijven manipuleren.

Ook opgetekend: De superwinst is ondertussen alweer … voor Engie.

• De afgelopen maanden leek Engie wel een extra lid van de Vivaldi-regering: telkens opnieuw stemde de Franse energiereus netjes haar communicatie af op het ritme van de Wetstraat. Te pas en te onpas verklaarde het dat het geen zin meer had om nog de kerncentrales open te houden: een uiterst handige boodschap voor de voorstanders van de kernuitstap.
• Die een-tweetjes tussen La Défense (waar Engie zijn hoofdzetel heeft) en het Belgische kabinet zijn niet van alle tijden. Integendeel: in het verleden botsten opeenvolgende Belgische regeringen telkens met de Franse energiereus. Daarbij ging het telkens over hetzelfde: hoeveel (extra) taks zou de energiereus ophoesten, op winsten die ze boekten in de erg lucratieve Belgische markt?
• Want daarbij altijd opnieuw hetzelfde uitgangspunt: de kerncentrales zijn gebouwd, de kosten zijn nagenoeg vast. Als er dus een stijging in de prijzen komt, boekt de energiereus superwinsten.
• Vanuit de PVDA berekende men ondertussen dat alleen al voor 2021 die superwinst uitkomt op 800 miljoen euro. Trekt men de lijn door naar 2024, dan eindigt men op 2,6 miljard euro overwinsten.
• Hoewel die berekening uiteraard wat ruw gemaakt is, wordt dezelfde redenering gevolgd bij de PS: er moet gepraat worden over die woekerwinsten. Afwachten dus hoe Vivaldi zich in dit debat zal positioneren. Maar het lijkt ondenkbaar dat de federale regering enkel zoete broodjes blijft bakken met de energiegigant, op een moment dat ze miljoenen euro’s zullen nodig hebben om de stijgende energieprijzen te dempen voor de middenklasse.
• In socialistische kringen wordt dan ook naar het voorbeeld van Spanje gewezen. Daar greep de premier, de socialist Pedro Sanchez, fors in: hij liet de energiesector miljarden ophoesten, om de rekeningen betaalbaar te houden. “Of dat allemaal wel conform de EU-regels was, is maar de vraag. Maar ondertussen schoten ze wel in actie”, zo is te horen aan de top.

Opvallend: Een indrukwekkende groep tekent een open brief, het ‘Wintermanifest’, die een ander coronabeleid bepleit, met minder nadruk op de een enge virologische aanpak.

• Meer dan honderd Belgische wetenschappers, academici en kunstenaars ondertekenden het “Wintermanifest voor een collectief pandemiebeleid“. Daarmee wil het collectief zijn zorgen bekendmaken over de crisisaanpak van de Belgische overheid. Ze onderstrepen een “gebrek aan een duurzaam pandemiebeleid”.
• Meer dan honderd vakmensen uit diverse sectoren – gaande van virologen, psychologen en juristen tot figuren uit de kunstsector – ondersteunen de oproep van het manifest. Psychiater Dirk De Wachter, jurist Hendrik Vuye, filosoof Ignaas Devisch, epidemioloog Dirk Bonneux, auteur Saskia De Coster en theatermaker Michael De Cock zijn slechts enkele van de vele ronkende namen die laten weten zich achter de boodschap te scharen.
• “Bijna twee jaar aanhoudende crisis, en een jaar nadat de coronavaccins beschikbaar werden, vinden de ondertekenaars van het manifest het tijd voor een grondige evaluatie en bezinning, met als doel een nog jaren aanslepend jojobeleid en een verdere polarisering te voorkomen”, zo luidt het.
• Ze schuiven vijf eisen naar voor, die wel erg breed kunnen ingevuld worden:
  • “Doelgerichtheid met een langetermijnperspectief.”
  • “Transparantie, tegensprekelijkheid, deontologie en effectieve communicatie.”
  • “Het belang van multidisciplinariteit, subsidiariteit en proportionaliteit.”
  • “Respect voor de grondvesten van een democratische rechtsstaat.”
  • “Aandacht voor de impact van sociaaleconomische ongelijkheid en maatschappelijke kwetsbaarheid.”
• Volgens de auteurs wordt het huidige beleid geteisterd door een gebrek aan langetermijnvisie, tunnelvisie en groepsdenken, een gebrek aan transparantie en vertrouwen, worden wetenschappelijke keuzes ongewenst verstrengeld met ethische keuzes en is er te weinig kritisch weerwoord te horen vanuit de media.
• “Niet bijzonder respectvol”, reageerde Marc Van Ranst, die zich blijkbaar aangesproken voelde over de kritiek op een te eng virologisch beleid, alvast in De Morgen.
• Ook opvallend: in een scherpe tweet haalde Lieven Annemans, Gentse professor en voorzitter van het Relancecomité, gisteren uit naar het coronabeleid: “Zolang het beleid mee aangestuurd wordt door een handvol narcistische sociopaten die een coalitie vormen met een hebzuchtige elite, terwijl anderen uit lafheid en onwetendheid toekijken, is het moeilijk overeind te blijven.”
• Dat leverde dan weer een reprimande op van de rector van de UGent, Rik Van de Walle. Hij noemde die uitspraak “zowel beschamend als schandelijk”. Ook collegae reageerden niet opgetogen: “Was Annemans niet, als voorzitter van dat Relancecomité, mee een adviseur?” In De Standaard nam Annemans zijn woorden niet terug: “Men zou zich beter afvragen waarom iemand die zo minzaam en vredelievend is, toch zulke scherpe uitlatingen doet.”

Opvallend: De Vlaamse regering wil een soort ‘herstart’ eind deze maand.

• Raakt de Vlaamse regering nu eindelijk rond met twee lastige dossiers: de stikstof en de betonstop/bouwshift? Het is dat waar Jan Jambon (N-VA) naar verluidt van droomt, om zo zijn regering nieuwe zuurstof in te blazen.
• Eind vorig jaar raakte de zaak nog maar eens vertroebeld. De minister-president ondervond voor een zoveelste keer de negatieve effecten van zijn deelname aan een Overlegcomité: de cultuursector wees hem aan als schuldige voor hun sluiting. En zijn eigen regering lukte er maar niet in om een akkoord te sluiten over twee netelige dossiers.
• Daarover is overigens ook vandaag geen witte rook in zicht, zo bericht De Tijd, over de lopende onderhandelingen in de Vlaamse regering over het stikstofdossier. Niet onlogisch, ook voor het winterreces stonden twee belangrijke protagonisten van de Vlaamse regering lijnrecht tegenover elkaar.
• Daarbij is er enerzijds Hilde Crevits (CD&V), die graag wil aantonen dat zij nog steeds de leading lady van de Vlaamse regering is, en bovendien de kampioen van haar traditionele achterban, met name de boeren. En tegenover haar staat Zuhal Demir (N-VA), de rijzende ster van N-VA, die als minister van Omgeving al veel lof oogstte bij de natuurverenigingen, zodanig dat men bij CD&V spreekt over een ‘infiltratie van N-VA in Natuurpunt’.
• Het uitgangspunt is duidelijk: Vlaanderen moet drastisch de uitstoot van schadelijke stoffen verminderen. Te meer omdat het Stikstofarrest juridisch geen andere opties laat. Maar ongeveer een derde van alle stikstofuitstoot in Vlaanderen komt van de landbouw, daar moet dus ingegrepen worden.
• De vraag is hoe dat kan, zonder al te veel pijn te doen. Demir heeft plannen om zo’n 50 landbouwbedrijven dicht te doen, diegenen die in 2014 al te horen kregen dat ze niet verder zouden kunnen vergund worden.
• Maar als minister van Landbouw heeft Crevits hoe dan ook sterke banden met de Boerenbond, een drukkingsgroep die ook binnen CD&V vandaag weegt. En die willen niet weten van een vervroegde sluiting en houden vast aan 2030 als einddatum.
• Komt daarbij dat ook de regels in een aantal gebieden met natuurparken zouden verstrengen. Maar de facto komt dat ook neer op een sluiting, onder meer in de Noorderkempen, voor een aantal boeren.
• In essentie draait de discussie hoe dan ook over centen. Er is nu een bedrag voorzien van 1,4 miljard euro, om compensaties uit te delen. Maar in totaal zou het kostenplaatje oplopen tot 3 miljard euro voor heel het stikstofplan. Niet bepaald prettig nieuws voor minister van Begroting Matthias Diependaele (N-VA), die droomt van een evenwicht.
• Verwacht wordt dat Jambon werkt naar een groot moment eind deze maand, om dan zijn ‘herstart’, niet de eerste overigens, te kunnen maken.

Met bijdragen van Louis Peckstadt.