Het menselijk brein is krachtiger dan de krachtigste supercomputer, maar desalniettemin verre van perfect. Een belangrijke tekortkoming van onze hersenen is onze cognitieve bias of vooringenomenheid. Dit beïnvloedt ons beslissingsproces en maakt dat we niet rationeel kunnen nadenken. Volgens de Canadese futuroloog George Dvorsky, tegenwoordig aan de slag bij Gizmodo, zijn er twaalf zulke biassen.
Een cognitieve bias is overigens niet hetzelfde als een logische redeneringsfout. Een bias is een inherente beperking van ons denkpatroon. Sommige psychologen beweren dat cognitieve vooringenomenheden ons helpen om informatie te verwerken (vooral in noodsituaties). Ze leiden ons echter ook vaak tot onjuiste conclusies en maken rationeel nadenken moeilijk. Het is dus belangrijk om bewust te blijven van hun bestaan.
1. Confirmatiebias
We gaan graag akkoord met mensen die onze meningen delen. Dit is waarom we dezelfde kranten blijven lezen en waarom onze internetbookmarks en vriendenkring soms wel ideologische echokamers lijken. Dit effect heet confirmatiebias en leidt ons ertoe dat we – vaak onbewust – onze eigen perspectieven bevestigd willen zien en die van anderen uit de weg gaan. Tunnelvisie is hier een vaak gebruikte term. Het bestaan van deze vooringenomenheid zou iets te maken kunnen hebben met het knuffelhormoon oxytocine.
2. Groepsbias
Groepsbias is vergelijkbaar met confirmatiebias, maar focust eerder op onze tribale neiging om onze eigen groep als superieur te beschouwen en andere groepen te verdenken, vrezen en/of kleineren.
3. Gokdwaling
Dit betreft onze neiging om gebeurtenissen in het verleden onterecht als bepalend te beschouwen voor kansberekeningen in de toekomst. Een goed voorbeeld is muntjes opgooien: de kans op kop is statistisch onafhankelijk en elke keer één op twee, maar ons buikgevoel vertelt ons verkeerdelijk dat die kans veel groter is wanneer we net viermaal munt hebben opgegooid. Deze bias is fataal voor gokkers.
4. Post-aankoop rationalisatie
Deze bias brengt ons ertoe om allerlei redenen te gaan verzinnen om ons beter te doen voelen nadat we iets kopen dat nutteloos, dom of duur is. Men noemt dit soms ook het ‘Stockholm Syndroom voor consumenten’ en het komt volgens sommigen zeer vaak voor bij gebruikers van Apple producten.
5. Statistieken negeren
Het is erg moeilijk om kansen correct en rationeel in te schatten, zelfs als we de informatie voor ogen hebben. Zo is het 60 tot 240 keer waarschijnlijker om te sterven in een auto-ongeluk dan in een vliegtuigongeluk, doden in de VS zwembaden 52 maal meer kinderen dan wapens en heb je veel meer kans om te sterven na van een trap te donderen dan in een terroristische aanslag.
6. Observatiebias
Als je een nieuwe auto koopt of een kind verwacht, merk je die dingen in je onmiddellijke omgeving opeens veel meer op. De bias bestaat er dan in dat je uit dit effect afleidt dat de frequentie van het automerk of zwangerschappen opeens is toegenomen. Aan die frequentie is echter niets veranderd en je merkt die zaken enkel meer op omdat je er op let.
7. Systeembias
Verandering is moeilijk voor mensen en daarom verkiezen we het status quo. Deze systeembias zorgt er voor dat we steeds dezelfde restaurants bezoeken, politieke verandering schuwen en dag in dag uit dezelfde routines doorlopen.
8. Negativiteitsbias
Slecht nieuws en doemprofetie liggen goed in de markt. Niet omdat we morbide ingesteld zijn, maar omdat onze hersenen goed nieuws als minder geloofwaardig beschouwen dan slecht nieuws. Als overlevingsinstinct is concentreren op het negatieve geen slechte strategie. Tegenwoordig dreigen we echter te verdrinken in slecht nieuws terwijl we al het goede negeren.
9. Kudde-instinct
We beweren graag het tegenovergestelde, maar diep van binnen lopen we het liefst van al mee met de kudde. We knikken mee met de meerderheid en nagelen minderheden collectief aan de schandpaal. Dit meeloopeffect kan bestaan in de familie, op het werk of in een heel land en kan soms erg negatieve gevolgen hebben.
10. Projectiebias
Het is moeilijk om ons in te beelden dat anderen de wereld beschouwen op een manier die verschilt van de onze. We gaan er van uit dat iedereen op dezelfde manier rationeel denkt als wij zelf. We beschouwen onszelf als typisch en normaal en denken dat we de consensusopinie vertegenwoordigen, zelfs als dat niet zo is.
11. Tijdsbias
We verkiezen altijd plezier nu in plaats van morgen en pijn morgen in plaats van nu. Deze tijdsbias leidt soms tot zeer slechte beslissingen. In 1998 toonde een studie bijvoorbeeld aan dat 74% fruit kiest als dessert voor de komende week, maar 70% chocolade als het gaat om het dessert van vandaag. Neoklassieke en Oostenrijkse economen verklaren het fenomeen van de rente via deze tijdsbias.
12. Ankereffect
Ook bekend als ‘de relativiteitsval’. Dit beschrijft onze tendens om alles te vergelijken met een vast ankerpunt. Het klassieke voorbeeld is de prijs van een item in de supermarkt met afslag met daarboven de oorspronkelijke prijs. Vaak concentreren we ons dan op het prijsverschil in plaats van op de prijs zelf.