Al sinds december 2021, nog voor het begin van de oorlog in Oekraïne, probeert het Kremlin tevergeefs de anonieme browser genaamd Tor te blokkeren. Via de internetbrowser kunnen gebruikers zichzelf anoniem over het internet verplaatsen en daarbij websites bezoeken die normaal gezien in Rusland zijn geblokkeerd.
Al jaren is de Tor-browser de beste manier om online anoniem te blijven en digitale censuur te ontwijken. De browser versleutelt het webverkeer van de gebruikers en stuurt hen door een keten van verschillende computers (het Tor-netwerk), waardoor het haast onmogelijk is om een individu online te traceren. Op deze manier kunnen een hoop Russen nieuws en informatie raadplegen die niet door de Russische regering wordt gecontroleerd.
Hierdoor zien wereldwijd verschillende autoritaire regimes het netwerk als een bedreiging voor hun voortbestaan. Daarom heeft Rusland de laatste maanden zijn inspanningen opgevoerd om Tor te blokkeren, tot dusver zonder succes.
Gerechtelijk bevel
In december 2021 vaardigde de Russische mediawaakhond, Roskomnadzor, een gerechtelijk bevel uit die het toestaat om internetproviders te bevelen om de website van het Tor-project, waar de browser kan worden gedownload, te blokkeren.
Sindsdien zijn de censoren in Moskou verwikkeld in een strijd met het technische team van Tor en de gebruikers in Rusland, die ervoor zorgen dat het Tor-netwerk online blijft en mensen toegang houden tot het ongecensureerde web, dat normaal gesproken sterk beperkt is in het land.
“We worden aangevallen door de Russische regering. Ze proberen Tor te blokkeren, maar zijn hierin niet succesvol”, zegt Gustavo Gus, community team leader van het Tor-Project. “We hebben manieren gevonden om de blokkades te omzeilen”.
De gegevens van Tor laten zien dat er sinds eind 2021 een grote daling is geweest in het aantal mensen dat direct verbinding maakt met Tor in Rusland, dankzij beperkingen van Moskou. Gebruikers lijken echter via een omweg alsnog massaal verbinding te maken met het netwerk, via door vrijwilligers gerunde toegangspunten. Deze zijn voor de Russische regering onvindbaar, waardoor ze niet kunnen worden gecensureerd.
VPN-diensten
Naast Tor is ook het gebruik van VPN-diensten de afgelopen weken sterk gestegen in Rusland. Op het hoogtepunt was de vraag met 2.692 procent toegenomen in vergelijking met de gemiddelde vraag in de week voor de invasie van Oekraïne. Deze piek was het directe gevolg van het Russische verbod op Instagram vanaf 14 maart.
Met een VPN-dienst kan een gebruiker zijn IP-adres veranderen, waardoor het lijkt alsof hij zich in een ander land bevindt. Hierdoor worden specifieke nationaal geblokkeerde internetdiensten en sites weer beschikbaar voor gebruikers.
Klanten van dergelijke diensten worden daarnaast anoniem voor hun internetproviders. Hierdoor kunnen actiegroepen, critici en klokkenluiders zich verenigen en een kritisch geluid verspreiden binnen de Russische samenleving, zonder daarbij door het Kremlin te worden vervolgd.
Geavanceerde censuur
Sinds de invasie van Rusland in Oekraïne vindt er een ingrijpende censuur plaats. Russen hebben geen toegang meer tot sociale media – waaronder Facebook, Twitter en Instagram – en buitenlandse nieuwssites zijn er geblokkeerd. Inwoners van het land krijgen enkel nog eenzijdige berichtgeving van de staatsmedia.
De acties van de overheid hebben van Rusland een ommuurde digitale staat gemaakt, vergelijkbaar met China en Iran. Het internet wordt er streng gesurveilleerd en buitenlandse websites en meningen gecensureerd. Het Chinese en westerse internet zijn bijvoorbeeld in de loop der jaren compleet van elkaar gescheiden geraakt, met elk zijn eigen diensten en infrastructuur. Hetzelfde lijkt nu met Rusland te gebeuren. Een eigen internet stelt het Kremlin namelijk in staat om afwijkende meningen en informatie effectief de kop in te drukken.
Ook buiten de Russische grenzen
Pogingen van Moskou om Tor te blokkeren blijven echter niet beperkt tot de eigen grenzen. In sommige delen van het bezette Oekraïne, zoals de stad Kherson, worden Oekraïense internetverbindingen omgeleid via Russische netwerken, met daarbij de bijbehorende censuur en surveillance.
(ns)
