Het Overlegcomité van vanmorgen staat in het teken van een derde scherpe lockdown, nadat al eerder bij het begin van de pandemie in maart 2020 en opnieuw in het najaar van vorig jaar zowat alle sociale leven stil viel. De aanpak tot nu toe was altijd om heel rustig maatregelen af te bouwen, om zo een nieuwe forse ingreep te vermijden. Dat blijkt nu mislukt. De te trage vaccinatiecampagne kan nu niet verhinderen dat de capaciteit van de ziekenhuizen opnieuw onder druk komt. Een capaciteit die overigens ook nooit echt is verhoogd.

In het nieuws: Een Overlegcomité vanmorgen.

De details: De aanpak van rustige vastheid is mislukt.

• Een pijnlijk falen, iets anders kan je het Overlegcomité niet noemen dat vandaag de bocht moet maken. Immers, al sinds het aantreden van de nieuwe regering De Croo was een nieuwe aanpak ingezet. Premier Alexander De Croo (Open Vld) bracht via het Overlegcomité leiding en korte beslissingslijnen met de deelstaten en de twee belangrijkste protagonisten daar, Jan Jambon (N-VA) en Elio Di Rupo (PS), de Vlaamse en Waalse minister-presidenten.
• Die sloten in november vrij drastisch de samenleving, waarbij de lockdown als ‘noodzakelijk’ werd verkocht, maar men tegelijk vooral beloofde ‘zich nooit meer aan dezelfde steen te stoten‘. Dat was met name een verwijzing naar de aanpak onder voorganger Sophie Wilmès (MR), die op het einde van de zomer, toen de cijfers al een pak slechter waren, toch nog maatregelen gelost had.
• Het gevolg waren bijzonder lange uitlopers van de tweede lockdown, die tot ruim in 2021 doorgingen: de contactberoepen zijn nauwelijks opnieuw open en de horeca is nog steeds gesloten. Hetzelfde geldt voor grote delen van de cultuursector en heel de reissector.
• Achterliggend was er de politieke redenering die iedereen op het Overlegcomité deelde: elke nieuwe maatregel zou een versoepeling moeten zijn, om zo heel langzaam meer ‘perspectief’ te bieden en uit de tunnel te raken. Dat leidde soms tot spanningen, omdat vooral minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) daarbij volgens sommigen te voorzichtig te werk ging. Maar hij genoot telkens de steun van premier Alexander De Croo.

En nu: De cijfers dwingen tot een andere aanpak.

• Oud-premier en huidig Waals minister-president Elio Di Rupo (PS) vatte gisteren op de RTBF het dilemma best van al samen: ‘We zitten in een moeilijke situatie, met de besmettingscijfers die de foute kant uit gaan, maar dat is niet nieuw, dit is al veertien dagen aan de gang. Aan de ene kant is er de gezondheidssituatie, maar aan de andere kant weten we dat de burgers moe zijn na een jaar corona. Wat is de meest rede­lijke weg?‘
• Daarbij verwoordde hij ook een frustratie die breed gedeeld wordt onder politici ten opzichte van de klasse van de ‘experten’, een kransje telkens dezelfde stemmen dat steeds opnieuw opduikt, met name in de Nederlandstalige papieren kranten en op de VRT. ‘Ze zijn er om ons te adviseren. Maar het is niet aan hen om maatregelen te nemen.’
• Maar het offensief dat in Vlaanderen met ruime mediasteun gelanceerd werd, was ronduit indrukwekkend: zowat elke krant schreeuwt nu al twee dagen om een ‘harde lockdown’. Tot gisteren leidde dat vooral nog tot wat ergernis, ook in de Wetstraat 16, over de ‘paniekerige sfeer’.
• Alleen, de cijfers die men de afgelopen 48 uur onder de ogen kreeg in de Wetstraat, met name het fors stijgend aantal hospitalisaties, deden het besef insijpelen dat men nu moet ingrijpen. Daarbij werd in de marge ook de spanning tussen het federale niveau en de Vlaamse regering uitgepraat gisteren: de van oudsher verzoenende Jambon en de conflict-averse premier De Croo vonden elkaar opnieuw.
• Meteen is vooral voor Frank Vandenbroucke en Vooruit de triomf zeer groot vandaag. Want de minister van Volksgezondheid pleitte afgelopen week al voor veel drastischer maatregelen en wilde vrijdag al de scholen vervroegd sluiten. Dat leidde toen tot een heftige botsing en een boze Vandebroucke op de persconferentie achteraf. Daar voorspelde hij al zonder pardon dat men elkaar ‘vrij snel weer zou zien’. Die cirkel is vanmorgen rond: ‘meester Frank’ krijgt gelijk.
• Zo kan vanmorgen meteen een stevig gevecht in de marge gevoerd worden. Want welke sectoren delen meest in de klappen, wie betaalt de prijs?
  • Voor hun bevoegdheid over Onderwijs vochten N-VA en PS de afgelopen dagen met hand en tand, gaan zij nu een paar dagen later toch een sluiting moeten slikken?
  • En anderzijds, de middenstanders, de contactberoepen, waarvoor de MR al zo vaak een lans brak, moeten zij weer dicht?
  • Iedereen kan daarbij potentieel gezichtsverlies lijden: ook premier De Croo beloofde bijvoorbeeld ‘de kappers te openen om ze daarna nooit meer dicht te moeten doen‘.
  • Eén zaak is duidelijk: veel winnaars, behalve Vandenbroucke, zullen er straks niet zijn rond de tafel.
• Wat er zeker niet komt, is het idee dat de virologen gretig opperden: om de avondklok al te vervroegen tot 20 u ’s avonds. Zeker aan Vlaamse kant voelen de beleidsmakers aan dat dit een achilleshiel vormt, een symbolische schietschijf: onder meer Vlaams Belang, maar ook N-VA voerden al scherpe campagnes tegen die erg symbolische maatregelen. Open Vld-voorzitter Egbert Lachaert kondigde een maand geleden aan dat hij een parlementair debat wilde rond die avondklok. Tot nader order kwam dat er niet.
• Het is voor premier De Croo zelf overigens de tweede pijnlijke wijziging in zijn aanpak van de pandemie. Want bij zijn aantreden in oktober 2020 maakte hij nog duidelijk dit voornemen: ‘Want ik zeg hier klaar en duidelijk: Ons land, onze economie, onze bedrijven, zij kunnen geen nieuwe algemene ‘lockdown’ aan. Daarom gaan we meer testen. We gaan investeren in beschermingsmateriaal en in de ontwikkeling van vaccins.’

The Big Picture: De vaccincampagne laat een kater.

• Waarom de bredere aanpak van een lang uitgesponnen versoepeling na een tweede lockdown mislukte? Alles wijst op één groot issue: de vaccinatiecampagnes. Die lopen in heel Europa veel trager dan gehoopt.
• Daar zitten de producenten van de vaccins en zeker AstraZeneca voor een groot deel tussen: de farmareus kwam zijn beloftes niet na en leverde veel minder dan verwacht. Eerst en vooral ging de voorraad naar de UK, die veel royaler wilde betalen voor vaccins dan de EU.
• Maar België blinkt ook niet uit in de EU-klas: systematisch fietsen we ergens achteraan het peloton, bij een groepje landen dat over heel wat minder infrastructuur en een minder duur gezondheidsapparaat beschikt. Dat leidt tot grote frustratie, ook bij de beslissers in de Wetstraat.
• Het is duidelijk dat er weinig tot geen ruimte meer is om nog fouten te maken op het vlak van de vaccinaties: die moeten nu echt onder stoom komen.
• Ook te noteren: na één jaar pandemie blijft het toch bizar dat ook de capaciteit in de ziekenhuizen zelf dan niet fors is opgetrokken om een nieuwe opstoot aan te kunnen. Maar anders dan in pakweg China, waar op enkele weken nieuwe hospitalen werden opgetrokken, is de gezondheidszorg een log apparaat, dat niet snel kan schakelen.

De essentie: Een nieuwe lockdown is opnieuw een stevige tik, zowel economisch als psychologisch.

• Verschillende studies de afgelopen maanden wezen er al op: ongeveer zeven op tien Belgen ondervindt geen financiële hinder van de crisis. Integendeel, door de verminderde consumptie is er in feite massaal gespaard door grote delen van de bevolking.
• Maar tegelijk mogen beleidsmakers zich extra grote zorgen beginnen maken over die resterende 30 procent. Hier gaat het om zelfstandigen, handelaars en zaakvoerders, die steeds meer de langdurige crisis beginnen te voelen. Een nieuwe, verlengde economische dip in Q1 is hoe dan ook een feit. Maar een nieuwe lockdown impacteert opnieuw hun zaak, waarbij het de vraag is hoe lang deze toestand nog leefbaar is.
• Zo dreigt na de crisis een stevige kater, ondanks allerlei steunmaatregelen: een golf van faillissementen wordt vrijwel onvermijdelijk. Macro-economisch is het effect simpel: het overheidsbeslag zal op het geheel van de Belgische economie alleen maar forser gaan toenemen, tot niveaus die in het verleden ongezien waren.
• Ook de psychologische schade is een aspect waar bovendien nauwelijks rekening mee gehouden wordt. Motivatiepsychologie is een vakgebied dat behoorlijk beperkt is om in deze crisis het totale psychologische effect te meten, hoewel men het daartoe quasi systematisch verengt. Psychologenpraktijken in het veld weten ondertussen beter: de wachtlijsten zijn ondertussen eindeloos.

Zoals verwacht: De 907 miljoen euro die de federale regering voorzag om de corona-aanpak te betalen, volstaat lang niet. Er moet nog liefst 1,7 miljard euro meer bij in de begroting.

• Al maanden is er discussie over hoeveel geld de federale regering heeft voorzien om uit te geven aan de corona-aanpak. Daarbij legde staatssecretaris voor Begroting Eva De Bleeker een provisie aan van een dikke 900 miljoen euro, om de kosten te voorzien. Maar dat bedrag was volgens de oppositie, en met name begroting-specialist Sander Loones (N-VA) ruim onvoldoende.
• Daarbij stond die niet alleen: ook het Rekenhof en de Europese Commissie wezen erop dat de kosten die zouden komen, niet in de begrotingsplannen van 2021 waren opgenomen. Met name de kosten van de vaccins – die door de deelstaten worden toegediend, maar waarvoor het federale niveau wel betaalt – zaten er niet in, volgens de kritiek. En nochtans was dat relatief eenvoudig te berekenen, eind 2020 al.
• De Bleeker reageerde eerst niet op de kritiek, tot ze in de begrotingsdiscussie eind vorig jaar in de Kamer plots stelde dat in die 900 miljoen ook de kosten voor de vaccins zaten. En om dat kracht bij te zetten, gooide ze plots alle prijzen van de vaccins op Twitter, een grondige schending van de afspraken met de producenten.
• Die beginnersfout is ondertussen lang gepasseerd, maar de discussie ten gronde blijft: hoeveel geld is nu eigenlijk nodig om die vaccins én de rest van de corona-aanpak te betalen? Op een schriftelijke vraag van Loones antwoordt De Bleeker nu ‘dat het reeds voorziene bedrag van 907 miljoen euro onvoldoende is’. ‘Volgens de eerste ramingen zal de provisie met 1.761 miljoen euro moeten stijgen‘, zo stelt ze.
• ‘Paars-groen zou beter een degelijke begroting en boekhouding hanteren en daarover ook transparant communiceren, in plaats van zich te verschuilen achter de algemene corona-paraplu. Weinig netjes allemaal, die aanpak‘, reageert Loones.
• Overigens blijkt uit de nieuwste begrotingscijfers ook dat al voor 7,9 miljoen euro aan externe consultants is betaald om de corona-crisis te coördineren, op het departement Volksgezondheid. Daarbij ging zo’n 6,2 miljoen euro naar Deloitte, en een dikke 80.000 euro naar Boston Consulting Group.  

Opvallend: Het reisverbod is ‘onnodig, contraproductief en illegaal’, zegt brede studie.

• Een breed onderzoek bij academici van de VUB, ULB en UCL komt tot een harde conclusie over het algemeen reisverbod dat de federale regering nu al enkele weken handhaaft.
• Dat verbod kwam eerder onder fel vuur van de Europese Commissie, die er een basisschending van de EU-principes van vrij verkeer van personen in ziet. En zeker omdat in Brussel een pak EU-instellingen zijn, ging de Commissie in het verweer, via de persoon van Didier Reynders, de Belgische EU-commissiaris voor Justitie. Het verbod is een bedreiging voor de internationale status die Brussel geniet, ook met het Navo-hoofdkwartier.
• Reynders lijkt nu gelijk te kregen van een brede groep academici. Hun redenering is duidelijk: het verbod werd afgekondigd drie maand geleden, onder de uitleg dat het nodig was om ‘de gevaarlijke Britse variant buiten te houden‘. ‘Vandaag moeten we vaststellen dat die Britse variant dominant geworden is onder de besmettingen. Verbod of niet, die verspreiding gaat verder. Dat toont aan dat de initiële motivatie in elk geval niet meer bestaat‘, zo stel onderzoeker Vincent Laborderie in La Libre.
• Bovendien onderzocht men de stijging in de ziekenhuisopnames na de vakantie van Kerst en die van de Krokus. En wat blijkt: na de tweede vakantieperiode steeg het cijfer net meer, toen er wel een verbod was ingevoerd. Nochtans waren de experten van de Gems, het adviesorgaan dat aandrong op de vergaande restrictie, unisono: zo’n verbod zou helpen. Quod non dus.
• ‘Geen enkel land legt dergelijke strikte maatregelen op. Bepaalde landen beperken de instroom. Maar België verbiedt ook de uitstroom. Dat gebeurt nergens. Dat is illegaal en ongezien‘, zo besluit de studie.