Jan Jambon (N-VA) heeft vanmiddag zijn belangrijkste afspraak van het jaar: de Septemberverklaring in het Vlaamse Parlement. Naast de details over de Vlaamse begroting (er is 900 miljoen bespaard, de kinderbijslag wordt minder snel verhoogd en er zitten voor 100 miljoen besparingen voor het onderwijs in) gaat het vanmiddag over de boodschap en de stijl van de Vlaamse regering, en haar minister-president Jambon.

De centrumrechtse ploeg raakte maar krasselend door de Covid-crisis, al was de vaccinatiecampagne een groot succes. Tegenover de kibbelende federale ploeg moet Vlaanderen iets anders zetten. De vraag is: wat wordt dat precies.

In het nieuws: Jan Jambon pakt straks de schijnwerpers.

De details: Toch druk op zijn schouders: het beeld moet worden bijgesteld.

• Jan Jambon (N-VA) staat voor een stevige opdracht. Zijn Vlaamse regering werd in 2019 gelanceerd als voortzetting van de vorige coalitie, een centrumrechtse ploeg, met een stevige figuur aan het hoofd, en met de ambitie om “een sterke ploeg te vormen”.
• Want na het beetje grijze, wat onderkoelde profiel van Geert Bourgeois (N-VA), was het tijd voor een van de meest populaire kopstukken van de N-VA, om over te nemen. Meteen kreeg Jambon een vanuit de N-VA gestuurde bijnaam mee: “Sterke Jan”.
• Maar de ploeg bleek ten eerste een stevig blok aan het been van voorzitter Bart De Wever (N-VA) om de federale regering te kunnen vormen: socialisten ontbraken manifest in zijn Vlaamse coalitie, om federaal een brug naar de PS te kunnen maken. En de liberalen die erin zaten, met Bart Somers (Open Vld) op kop, bleken dezelfde die federaal duwden om een coalitie zonder N-VA te vormen, wat lukte met de Vivaldi-regering.
• Veel schadelijker voor de Vlaamse regering was de coronacrisis. Een opeenstapeling van pijnlijke communicatie, gruwelijke toestanden in de woonzorgcentra en een weifelende houding in en rond de Nationale Veiligheidsraad en later het Overlegcomité maakte dat de ploeg van Jan Jambon veel glans verloor. “Wat we zelf doen, doen we beter”, gaat sindsdien niet meer op“, zo klonk ook recent vanuit zijn eigen regeringsploeg.
• Bovendien kwam daar nog behoorlijk wat gerommel bij. Met name het dossier van de PFOS-vervuiling in de Antwerpse haven bereikte een kookpunt met een heuse parlementaire onderzoekscommissie. Die bracht aan het licht dat de vorige regering minstens bijzonder nalatig was in de bevolking behoorlijk inlichten over de giftige stoffen.

De essentie: De Vlaamse regering moet op zoek naar die tweede adem.

• Na corona breekt nu een nieuw tijdperk aan. Daarbij heeft de politiek niet langer de concurrentie van virologen, maar moet ze zelf beleid maken, en verdedigen. Voor de Vlaamse regering komt het er nu dus op aan, met Jambon zelf in de eerste plaats, om terug dat momentum te grijpen.
• Daarbij zijn er kansen:
  • Federaal draait de Vivaldi-ploeg helemaal niet. Een kakofonie van voorstellen van voorzitters (zie hieronder) volgt het ene weekend na het andere, er lijkt een sterke kapitein op het federale schip te ontbreken. En omdat alles relatief is in politiek, kan dat gebrek aan eenheid contrasteren, met een Vlaamse ploeg die wel cohesie toont.
  • De discussies over de Vlaamse begroting, die vandaag gepresenteerd wordt, toonden dat alvast: er zijn voorlopig weinig verliezers aan het Martelarenplein: iedereen houdt zedig z’n mond, en wijst vooral naar twee symbolische dossiers waaraan net niet geraakt is. Zo blijven de dienstencheques gaaf, en is ook aan de jobkorting niets veranderd.
  • Federaal is de budgettaire malaise vele malen zwaarder: daar zit men voor 2022 aan een verwacht tekort van meer dan 21 miljard euro. Voor Vlaanderen was dat eerst nog 2,1 miljard, maar dat zakte na positieve prognoses tot 1,8 miljard euro. Daar deed men nu door ‘inspanningen’ nog eens 900 miljoen af.
  • Zo kan de Vlaamse regering geloofwaardig zeggen dat ze tegen 2024, op het eind van de legislatuur, de begroting weer netjes in de zwarte cijfers krijgt. Het contrast met het federale niveau kan nauwelijks groter zijn.
• Onvermijdelijk moet Jambon ook een antwoord bieden op de meest prangende vraag van het moment voor de Vlaamse regering: dat bewuste PFOS-schandaal. De Vlaamse regering kan moeilijk nog langer wegkijken van de onthullingen die naar boven kwamen. Ook daar is een krachtig signaal dus nodig.
• Bovendien is er het element van ‘sfeer’ rond de ploeg. Jambon zal straks toch voor een halfvol Parlement staan: er mogen 70 van de 124 Parlementsleden binnen. Dat is een pak meer dan de 39 in de Kamer: het Vlaams Parlement moet ook de Brusselse regels volgen, maar de oppervlakte is groter en er is meer verluchting. Omdat de Vlaamse meerderheid ook erg groot is, mogen we ons aan een ‘applausmachine’ verwachten, voor het eerst na corona dus.

Wat we ook verwachten: Wat praktische maatregelen.

• Er zal sowieso nog over corona gesproken worden. Jambon komt uitleggen waar en wanneer er dan toch een coronapasje wordt ingevoerd: in welke gemeenten de lokale sheriff met andere woorden toch beperkingen kan gaan opleggen. In de Vlaamse Rand rond Brussel kijkt men likkebaardend toe bij de lokale machthebbers.
• Daarnaast is er het wat lastige nieuws van de kinderbijslagen die dus minder snel verhogen. Meteen stonden vanmorgen al armoede-experts klaar om moord en brand te schreeuwen.
• Wim Van Lancker van de KULeuven stelde het vanmorgen op Radio 1 zo: “Ik vind dit geen goed idee, besparen op de kinderbijslag, dat staat haaks op alles wat in de voorbije maanden werd gezegd. Men wilde het net beter doen werken voor de laagste inkomens. Want de huidige systemen maken net geen echt verschil in de strijd tegen armoede.”
• Bovendien komt er dus ook een besparing in het onderwijs, die zo’n 100 miljoen zou opleveren. Het lijkt deel van het akkoord om aan zowel welzijn als onderwijs toch wat te raken, de departementen van enerzijds CD&V en anderzijds N-VA.
• Ook zeker in de tekst: de Vlaamse regering grijpt verder in op de woningmarkt. Die is behoorlijk oververhit geraakt na de coronacrisis. Lage rente en de drang om in woningen te investeren, maken dat het nog moeilijk betaalbaar wordt, zeker voor jonge gezinnen. De regering verlaagt dus de registratierechten verder van 6 naar 3 procent voor een eerste woning. Tegelijk gaat ze speculatie tegen: voor de tweede woningen stijgt de kost van 10 naar 12 procent. 

Om op te letten: Een State of the Union kan op vele manieren.

• Geert Bourgeois (N-VA) had de neiging om als boekhouder zijn Septemberverklaring af te lezen. Dat is ook niet per se de meest sexy tekst: het is een compromis tussen drie regeringspartners. Bourgeois leek het ook zo te benaderen: onderkoeld en zakelijk.
• Maar uiteraard heeft een minister-president wel eindredactie, en kan hij zijn persoonlijkheid laten spreken. Voorganger Patrick Dewael (Open Vld) deed dat een aantal keer met verve, maar ook Yves Leterme (CD&V), die ooit als minister-president passeerde, gaf aan zijn ploeg een bepaalde schwung.
• Kris Peeters was dan weer geen held in zijn Septemberverklaringen, oratorisch was te voelen dat hij nooit in een parlement had gezeten, voor hij minister werd. Voor Jambon geldt dat hij wel verbaal kan beuken, als fractieleider in de Kamer deed hij dat regelmatig, in oppositie. En als minister van Binnenlandse zaken stond hij er communicatief ten tijden van de aanslagen in Brussel en Zaventem.
• Maar deze keer is toch ook een ander palet nodig. Hoe empathisch komt hij over, als ‘leider’? En gebruikt Jambon bijvoorbeeld straks zijn humor, toch een wapen dat hij intern vaak inzet, maar dat op het spreekgestoelte de nodige subtiliteit vereist?
• De vraag blijft vooral hoe Jambon zich na de coronacrisis presenteert, een donkere periode die hij zelf afsloot met een huwelijk, dat uitgebreid in de pers verscheen? Biedt hij hoop en optimisme, niet meteen twee adjectieven die we spontaan associëren met de voormalige minister van Binnenlandse Zaken?
• Eén ding staat vast, na de crisis, is een nieuw geluid noodzakelijk, zowel voor de minister-president als zijn ploeg. Om 14.00 uur begint hij eraan, op Villa Politica live te volgen.

Ook in het nieuws: De Duitse verkiezingen overheersen vanmorgen toch nog even alles.

• De SPD wint opvallend de Duitse verkiezingen: enkele maanden geleden stond de linkse coalitiepartner van afscheidnemend kanselier Angela Merkel nog op verlies. Maar vicekanselier Olaf Scholz, de minister van Financiën, lijkt op koers om de nieuwe machtigste man van Europa te worden.
• De christendemocraten lijden een forse nederlaag, het moedige midden krijgt een klap. Maar ook de groenen, klassiek met bijzonder veel verwachtingen en forse peilingen richting verkiezingen gestapt, blijven achter met een Pyrrusoverwinning. De Duitse liberalen winnen licht.
• Het extreemrechtse AfD verliest wel, maar is tegelijk in twee voormalige staten van Oost-Duitsland veruit de grootste partij: het fenomeen is allerminst weg dus.
• Vraag is nu welke coalitie uit de bus komt bij de grote buur: alles kan, zelfs nog dat de SPD buitenspel wordt gezet. Armin Laschet, de leider van het CDU, geeft zich alvast niet gewonnen, en wil ook proberen een regering op de been te brengen.

Waarom dit ertoe doet: Duitsland blijft het belangrijkste land van Europa, de economische en politieke motor van de EU.

• Een linkse coalitie in Duitsland, zou stevige effecten hebben op de Belgische economie: als de Duitse lonen stijgen, is er door de loonnormwet bij ons, plots ook veel meer ruimte. Bovendien heeft Scholz ook plannen voor een stevige fiscale hervorming, zeker als ook de groenen hem daarin zouden steunen.
• Met Scholz zou bovendien een veel actievere kanselier op het Europees toneel verschijnen, zo voorspellen zowat alle analisten. Merkel was immers vooral iemand die bij crisis wel ingreep, maar weinig uit eigen beweging forceerde. Een duo Scholz-Macron, op voorwaarde dat ze elkaar vinden, zou veel in beweging kunnen zetten in de EU.
• Een van de belangrijkste zaken die Scholz als minister van Financiën er immers door kreeg, was de invoering van gemeenschappelijk schuldpapier voor de EU. Die zogenaamde ‘eurobonds’ (ook al mag je ze zo niet noemen), dienen om de miljardenplannen van de EU-relance te financieren, en zijn dus uitgegeven door heel de EU.
• Die stap deed onder meer de N-VA in België gruwen: het is een onvermijdelijke route richting ‘gemeenschappelijke schulden’, waarbij vooral Zuid-Europa dan weinig tot geen verantwoording meer moet afleggen voor de veel hogere tekorten op de begroting en veel hogere staatsschuld.
• Wie het dus straks wordt, Scholz of toch Laschet, bepaalt heel sterk vanwaar de Europese wind zal waaien de komende jaren.

Ook dit weekend: Weer wat schermutselingen binnen Vivaldi.

• Het Vivaldi-experiment leverde dit weekend een interessante vergelijking op: twee hoofdrolspelers van de bonte coalitie doen een voorstel, dat niet in het regeerakkoord staat. Hoe reageren de coalitiepartners en breder, de publieke opinie?
• Ten eerste was er Vincent Van Peteghem (CD&V), de vicepremier van de coalitie voor de christendemocraten, én medeonderhandelaar van het Vivaldi-regeerakkoord. Van Peteghem heeft de afgelopen weken handig enige mogelijke polemiek rond zijn beleidsdomein, fiscaliteit, afgehouden. Dat kwam omdat men plots communiceerde dat die grote fiscale hervorming maar voor volgend jaar zal zijn, en niemand plots plannen op tafel legde hiervoor.
• Maar dit weekend doorbrak Van Peteghem zelf die ban, en legde hij een fors voorstel op tafel, in De Tijd: een nieuwe taxshift, of eerder nog een lastenverlaging. CD&V wil immers een taks die Jean-Luc Dehaene (CD&V) ooit als premier invoerde om België in de eurozone te kunnen loodsen, gradueel stopzetten: de ‘bijzondere bijdrage op de sociale zekerheid’. Eens die volledig geschrapt zou zijn, tegen 2028, zou het gaan om een belastingverlaging van 1,2 miljard voor werknemers.
• Hoe dan dit betalen? Wel, Van Peteghem legde een aantal voorstellen op tafel, die niet nieuw zijn: de RSZ voor profvoetballers volledig laten betalen, het gunstregime van de auteursrechten beperken en tweede verblijven meer taks laten betalen.
• Of die rekening klopt, is maar de vraag. Het profvoetbal zou goed zijn voor ‘maar’ 40 miljoen euro bijvoorbeeld. Maar het viel op: Van Peteghem zijn ballonnetje werd niet meteen afgeschoten.
• Iets heel anders gebeurde met Paul Magnette (PS). Die hield een congres over ecosocialisme, en lanceerde daar het concept van gratis openbaar vervoer voor iedereen. Meteen werden zowel de groenen als de communisten de pas afgesneden: de PS toonde zich als ‘groener’ en ‘socialer’.
• “Ze hebben het al een tijdje in Luxemburg. En daar hebben ze bij mijn weten toch een liberale eerste minister? Dat is niet Cuba, hé”, zo verklaarde Magnette in Le Soir.
• Qua financiering had Magnette ook een voorstel klaar. Het tarief van de opnieuw ingevoerde effectentaks, nu nog op 0,15 procent zou naar 0,5 procent kunnen. Meteen zou dat de nodige 700 miljoen euro extra opleveren. Een vermogensbelasting dus, in ruil voor een groene en rode maatregel.
• Maar deed de maatregel te veel denken aan die van Steve Stevaert (Vooruit) destijds, met daarop de bijna onvermijdelijke mantra van “gratis bestaat niet”? Hoe dan ook, Magnette kreeg een lawine van kritiek over zich, vanuit Vlaanderen, maar ook onvermijdelijk van bij de MR van Georges-Louis Bouchez: “De PS blijft laten geloven dat geld gratis is. Het is niet serieus om te blijven uitgeven zonder meer mensen aan het werk te brengen.”
• En ook Egbert Lachaert reageerde fel, namens de Open Vld van premier Alexander De Croo: “In het regeerakkoord zijn duidelijke afspraken gemaakt en een extra uitgave van 700 miljoen zit daar niet bij, evenmin het laten stijgen van belastingen om dat te financieren. In een regering hou je je aan afspraken”.
• Vreemd genoeg had hij die redenering niet bij het voorstel van Van Peteghem, nochtans ook niet in het regeerakkoord, integendeel, daarover volgde een tweet met steunbetuiging.
• Opvallend was overigens dat ook vicepremier Petra De Sutter (Groen) het voorstel van Magnette aan flarden schoot, op de Zevende Dag. “‘Het verhaal van gratis hebben we al meegemaakt. Door het gratis te maken ga je niet per se meer mensen in de trein krijgen. (…) In de eerste plaats moet er geïnvesteerd worden in infrastructuur, dienstverlening en stiptheid. “
• “Paul Magnette doet een voorstel en zegt hoe hij dat wil financieren. Vincent van Peteghem doet een voorstel en zegt hoe hij dat wil financieren. De reacties zijn zo verschillend dat je alleen maar kan concluderen dat er op de man gespeeld wordt”, zo tweette Inti Gheysels, de kabinetschef van Vooruit.

De harde cijfers: Ondertussen is de perimeter voor de federale begroting ook wel duidelijk getrokken.

• Het is duidelijk dat staatssecretaris voor Begroting Eva De Bleeker (Open Vld) nog geen Iron Lady is, als het op begroting aankomt. Want de 3 miljard waar zij voor pleitte, wordt door haar partijgenoten niet langer aangehouden.
• Open Vld-vicepremier Vincent Van Quickenborne gaf op de Zevende Dag al aan “dat er geen revolutie moet verwacht worden van deze regering”, en op VTM deed voorzitter Lachaert ook al een serieuze opening door het over een besparing van “tussen de 2 en de 3 miljard” te hebben.
• Geen harde lijn dus, maar eerder de koers waar ook CD&V op zit. Zoals dus eerder aangegeven: voor PS was 1 miljard inspanningen een maximum, nu wordt er wat gebikkeld, en zal men ergens eindigen tussen de 1 en 2 miljard, is onze voorspelling. Want ook een hardnekkig gerucht: de premier zelf, Alexander De Croo (Open Vld) is niet van plan het al te moeilijk te maken.
• Pro memorie: het federaal tekort op dit moment is voor 2022 op meer dan 21 miljard euro geraamd.

Ook vandaag: De Franse gemeenschap viert haar 50-jarig bestaan.

• Met de Septemberverklaring is het geen nieuws in Vlaanderen, en eigenlijk ook niet echt in Franstalig België, maar de Franse Gemeenschap bestaat daar een halve eeuw. Het is een feestdag voor velen in Franstalig België: er is geen school vandaag.
• Die Franse Gemeenschap is onder meer bevoegd voor Onderwijs en Cultuur, alle ‘persoonsgebonden’ bevoegdheden. In Vlaanderen zijn de Gemeenschap en het Gewest al lang samengevoegd in één Vlaamse regering, maar die zet deed men in Franstalig België nooit. Een interne staatshervorming dringt zich daar al langer op.
• In Le Soir komt de minister-president van de Franse Gemeenschap, Pierre-Yves Jeholet (MR) daarop terug, en pleit ook hij voor zo’n hervorming. Hoe die er dan moet uitzien is niet duidelijk. Wel wil hij het voorstel van de PS, om gewoon drie gelijkwaardige gewesten te creëren, Vlaanderen, Brussel en Wallonië, niet aanvaarden. “Dat is te simpel. En de realiteit is complex. Ik wil in ieder geval Brussel niet isoleren en verzwakken. Onze hoofdstad is de hoofdstad van Europa, dat zou suïcidaal zijn.“
• Jeholet roept dus, ook een klassieker, op om één Franstalig front te vormen: “In het licht van 2024 moeten we als Franstaligen sterk staan en niet op de knieën gaan, als bedelaars, voor de Vlamingen. Het zou hen goed uitkomen, dat we niet meer met elkaar spreken en geen gezamenlijk doel hebben.”
• Bij de MR werden al verschillende oefeningen gedaan, om hun standpunt over de komende interne staatshervorming bij de Franstaligen voor te bereiden. “En telkens opnieuw komen we toch ook bij de behoefte van een Franse Gemeenschap”, zo is in hoogste kringen te horen.