Iemand een knuffel geven. Op kantoor gaan werken. Uit eten gaan. Kunnen we voorspellen wanneer we terugkeren naar het pre-coronatijdperk dat al zo ver weg lijkt? Experten schetsen vier hypothetische scenario’s, balancerend op een schaal van ‘over twee maanden’ tot ‘over twee jaar’. Reality check: het is nog niet voor meteen.

Hoop doet dan wel leven, ergens op de schaal tussen ‘optimisme’ en ‘pessimisme’ ligt het helaas niet te negeren ‘realisme’. Het staat niet ter discussie dat we de komende weken geen verjaardagsfeestjes, festivals of barbecues moeten verwachten. Om terug te keren naar hoe ons leven er in het pre-coronatijdperk uitzag, zou eerst één van deze drie dingen moeten gebeuren. 

Eén: het zeer onwaarschijnlijke scenario dat het virus zich dankzij wereldwijde maatregelen vanzelf oplost, net zoals in 2003 met SARS gebeurde. Dan zou moeten blijken dat de lockdowns en maatregelen zoals social distancing en handen wassen alleen efficiënt genoeg zijn. Maar experten doen deze hypothese quasi af als sciencefiction, omdat de verspreiding deze keer wereldwijd zo breed is en sommige landen er heel slecht aan toe zijn. Een tweede piste is die van het bereiken van natuurlijke kudde-immuniteit, wat eerder met grieppandemieën heeft plaatsgevonden. Daarvoor moeten we het reproductiegetal (R0) van het virus naar beneden te krijgen. Momenteel schat de WHO dat getal op 2 tot 2,5, wat betekent dat één ziek persoon er twee tot tweeënhalf kan besmetten. Om die R0 te doen dalen en zo de verspreiding in te dammen, moet 60 à 75 procent van de bevolking geïnfecteerd zijn geweest. Dat kan in theorie potentieel snel gaan – en was ook de eerste aanpak van Nederland en het Verenigd Koninkrijk –  maar betekent dat het dodental enorm zal oplopen en de zorg wordt overbelast. Een derde piste is die van het vaccin, waar weliswaar in stroomversnelling aan gewerkt wordt, maar zelfs dan nog meer dan een jaar op zich zal laten wachten. 

Volgens een computermodel van Harvard zouden wisselende periodes van sociale isolatie en soepelere maatregelen tot 2022 kunnen aanhouden

Wel barbecueën, maar niet op het strand

Veel waarschijnlijker is het volgens experts dat we de komende maanden en zelfs jaren periodes van lockdown zullen afwisselen met weken waarin ons sociale leven opnieuw tijdelijk wat versoepeld wordt. Telkens wanneer mensen elkaar opnieuw mogen zien, zal het virus zich opnieuw verspreiden en het aantal besmettingen stijgen. Maar op deze manier laat je het aantal gevallen relatief gecontroleerd stijgen, zonder de ziekenhuizen en zorgsector drastisch te overbelasten, terwijl ondertussen geleidelijk kudde-immuniteit wordt opgebouwd. Steeds wanneer er opnieuw een uitbraak losbarst, worden patiënten eruit gehaald en geïsoleerd, en worden maatregelen over sociale contacten opnieuw strenger. Een voorbeeld van dit scenario is nu al merkbaar in Hongkong en Wuhan, waar het virus op het eerste zicht onder controle bleek en de regels versoepeld werden. Sindsdien is opnieuw een stijging van het aantal besmettingen te zien. Een eerste daling in de cijfers wil zeker nog niet zeggen dat het virus definitief overwonnen is. 

Misschien kunnen we deze zomer op restaurant, maar niet naar muziekfestivals

Het zou dus best kunnen dat we de komende zomer wel in beperkte mate op restaurant kunnen gaan volgens strikte regels, maar dat we niet op de eerste rij van een muziekfestival zullen staan. Misschien kan je wel in beperkte kring barbecueën, maar overbevolkte stranden zullen eerder een no-go blijven. Volgens computermodellen van Harvard University, die nog moeten verschijnen in een academisch tijdschrift, zou dit ‘start-stop’ patroon tot 2022 in een loopvorm kunnen aanhouden.

Internationale experten zijn het erover eens dat het te vroeg opheffen van de social distancing-maatregelen catastrofaal kan zijn. Maar wat is ‘te vroeg?’  The Atlantic sprak met verschillende epidemiologen en schetst vier potentiële verlopen van de komende maanden, respectievelijk als we weer volledig naar het ‘normale’ leven zouden keren over een à twee maanden, drie à vier maanden, vier à twaalf maanden, of meer dan een jaar. 

Piste 1: over één à twee maanden

Hier is die gevreesde reality check: deze piste is volgens de experts zeer onwaarschijnlijk. ‘Dan zou al moeten blijken dat het virus minder ernstig is dan we eerst vermoedden, zegt William Hanage, professor epidemiologie aan de Harvard School of Public Health. ‘Zo’n vals alarm zou fantastisch zijn, maar is heel onwaarschijnlijk.’ Een iets grimmigere uitkomst als we over één à twee maanden terug naar het gewone leven zouden keren, is een choquerende piek in het aantal infecties de komende maanden, met een zware overbelasting van de ziekenzorg en massaal veel doden. Na zo’n catastrofe is het logisch dat ook veel mensen die de ziekte kregen zullen herstellen, en we dichter naar kudde-immuniteit komen. Maar de prijs die daarvoor betaald wordt, ligt enorm hoog.

Piste 2: over drie à vier maanden 

Over drie à vier maanden hebben we volgens Hanage vanuit de wetenschap meer bijgeleerd over het virus, waardoor we met meer vertrouwen bepaalde activiteiten kunnen hervatten. Mogelijk is er al een hogere immuniteit opgebouwd bij de bevolking. Ook is hier – naast het belang van coronatesten blijven uitvoeren – de uitrol van immuniteitstesten een belangrijk aspect. Die test spoort antilichamen op, waardoor je kan aantonen of iemand immuun is. Met deze nieuwe informatie zouden besmettelijke of kwetsbare mensen gericht geïsoleerd kunnen worden, terwijl een deel van de bevolking in zekere zin het normale leven kan hervatten. Dat kan op restaurant gaan zijn, de regels voor social distancing nog steeds respecterend, of terug naar kantoor gaan als blijkt dat je lichaam antilichamen aanmaakt. 

Blijkt het coronavirus toch seizoensgebonden, dan ziet onze zomer er mogelijk wat vrolijker uit.

Een ander hoopgevend perspectief binnen deze tijdspanne is dat er mogelijk een behandeling voor Covid-19 is gevonden. Daarom geen middel dat het virus geneest, maar wel de symptomen kan milderen en het aantal doden kan inperken. Die specifieke evolutie zou niet betekenen dat we minder afstand mogen houden, want er kunnen nog steeds grote uitbraken plaatsvinden, maar het zou wel het risico op het overbelasten van ziekenhuizen kunnen inperken.

Piste 3: over vier à twaalf maanden

Een groot vraagstuk over dit virus is of het seizoensgebonden is en de verspreiding zal afnemen in de zomer. Het is nog niet geweten of de theorie die voor de seizoensgriep geldt, ook van toepassing is op het coronavirus. 

Of nu blijkt dat het virus afneemt in de zomer of niet: in beide gevallen zullen de maatregelen rond social distancing niet volledig worden ingebonden. Blijkt het seizoensgebonden, dan kan onze zomer er mogelijk wat vrolijker uitzien. In dat geval vermoedt de Amerikaanse professor public health Andrew Noymer dat buitenactiviteiten in kleine groepen zouden worden toegelaten. Misschien gaan bars en restaurants wel weer open volgens bepaalde restricties, maar massa-evenementen zoals festivals, sportwedstrijden of aan een strand liggen, ziet Noymer nog niet meteen gebeuren. De consequentie van die mogelijke seizoensgebondenheid is dan weer dat het najaar extra kritiek wordt, en de maatregelen dan opnieuw verstrengd zullen worden. Idealiter weten we tegen die periode wel meer over het virus en is de groepsimmuniteit meer opgebouwd, waardoor de regels iets minder streng kunnen zijn dan op dit moment. Maar ook dat blijft koffiedik kijken. 

We wennen maar beter aan periodes van sociale isolatie. Hoe vaker we het doen, hoe beter we er in zullen worden.

In de tweede optie, waarin het virus niet seizoensgebonden blijkt, zitten we met een status quo waarbij we de regels even strikt moeten blijven respecteren in de zomer. Dat weten we volgens Noymer als het aantal gevallen niet opvallend gedaald blijkt tegen half juni. Al kunnen de regels op termijn wel lichtjes versoepelen, als blijkt dat het aantal gevallen systematisch daalt door onze maatregelen. 

Piste 4: over twaalf tot achttien maanden en verder

In een ideale wereld hebben we rond deze periode een vaccin beschikbaar. In de lente van 2021 kunnen we dat ten vroegste verwachten. ‘Nog sneller zou een wereldrecord zijn’, stipt Noymer aan. Als er op dat moment nog maar een ruwe versie is, zal het nog eens zes maanden tot een jaar duren voor het kan worden uitgerold en opgeschaald. 

Persoonlijke gevoelens mogen nu geen drijfveer zijn. De wetenschap moet aan het stuur zitten van deze pandemie.

Het Amerikaanse Moderna, één van de twee pioniers die nu al bezig zijn met testen op mensen, meldt zelf dat een commercieel verkrijgbaar vaccin waarschijnlijk niet beschikbaar zal zijn gedurende ten minste 12 tot 18 maanden. Wel zeggen ze dat het mogelijk is dat in geval van nood een vaccin in de herfst beschikbaar zou kunnen zijn voor sommige mensen, zoals gezondheidswerkers. Het farmaceutisch bedrijf Janssen Vaccines uit Leiden denkt een mogelijk coronavaccin in september op mensen te kunnen gaan testen, en hoopt over anderhalf jaar op grotere schaal beschikbaar te zijn. 

‘Achter de wolken schijnt de zon’

Ontmoedigd door zoveel realisme dat het optimisme lijkt te overschaduwen? Om er een torenhoog cliché van doorgewinterde optimisten bij te sleuren: er is wel degelijk licht aan het einde van de tunnel (of: achter de wolken schijnt de zon. Na regen komt zonneschijn. Keuze te over.) De consequentie zal niet zijn dat we langer dan een jaar permanent binnen moeten blijven. Het gaat eerder om fluctuerende golfbewegingen van strengere en minder strenge maatregelen. ‘We moeten ons voorbereiden op meerdere periodes van sociale isolatie’, voorspelt Stephen Kissler van de Harvard School of Public Health. We wennen er dus maar beter aan. Maar hoe vaker we het doen, hoe beter we er in zullen worden.

Bovendien zijn er ook positieve uitkomsten mogelijk na deze crisis. ‘Het leven zál opnieuw normaal worden’, stipt Dr. Antoni Trilla van de universiteit van Barcelona aan. ‘Maar het zal ons goed doen om stil te staan bij bepaalde zaken en erover na te denken hoe we die in de toekomst anders gaan aanpakken. Denk aan telewerken, meer medische hulpverlening vanop afstand, minder nutteloze face-to-facemeetings, een verbeterde hygiëne.’ 

Op persoonlijk vlak vraagt deze crisis van velen een enorme inspanning, maar zoals professor Bruce Y. Lee het op Forbes samenvat: ‘Persoonlijke gevoelens mogen nu niet de drijfveer zijn bij het maken van beslissingen. De wetenschap moet aan het stuur zitten tijdens deze pandemie. Het voorkomen van meer doden is de focus. Als er een dag komt waarop de regels voor social distancing worden versoepeld, moeten wetenschappers die keuze heel duidelijk onderbouwen. Anders zijn onze eerdere inspanningen voor niks geweest.’