Eerste minister Alexander De Croo (Open Vld) zet zich met België aan de kop van een groepje Zuid- en Oost-Europese landen dat dringend de gasprijzen uit het vrije marktsysteem wil halen. Gisteren zag De Croo de Spaanse premier Pedro Sánchez, die ook fel voorstander is van een beteugeling van de markt. België legt nu een non-paper op tafel van de EU, met het idee de prijs op 120 megawattuur vast te klikken. Maar Duitsland en Nederland, met een liberale premier, liggen dwars: zij houden niet van de markt ‘verstoren’. Vandaag spreekt De Croo daarover met de Duitse bondskanselier Olaf Scholz, ook Nederlands premier Mark Rutte en de Luxemburgse collega Xavier Bettel kunnen een telefoontje verwachten. Maar of de EU donderdag tot één voorstel komt? Niet evident.

In het nieuws: “Can I do this in het Nederlands?”, vraagt De Croo aan Sánchez, aan de Lambermont, de Belgische ambtswoning van de premier, als hij even de vaderlandse pers wil bespelen. Sánchez knikt en lacht, alsof hij vloeiend de Belgische landstalen spreekt.

De details: De Belgische premier voelt zich duidelijk op z’n gemak naast “zijn goede vriend” Sánchez: de Spaanse socialist en Belgische liberaal trekken ‘schouder aan schouder’ op.

• België voert een diplomatiek offensief, binnen de EU, om in te grijpen op de energiemarkten. “Die zijn irrationeel geworden, en dan moet je iets doen”, zo stelde De Croo gisteren, met Sánchez naast hem, op een persmoment aan de deur van de Lambermont.
• De Vlaamse liberaal stelde het vorige week al, bij een aankondiging over het energieakkoord binnen zijn eigen Vivaldi ploeg, dat hij “als liberaal weliswaar in de vrije markt gelooft”, maar dat het zo niet langer verder kan. “Wanneer de markt niet functioneert, moet je tussenkomen en met prijsplafonds werken voor gas bijvoorbeeld.”
• Daarbij volgde een hele geloofsbelijdenis over de rol van de staat, van de EU, om in te grijpen. “Als we zien dat de energiemarkten compleet irrationeel zijn geworden dan moeten we niet elke dag daar te veel voor betalen, maar ingrijpen. Dat kan je als land niet alleen. Als we samenwerken kunnen we dat wel”, zo stelde De Croo. Socialist Sánchez hoorde het allemaal aan, met de glimlach, voor zover hij echt dat Nederlands verstaat natuurlijk.

De context: Er waait een Zuid- en Oost-Europese wind over Europa, die wil ingrijpen op de energiemarkt.

• Het was zijn minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen), die enkele weken geleden al de forcing voerde Europees, in de raad van Europese energieministers. Maar daar viel het initiatief wat op een koude steen: enkel Griekenland leek de Belgische plannen te steunen om Europees een maximumprijs in te voeren.
• Nu lijkt het een aantal grote EU-spelers wel menens. Niet toevallig is Spanje daarbij een belangrijke bondgenoot. De erg linkse Spaanse coalitie greep al stevig in op de eigen energiemarkt in het thuisland van Sánchez: de grote energiespelers kregen stevige extra taksen om de oren, om verlagingen van de prijzen te financieren.
• Het waren Sánchez en de Griekse eerste minister Kyriakos Mitsotakis die een offensief inzetten: ze hebben Italië en Portugal, plus in alle stilte ook Frankrijk aan hun zijde. Niet toevallig duwen de zogenaamde Club Med-landen: zij zijn altijd meer voor marktinterventionisme geweest, de staat mag nu eenmaal een flinke vinger in de pap hebben voor hen.
• Sánchez is bezig aan een Europese tour om zoveel mogelijk EU-leiders te overtuigen: de gas- en elektriciteitsprijs moet losgekoppeld, en er moet een stevig plafond op de prijs komen, wil hij.
• Alleen is de push deze keer niet enkel vanuit het zuiden, ook de Poolse eerste minister Mateusz Morawiecki heeft een vorm van marktingrijpen geschaard. In Oost-Europa kreunen de burgers steeds meer onder de energieprijzen. In sommige landen is de impact op de brandstofprijs relatief gezien nog veel groter dan in West-Europa.

Concreet: België legt een ‘non-paper’ op tafel, als compromis.

• “De Croo is, als liberaal én als premier van het meest ‘noordelijke’ land van heel deze bonte coalitie, misschien wel best geplaatst om een compromis te vinden straks, binnen de EU. Want iedereen wil wel iets doen aan de prijzen, en trekt met grote trom naar die EU-top straks, maar er moet wel iets concreet uit de bus komen”, zo stelt een EU-diplomaat.
• Want de weerstand in een aantal Noord-Europese landen is niet min, met de Scandinaviërs en Baltische staten, maar klassiek vooral Nederland op kop: wie maximumprijzen oplegt, zou wel eens een averechts effect kunnen verkrijgen, en Europa uit de markt prijzen.
• Ook Duitsland heeft bedenkingen: zij willen niet zomaar heel het huidige Europese systeem, waarbij de gasprijzen ook gekoppeld zijn aan de elektriciteitsprijzen, overboord gooien. Want dat is de beste garantie voor stroomproducenten in Europa om niet overkop te gaan, bij grote prijsschommelingen, zo vinden ze.
• En dus komt België met haar centrumlinkse Vivaldi-coalitie met een zogenaamde ‘non-paper’, een voorstel waar een pak landen zich zou kunnen achter scharen. Politico kon die inkijken. Wat stelt De Croo allemaal voor?
  • Een strikt en tijdelijk plafond voor de groothandelsgasprijzen op 120 euro per megawattuur. Dat plafond zou wel gekoppeld worden aan de markten in de VS en Azië, om zichzelf niet helemaal uit de markt te prijzen.
  • Groepsaankopen van gas voor heel de EU, zoals men bij de coronavaccins deed, om tegen september de gasvoorraden met 90 procent te vullen.
• De facto koppelt De Croo dan de gasprijs los van die van de stroom, de vraag is dus of België op de EU-top donderdag en vrijdag er haar plannen door krijgt. Het wordt een thriller. Want onder meer de vraag wie dan de groepsaankopen betaalt, de EU of de lidstaten, blijft overeind: eerst was sprake van een nieuw EU-reddingspakket, maar die plannen lijken politiek onhaalbaar. De noordelijke ‘krenterige’ landen zien dat echt niet zitten: nieuwe EU-schulden maken.

De realiteit van de markt: Europese landen haasten zich om deals te sluiten, op zichzelf. En die mogen wat ‘dirty’ zijn.

• De EU kan zoveel plannen maken als ze wil, het komt er in praktijk vooral op aan om nieuwe leveranciers te vinden nu Rusland wegvalt. In die zin is een Duitse aankondiging wel heel erg belangrijk. Op rondreis in het Midden-Oosten kondigde de Duitse minister van Economie Robert Habeck in Doha aan dat hij met de Qatari een akkoord heeft, om op lange termijn gas te gaan leveren aan Duitsland. Dat bouwt twee gloednieuwe LNG-terminals (zoals er nu al een in Zeebrugge is) om gas in te voeren in Duitsland via de zee.
• Dat drukte meteen de prijzen. Waar die enkele weken geleden nog piekten naar 345 euro per megawattuur, zijn ze nu gezakt tot net onder de 100 euro. Een dip van 6 procent op één dag. Duitsers en Qatari’s kunnen dus al veel, op zichzelf.
• De kans is groot dat er straks nog meer EU-landen hun weg gaan zoeken. Want de druk blijft tegelijk om Rusland nog meer pijn te doen, en de kraan vanuit de EU gewoon dicht te draaien. Over olie, minder gevoelig dan gas, is daar nu al opnieuw sprake van. Meteen steeg gisteren de prijs van een vat ruwe olie terug naar 114 dollar, 6 dollar erbij op één dag.
• In die zin zijn wat andere ‘deals’ in de maak: het is geen toeval dat er volop diplomatiek contact is met Iran. Als daar een nieuwe nucleaire deal mee gemaakt kan worden, kan Iran terug haar olie op de wereldmarkt kwijt. Rusland wordt dan netjes ingeruild voor die gerehabiliteerde leverancier.
• En Spanje is dan weer bezig Algerije op te vrijen, want ook dat land is een grote gasleverancier. Maar dat leidt dan weer tot spanning met Marokko: die bikkelen met Algerije over de Zuid Westelijke Sahara, een stukje land dat naar onafhankelijkheid streeft, maar onder Marokkaanse knoet ligt. Aan olie en gas kleeft bijzonder vaak een donkere kant.

Ook te volgen: Joe Biden sluit dus aan bij de EU-leiders. Gaan die dan met ‘Sleepy Joe’ de nacht in?

• Het moet toch een beetje steken: Boris Johnson, de Britse premier, is niet welkom bij de EU, op de Europese top van regeringsleiders, donderdag en vrijdag. Johnson komt naar Brussel voor de NAVO-top en de G7, maar voor de EU krijgt hij geen invitatie. Het feit dat hij de “vrijheidsstrijd van de Oekraïners” vergelijkt met “de vrijheidsstrijd van de Britten in de Brexit”, schoot in Brussel toch bij velen in het verkeerde keelgat. Zo blijft Johnson persona non grata bij de EU.
• Ook Justin Trudeau, de Canadese premier, komt niet naar de EU-top. Maar Trudeau krijgt wel zijn moment van glorie bij de EU: hij mag het Europees Parlement toespreken, een kolfje naar de hand van de mediagenieke Canadees.
• Tegelijk wordt er wel wat lacherig gedaan over de komst van ‘Sleepy Joe’, de 79-jarige president van de VS, naar zo’n Europese Raad, een absolute primeur. Moet die nu straks echt zo’n marathonvergadering van de EU meemaken? Want de EU-leiders hebben de gewoonte om over netelige kwesties uren door te vergaderen. Maar met een jetlag en het tijdsverschil met de VS in de benen, en zelf op gevorderde leeftijd, wordt dat dus niet evident voor de Amerikaanse president.
• Want er staan wel wat netelige kwesties op de agenda. Niet alleen die energie, maar ook de vraag of Oekraïne nu lid van de EU mag worden. In Versailles, op een andere EU-top zo’n twee weken geleden, leek het netjes in een compromis gegoten, en op de lange baan gezet. Maar een hele lijst Oost-Europese landen is opnieuw aan het duwen, en brengt het onderwerp weer op de agenda.
• En er blijft de kwestie van de vluchtelingen. Nieuwe cijfers spreken nu al van 10 miljoen Oekraïners die op de vlucht zijn: 3,5 miljoen zitten al in de EU, maar nog eens 6,5 miljoen zit in het westen van dat land zelf, rond Lviv en andere steden die nu nog niet onder druk van de Russen staan.
• De vraag is hoe lang die het nog uithouden, en of zij ook niet naar de EU moeten. De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock, kwam met een vergaand voorstel: een luchtbrug om die miljoenen vluchtelingen naar (West-)Europa te brengen. Met veel voluntarisme wil de Duitse groene minister dat erdoor krijgen, de vraag is of de EU volgt.
• De kans dat heel de top dus uren zal duren, traditioneel aansluitend op het diner, is zeer groot: er is geen consensus over een pak dossiers. Leuke context voor Biden, om eens de woelige machinekamer van de EU van binnenuit bezig te zien.
• De EU kan tegelijk wel een forse stap zetten: deze week sneuvelde immers alweer een taboe. De EU gaat nu eindelijk een eigen ‘snelle interventiemacht’ oprichten. Tot 5.000 soldaten, die meteen klaar zullen staan om waar ook ter wereld snel ingezet te worden door de EU. Zo vormt die club zich om tot een echte geopolitieke speler, die ook tanden heeft. Voor Biden is het allemaal prima: eindelijk doen de Europeanen hun taak.

Om te volgen: Wat doet België nu met haar defensiebudget?

• De NAVO-top, die vóór de EU-top komt, brengt meteen een hoop druk mee voor de lidstaten. Want een pak landen kwamen de afgelopen dagen en weken met nieuws. Dat ging allemaal in dezelfde richting: een forse verhoging van het defensiebudget. Landen als Duitsland en Denemarken kondigden aan richting 2 procent van het bbp te gaan: de norm die de NAVO oplegt.
• De Belgische premier De Croo verklaarde vorige week in de Kamer dat hij met Vivaldi “het budget opnieuw fors wil optrekken”, maar sprak die magische 2 procent niet uit als target. Concreet is er nog niets voorzien qua cijfers: mogelijk brengt de budgetcontrole van deze maand bij Vivaldi wat antwoorden, maar voorlopig is daar niets over te horen binnen de regering.
• De oppositie wil nu druk zetten. De N-VA, met Theo Francken als grote voorstander van de NAVO op kop, wil dat er concrete antwoorden komen in de Commissie Defensie. “Wij vragen dat de minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS) zo snel mogelijk uitleg komt geven over de plannen”.
• Tegelijk is men nog altijd boos omdat die minister het uitstapje van de Commissie Defensie aan Estland, waar België F-16’s heeft, schrapte “om veiligheidsredenen”. Dat ze tegelijk wel zelf ging, met de pers in haar kielzog “op quasi hetzelfde moment”, blijft bitter voor de oppositie.

Genoteerd: Een een-tweetje tussen de Gezinsbond en CD&V.

• Een inflatie van meer dan 10 procent, dat heeft gevolgen voor iedereen. Dus beginnen alle belangengroepen te schuifelen met de voeten, en te bikkelen om ‘beschermd’ te worden.
• Zo ook de Gezinsbond, die wil dat het kindergeld opnieuw wordt geïndexeerd. Sinds dat in 2019 een Vlaamse bevoegdheid werd, is er een jaarlijkse stijging van 2 procent, maar geen koppeling aan de index. In de jaren dat de inflatie laag was, was de stijging dus groter dan de reële muntontwaarding. Toen was er geen kritiek.
• Toen CD&V-minister van Welzijn Wouter Beke vorig jaar besliste om die 2 procent naar 1 procent terug te brengen, was er al sprake van zenuwachtigheid, maar het was een besparing “die moest”.
• Vandaag eist de Gezinsbond dat die indexering er komt, zoals die er voor de lonen ook is: automatisch. En kijk: CD&V sluit zich daar meteen bij aan. “Een terechte vraag van de Gezinsbond, de kosten zijn sterk gestegen voor onze gezinnen, de kinderbijslag, het groeipakket zijn belangrijk voor elk kind. CD&V legt dit dossier terug op tafel bij de komende begrotingscontrole”, zo stelt Coens.
• Die wil opnieuw het predicaat van “gezinspartij” claimen. De hele operatie is stevig: het zou zo’n 60 miljoen euro kosten. Maar Coens maakt er een breekpunt van.
• De kritiek vanuit de oppositie, van Groen, PVDA en Vooruit, was dan ook niet min bij de reactie van CD&V: zij herinnerden er allemaal aan dat het net Beke was die vorig jaar de toename kinderbijslag nog deed dalen.

Genoteerd (2): N-VA krijgt het voorzitterschap van de Onderzoekscommissie Crèches.

• Wij hadden het hier al voorspeld: het wordt Koen Daniëls (N-VA), die straks het Parlementair onderzoek mag gaan leiden in het Vlaamse Parlement, over de wantoestanden bij de Vlaamse crèches.
• Daar kwamen minister Beke, maar ook zijn administratie van Kind&Gezin zwaar onder vuur. Het is nu aan Daniëls – die bekend staat als een hardwerkend parlementslid, met een opvallende kledingstijl – en zeker ook de oppositie (Groen en Vlaams Belang eisten al het ontslag van Beke in de zaak) om voluit te gaan graven.
• Al verwacht niemand echt dat Beke hier nu over gaat sneuvelen: zijn partij houdt hem al langer overeind.