De superwinsten die Engie boekt, schieten de Wetstraat in het verkeerde keelgat: de Franse energiereus boekte op zijn Belgische kerncentrales bijna 1 miljard euro winst vorig jaar. “Dat kan niet, we moeten echt het geld gaan halen waar het zit in deze energiecrisis, en dat is bij die producenten, die gaan lopen met gigantische bedragen”, zo klinkt het ferm bij de top van CD&V. Zij willen dat de federale regering actie onderneemt, Engie een extra taks laat slikken, om vervolgens de energiefacturen opnieuw te kunnen verlagen. Die boodschap klinkt als muziek in de oren van de socialisten en groenen, die allebei het dossier op tafel hadden liggen. “Dit vragen wij al veel langer”, klinkt het bij Vooruit, dat net als Groen nog steeds richting de producenten kijkt: “Dit moeten we juridisch onderzoeken.”

In het nieuws: 970 miljoen euro winst voor Engie op haar kerncentrales in België.

De details: In totaal betaalt de energiereus maar 149 miljoen euro belastingen in dit land.

• Champagne in Parijs, in de koele La Défense-wijk: Engie kon er een EBITDA (winst vóór aftrek van rentekosten, belastingen, afschrijving en afboekingen) van 10,6 miljard in 2021 aankondigen, en meteen de aandeelhouders overladen met een wel erg royaal dividend. Voor 2022 mikken ze overigens op ruim 11 miljard EBITDA: de roaring twenties zijn aangebroken op de Franse hoofdzetel.
• In Brussel wordt tandenknarsend gekeken naar die berichten: de energieprijzen, en dus ook de gas- en elektriciteitskosten van de gezinnen, schoten in België tot ongekende hoogten. Facturen die maal drie of vier gingen, waren geen uitzondering: de Belgische overheid kon die prijzen niet dempen, hooguit wat temperen, door de btw op elektriciteit te verlagen van 21 naar 6 procent.
• Dat maakt dat de schade niet beperkt blijft tot het gezinsbudget: de uit de pan swingende energieprijzen hebben een enorm effect op de inflatie in dit land: anders dan de buurlanden is België op dit moment koploper in de muntontwaarding in Europa.
• Dat de Belgische staat geen greep heeft op die energiemarkt, is een pijnlijk gevolg van een uitverkoop van de Belgische energiecentrales van Electrabel aan de Fransen. België heeft immers geen controle op de grootste speler, en grijpt niet in op de markt, door eventueel de prijzen vast te zetten.
• Dat staat in schril contrast met Frankrijk zelf, de thuiszetel van Engie. Daar heeft de Franse staat de meeste aandelen in EDF, de eigenaar van de kerncentrales, en GDF Suez, de grootste gasspeler. En meer nog: de Franse overheid zet gewoon maximumprijzen, waar EDF steen en been over klaagde de afgelopen maanden, hun winst is veel bescheidener dan de rest van de energiesector in 2021. Maar de effecten voor de Franse consument én de staat zijn wel voelbaar: veel minder forse facturen, en een inflatie die in Frankrijk onder de 3 procent blijft.

Wat nu? Misschien toch drastische maatregelen, zo oppert men bij de doorgaans voorzichtige CD&V.

• De analyse die men bij de christendemocraten maakt, is niet min: “Het kan niet dat Engie nu zomaar met één miljard euro winst wegloopt. We zijn bij heel de discussie in de federale regering rond de energiefacturen het geld niet gaan halen waar het zit, en dat kan niet“, zo is op de Wetstraat 89, het partijhoofdkwartier, te horen.
• “De kerncentrales van Engie zijn al lang afgeschreven, dat uranium is al lang gekocht aan een lage prijs, het zijn enkel de personeelskosten die wat stegen. En het resultaat is dus een superwinst, op de rug van de Belgische consument.” De jaarcijfers waar Engie mee komt, vertellen hetzelfde verhaal: de centrales draaiden 92 procent van de tijd, en dat leverde al zo’n 500 miljoen meer opbrengsten op. Dankzij de hoge prijzen tikte daar nog een dikke 700 miljoen bij.
• Het is extra pijnlijk:
  • Begin jaren 2000 leverden de zogenaamde overwinsten van Engie, die al veel langer met lage kost en afgeschreven centrales konden produceren, altijd een pak extra miljoenen op voor de begroting. Met Johan Vande Lanotte (Vooruit) als minister van Begroting wist Engie wie haar grote nemesis was, die telkens met de factuur passeerde.
  • Tegen 2012 betaalde Engie al zo’n 250 miljoen per jaar aan overwinstbelasting, de ‘nucleaire rente’.
  • Dat tikte zelfs door naar bijna een half miljard euro tegen 2014. Maar toen was het gedaan met het juk opleggen aan Engie. Iedereen wijst daarbij naar de rampzalige periode onder de MR-minister van Energie Marie-Christine Marghem, die Engie een bijna vrijgeleide gaf, en na jaren keihard onderhandelen tussen regering en energiereus, heel de Belgische onderhandelingspositie verkwanselde.
  • Een nieuwe deal tussen de Zweedse regering en Engie plafonneerde de belastingen op zo’n 38 procent op de ‘normale’ overwinsten. Maar daarbij hield men geen rekening met een mogelijke enorme prijsstijging. En de deal geldt maar voor vier van de zeven kerncentrales. Het resultaat: een magere 149 miljoen euro extra belastingen, terwijl Engie met 1 miljard wegloopt.
• Tijdens de regeringsbesprekingen over het verlagen van de btw, werden de superwinsten van Engie wel aangekaart. Zowel PS als Vooruit drongen er openlijk op aan, maar concreet werd er binnen Vivaldi niets uitgewerkt. Want vervelend: Marghem heeft wel die deal gesloten met Engie. De vraag is of de huidige regering daar zomaar onderuit kan. “We moeten de zaak in elk geval juridisch onderzoeken”, zo klinkt het binnen de regering.
• Maar het dossier is niet weg: ook de CREG, de federale waakhond, werkt aan een rapport rond de overwinsten van de producenten, waarna minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) aan de slag kan.
• De steun van CD&V is in elk geval een welkome verrassing voor de socialisten en de groenen, die wel degelijk Engie fors willen aanpakken. “Wij zijn al veel langer vragende partij, hier moeten we werk van maken”, klinkt het aan de Keizerlaan, het Vooruit-hoofdkwartier. En eenzelfde boodschap bij Groen: “Bijzonder goed nieuws, als men dit echt wil.”
• Bovendien is er de vraag of er geen algemene prijsblokkering kan ingevoerd worden, zoals de Fransen doen. Dat zou betekenen dat Engie een pak meerwinsten zou mislopen in 2022, maar dat ook de producenten van groene stroom, die ook miljoenen extra binnenhalen met de huidige prijzen, een stuk van hun extra koek moeten afgeven. Dat lijkt dan weer politiek moeilijk haalbaar.
• De oppositie kijkt in elk geval heel stevig toe op het dossier, zeker op links. De PVDA krijgt de argumenten alvast met de paplepel in de mond. Oud-voorzitter Peter Mertens reageerde al scherp op het bericht van het miljard euro overwinsten van Engie: “Gezocht en gevonden: geld voor een btw-verlaging op energie. En dan wel eentje die geldt voor alle seizoenen, niet alleen tijdens de lente.”

Nooit helemaal weg: Tegelijk duikt, alweer, de sluiting van de kerncentrales zelf op als thema.

• Een van de ergernissen achter de schermen in de Wetstraat, is de gretigheid waarmee Engie zelf tegelijk die kerncentrales wil sluiten in België, én nieuwe gascentrales bouwen. Dat past in de wereldwijde strategie van de Franse energiereus om hun nucleaire park af te stoten, en het gaat wonderwel samen met de strategie van de groenen, die de centrales al langer dicht willen.
• Die houding is een doorn in het oog van onder meer Georges-Louis Bouchez (MR), die al langer stelde “dat Engie niet zal beslissen over de sluiting of niet-sluiting”. Die lijn houdt men ook bij CD&V aan: “We moeten over energie strategisch durven denken, en zelfs een veel actievere rol van de overheid overwegen, als aandeelhouder of uitbater. We mogen niet blind zijn voor de huidige geopolitieke realiteit, die is op een paar maanden tijd echt drastisch veranderd.”
• Want wat tegelijk de ogen uitsteekt bij de zuiderburen is dat president Emmanuel Macron vorige week doodleuk de bouw van minstens zes nieuwe kerncentrales aankondigde, en de verlenging van de levensduur van het nucleaire park. Dat is een compleet andere lijn dan in eigen land, waarbij cynisch in de Wetstraat wordt opgemerkt dat “Frankrijk dus nu de nieuwe kerncentrales voor België aan het bouwen is“.
• Dat alles noopt de werkgeversorganisaties Voka, VBO, Beci en UWE tot een nieuw offensief over de twee jongste kerncentrales, Doel 4 en Tihange 3: zij willen die centrales ook na 2025 openhouden. Dat is opvallend, omdat onder meer Voka nog niet zo lang geleden de Vlaamse regering opriep om duidelijkheid te geven over de gascentrales die de kernenergie moeten vervangen.
• Maar nu dus een bocht, en een forse oproep om in kernenergie te blijven: “De context in ons land en in Europa is dermate gewijzigd dat het nu niet te verantwoorden is om in 2025 een volledige kernuitstap door te voeren”, zo stellen ze gezamenlijk. “Het is tijd om weg te gaan van de politiek en over te stappen naar realiteitszin. We gaan de komende jaren ook meer energie nodig hebben door de elektrificatie”, onderstreepte Voka-topman Hans Maertens op Radio 1.
• De druk van de werkgevers is dus niet min, wat zeker effect heeft op hun ‘natuurlijke’ partners in de regering, de liberalen. Maar of daarmee het debat binnen Vivaldi echt heropend wordt, is maar de vraag: al maanden zit men in een stellingenoorlog, waarbij de MR lijnrecht tegenover Groen en Ecolo staat. Op 18 maart moet de knoop doorgehakt worden, zo nam Vivaldi zich voor.
• De premier, Alexander De Croo (Open Vld) leek aanvankelijk mee in de lijn van het regeerakkoord de sluiting te steunen. Maar zijn eigen Open Vld en ook CD&V tonen nu dus meer en meer reserves: zij koppelen ook het terugdraaien van de wet op de nucleaire uitstap aan de sluiting van de centrales. Daardoor is het dossier een gigantische knoop, die nog ontward moet worden.
• Vanuit de oppositie is de druk op het dossier groot. “De N-VA ondersteunt de oproep van de werkgevers volkomen. Het dure uitstelgedrag moet nú stoppen. Ons aanbod om de kerncentrales open te houden via een wisselmeerderheid blijft geldig. Laten we kiezen voor een betaalbaar, betrouwbaar en duurzaam energiebeleid”, zo reageert Bart De Wever (N-VA), die gisteren ook al wees op de beslissing van de Verenigde Staten om nog jaren met kernenergie door te gaan.
• En ook Vlaams Belang roert zich: “Vandaag krijgen we bijval van alle grote werkgeversorganisaties, die een oproep lanceerden tegen de onzekere kernuitstap en voor het behoud van de jongste kerncentrales. Zonder deze schone kerncentrales kunnen we onze energieproductie niet betaalbaar, betrouwbaar en beter voor het milieu maken. Paars-groen moet een bocht maken.”

Vandaag verder: Oekraïne blijft de focus van veel aandacht.

• Vanmorgen sprak Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Europese Commissie, het Europees Parlement toe. Daarbij onderstreepte ze dat ze eerst wil zien dat de Russische president Vladimir Poetin effectief zijn troepen begint terug te trekken.
• “Ik denk dat diplomatie zijn laatste woord nog niet gesproken heeft. We zagen tekenen van hoop gisteren, maar die moeten nu gevolgd worden door daden”, zo stelde ze aan de Europese Parlementsleden.
• Tegelijk blijft de EU op de lijn zitten dat Oekraïne zelf het recht heeft om over haar lot te beslissen, en dus ook of ze lid willen worden van de NAVO of niet. “Het idee van invloedsferen is een geest uit het verleden, uit de vorige eeuw. Dit is een crisis over Oekraïne, maar ook over zoveel meer. Het gaat over wat het betekent om een onafhankelijk land te zijn in de 21^ste eeuw”, zo stelde von der Leyen.
• Die herinnerde nog eens aan de gevolgen van een militaire actie van de Russen: “De relaties tussen ons en Moskou zouden zwaar beschadigd raken, sancties zullen hevige consequenties hebben voor de Russische economie, en haar vooruitzichten om nog verder te moderniseren.”
• Eerder hadden ook al de Amerikaanse president Joe Biden en de Britse premier Boris Johnson aangedrongen op effectief bewijs dat de Russen ook terugtrekken. Biden hield daarbij een stevige speech en had het over “nog steeds een grote kans dat de Russen een invasie lanceren in Oekraïne”.
• De Russische minister van Defensie kondigde gisteren in een onderhoud met Poetin aan dat verschillende groepen militairen terug zouden keren naar hun kazernes, nu de oefeningen aan de grens met Oekraïne afgelopen waren. Daarbij ging een zucht van opluchting over de diplomatieke wereld, en de financiële markten: overal stegen de aandelen terug.
• De Russen voedden daarbij de media in Europa, die gretig inspelen op het beeld dat de Amerikanen en Britten toch maar een stelletje paniekzaaiers zijn. Vladimir Tsjizjov, de Russische ambassadeur bij de EU, wuift in de Duitse krant Die Welt, alle aantijgingen weg. “Wat Rusland betreft, kan ik u verzekeren dat er deze woensdag geen aanval zal plaatsvinden.” De Britten en Amerikanen hadden met die datum geschermd. “Oorlogen in Europa beginnen zelden op een woensdag”, is de quote die daarop overal circuleert.

Morgen en overmorgen op de agenda: De Afrikaans-Europese top in Brussel.

• Een drukke twee dagen in Brussel, met exponentieel veel autocolonnes en zwaailichten: een hele reeks Afrikaanse staatshoofden en regeringsleiders komt er handjes schudden en een diplomatieke top houden met de Europese tegenhangers.
• Op de agenda: heel veel geld. En in de marge twee grote, moeilijke diplomatieke thema’s: vaccins en de crisis in de Sahel.
• Om te beginnen het geld: Europa zit in een opbod met de Chinezen over Afrika. China investeerde de afgelopen jaren miljarden renminbi, via haar ‘Belt and Road’-investeringsprogramma. Overal leenden ze, met de nodige miljoenen smeergeld voor lokale leiders, gigantische sommen aan Afrikaanse regeringen, om vervolgens zelf infrastructuurwerken te doen. Als onderpand kregen ze vaak claims op en toegang tot grondstoffen in de Afrikaanse landen, van koper over kobalt tot olie.
• Maar de Chinese investeringen lopen wat terug: door de pandemie zijn de Chinezen meer op zichzelf gekeerd. Het aantal leningen liep fors terug. En de afkeer van China bij de Afrikaanse bevolking is fors toegenomen.
• Daar staan nu de Europeanen tegenover, die met een pakket van 150 miljard euro aan leningen kwamen, en dat willen omzetten in concrete, grote projecten in Afrika. Dat zijn klassieke stokpaardjes van de EU, die aansluiten bij de Green Deal van de Europeanen: het verminderen van de CO2-voetafdruk, nieuwe groene transporthubs, en het uitbouwen van digitale netwerken. De EU heeft dat programma de ‘Global Gateway’ genoemd, het antwoord op de ‘Belt and Road’ van China. 

Een groot issue tussen Afrikanen en Europeanen: De vaccins.

• Een oud zeer: de Afrikaanse landen klagen steen en been dat de westerse wereld, en eigenlijk de EU nog meer dan de VS, niet willen weten van het opheffen van de patenten op vaccins tegen het coronavirus. Daardoor hebben zij ongelijke toegang tot dit enige middel om de pandemie aan te pakken, claimen ze. Pittig detail: China beloofde ondertussen al voor 1 miljard aan vaccins, weliswaar van hun eigen inferieure producties.
• De discussie over de patenten leidde tot spanningen en zelfs twijfel bij een aantal grote leiders in Afrika, onder meer bij Zuid-Afrika en Nigeria, of ze wel naar Brussel zouden afzakken. Al sinds oktober 2020 lanceerden India en Zuid-Afrika een oproep binnen de WTO, de Wereldhandelsorganisatie, om de patenten op te heffen. Een hele reeks landen sloten zich aan.
• Maar de EU herhaalde maandag dat ze niet van plan is van haar koers af te wijken en dat dus van het opheffen van die patenten geen sprake kan zijn.
• De Afrikaanse Unie, de tegenhanger van de EU, die mee aan tafel zit, drong er al fors op aan om in de slotverklaring van deze top een statement over de patenten op te nemen. “De Afrikaanse Unie roept de Europese Unie op om zich constructief te engageren, om een gerichte en tijdige opheffing van de patenten te bespreken”, zo verduidelijkt ze in de tekst. Afwachten wat het wordt.
• Frankrijk, Duitsland, maar ook Ierland, met een grote farmaceutische industrie in hun achtertuin, hebben de deur al dicht gedaan: ze weigeren het systeem van intellectuele rechten op te geven. Gisteren herhaalde de Franse minister van Handel Franck Riester nog eens dat standpunt.
• België zit wat lastig: de grote farmaceutische industrie in eigen land noopt zeker de liberalen ertoe op dezelfde positie als de EU te blijven. Maar de socialisten in de Vivaldi-coalitie willen iets anders: minister van Ontwikkelingssamenwerking Meryame Kitir (Vooruit) riep al openlijk op de patenten achterwege te laten. 

Ander groot punt: De Sahel.

• Vanavond al ontvangt de Franse president Emmanuel Macron de regeringsleiders en staatshoofden van de Sahel-landen in Parijs voor een diner: Niger, Mauritanië, Tsjaad en Senegal. Ook Ursula von der Leyen, de Commissievoorzitter, en Charles Michel, de voorzitter van de Europese raad, schuiven aan. België stuurt ook volk, net als een hele reeks EU-landen.
• Want de Sahel is een hot topic voor Macron en eigenlijk heel de EU. Frankrijk is daar al bijna tien jaar bezig met een militaire operatie, onder meer in Mali en Tsjaad, tegen de oprukkende islamisten die in het noorden van die landen opereren. De Fransen probeerden om de EU actief te betrekken bij die opdracht, ook België zou soldaten gaan leveren.
• Maar dat gaat niet door. Deelname aan de operatie Takuba, een vechtmissie in het noorden, wordt geschrapt door de Belgische regering, zo kondigden minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS) en minister van Buitenlandse Zaken Sophie Wilmès (MR) deze week in de Kamer aan.
• Meer zelfs: de relaties tussen Mali, waar een junta de regering wegzette, en de EU zijn hoogst onzeker geworden na een hele reeks diplomatieke conflicten. Mali is dan ook niet welkom op de Afrikaans-Europese top.
• Tegelijk nemen Russische huurlingen van Wagner de strijd over van de EU, zo lijkt het. De vraag is dus of de EU nog een grote rol te spelen heeft daar, en of de Afrikanen dat willen. Ze heeft los van Takuba nog operaties lopen. Maar men wil te allen prijze toestanden zoals in Afghanistan vermijden. Genoeg stof dus voor Macron en co om met de Afrikanen te bespreken.

Interessant om te lezen: Kristof Calvo (Groen) lanceert een frontale aanval op het Belgische partijsysteem.

• Verfrissende lectuur: Kamerlid Calvo lijkt zich helemaal los te maken van de Belgische particratie, in een opiniestuk in De Morgen. Daarbij baseert hij zich op artikel 42 van de Grondwet: “De leden van beide Kamers vertegenwoordigen de Natie en niet enkel degenen die hen hebben verkozen”. Dat wordt volgens Calvo geschonden: “In praktijk zijn onze volksvertegenwoordigers vooral partijvertegenwoordigers, opgesloten in het hokje van een taalgroep, onder curatele van de voorzitters en hun obees partijapparaat.”
• Daarom heeft hij vijf concrete voorstellen klaar, om de macht van partijen in België aan banden te leggen:
  • Hij wil stemmingen helemaal geheim maken, zodat partijen niet kunnen controleren wat hun Parlementsleden doen. Die moeten dan ook helemaal vrij zijn te stemmen over alles wat niet in het regeerakkoord staat.
  • Hij wil het panacheren laten terugkeren: burgers kunnen dan op meer dan één lijst stemmen bij verkiezingen.  
  • Enkel verkozen Parlementsleden kunnen nog minister worden: geen witte konijnen of comebacks meer. En “de leidende politieke rol verhuist van partijvoorzitters naar vicepremiers en fractievoorzitters”, zoals in Nederland, zegt hij. Al maakt hij niet duidelijk hoe dat in praktijk zou gaan.
  • Kabinetten worden afgeslankt en de ondersteuning van parlementsleden wordt uitgebreid. Calvo wil één statuut, dus hetzelfde loon, voor ministers, parlementsleden en burgemeesters. Daarbij wordt het aantal parlementsleden en gemeenten fors verminderd.
  • Alle politieke partijen moeten werken met ledenraadplegingen, burgerberaden en primary’s. En geen partijvoorzitterscampagnes in de periode van regeringsvorming meer.
• De vraag is hoe realistisch al deze voorstellen zijn: het ene is al wat complexer dan het andere. Maar het komt naast zijn stevig pleidooi om de partijfinanciering in België, die wel erg hoog is, fors aan banden te leggen. Over dat laatste is iedereen in de wandelgangen het eens, alleen wil/durft niemand van de grote partijen of de coalitie in praktijk er iets aan te doen.