Wie bestuurt het land? Terwijl de politiek aanvankelijk maar moeilijk uit de startblokken kwam, leek het primaat van de wetenschappers, van de virologen, te gelden: zowat alles wat zij verklaarden, werd quasi voor wet aangenomen. Maar dat beeld brokkelt langzaam af.

In het nieuws: Heeft de wetenschap bewust het belang van mondmaskers afgezwakt? Die vraag duikt op in de media.

De details: Er is internationaal een felle discussie aan de gang over die mondmaskers, en het nut ervan.

• In Azië is een van de elementen in de strijd tegen Covid-19 duidelijk het mondmasker: fors aanwezig in het straatbeeld, en zeker bij al het medisch personeel. Kim Woo-joo, de Zuid-Koreaanse professor die in eigen land de strijd tegen het virus leidt, uitte al meermaals z’n verwondering over het gebrek aan gebruik van mondmaskers in Europa. Ook z’n Chinese collega’s hebben dezelfde argwaan, over de houding van de VS en Europa ten opzichte van de mondmaskers.
• Daar zijn een aantal landen drastisch hun aanpak aan het bijsturen.
  • Zo roept men in Tsjechië massaal op om maskers te dragen, in een campagne die #masks4all gedoopt is.
  • In Oostenrijk mag je niet meer in winkels zonder een mondmasker.
  • In Slovakije gaat men verder en zijn maskers overal verplicht.
  • Bulgarije volgde als laatste in het voorlopige rijtje: verplichte maskers voor iedereen.
  • Ook in de VS, waar het coronavirus nu woekert, leeft het debat zeer fel.
• Maar de Belgische autoriteiten, onder meer viroloog Steven Van Gucht, die bij ons de corona-aanpak leidt, stelden al meermaals dat het niet nodig is om bij het buitenkomen een mondmasker te dragen. Van Gucht noemde het ‘een vals gevoel van veiligheid‘.
• Zijn collega-viroloog Marc Van Ranst, omnipresent in de media, stelde zelfs letterlijk dat het ‘volstrekt onzinnig‘ was om met mondmaskers rond te lopen. De virologen legden gezamenlijk de focus op ‘handen wassen, afstand houden en thuisblijven’.
• Tegelijk ontstond zeer snel een tekort aan mondmaskers in België. Een strategische voorraad van zes miljoen maskers bleek door de muizen aangevreten in het opslagdepot van Defensie, waarna Volksgezondheid in 2017 concludeerde dat ze nieuwe maskers moesten bestellen. Maar dat gebeurde nooit, en dus stond men bij het begin van de crisis compleet met lege handen.
• Had één en ander, het scherpe advies over mondmaskers dat die ‘onzinnig’ waren en het schrijnend gebrek eraan, dan met elkaar te maken?

Een ongemakkelijke waarheid: Zowel in Het Laatste Nieuws als op Terzake ging Van Ranst in op die vraag. En hij wond er eigenlijk weinig doekjes om:

• ‘Herinner u twee weken geleden: toen hadden we zelfs te weinig mondmaskers voor onze ziekenhuizen. We zaten in een slechte positie, dan kan je niet zeggen dat iedereen snel mondmaskers moet halen voor zichzelf. Laat staan dat je adviseert om de mondmaskers verplicht te maken voor iedereen die de deur uit moet’, zo stelt Van Ranst in Het Laatste Nieuws.
• ‘Wanneer je een oneindige voorraad hebt, kan je er andere dingen mee doen dan wanneer je er geen hebt. Erger nog, wanneer je er zelfs geen hebt in de ziekenhuizen waar ze patiënten moeten verzorgen’, zo bevestigde Van Ranst op Terzake.
• ‘Het moest dus de pragmatiek van de politiek volgen?’, zo stelde anchor Kathleen Cools als vraag, wat Van Ranst fel deed reageren: ‘Dat heeft niets met politiek te maken. Als er geen maskers zijn, kan je ze ook niet uit het niets gaan toveren. Er zijn plaatsen waar dat enig nut heeft, en plaatsen waar dat totaal geen nut heeft. En er zijn nadelen, je moet ze op en af zetten, als ze niet nauw aansluiten heeft het ook geen nut. Professionelen weten perfect hoe daarmee om te gaan, maar dat uitleggen aan iedereen is ook niet altijd zo eenvoudig.’

The big picture: Langzaam maar zeker slaat de slinger terug. Het primaat van wetenschappers en virologen neemt af, de politiek claimt weer haar plek, met vallen en opstaan.

• Een ‘gouvernement des virologues‘ werd de aanpak van de crisis gedoopt door De Tijd, afgelopen weekend. Virologen die het voortouw nemen, die de facto, onder meer via de Nationale Veiligheidsraad, mee het bestuur in handen hebben genomen.
• Feit is dat de specialisten een erg grote schaduw hebben, zeker communicatief, als autoriteitsfiguren: als zij iets zeggen, luistert de natie. Twee figuren springen eruit: Steven Van Gucht, die op rustige en professionele wijze de dagelijkse persconferenties leidt, en naast hem de Franstalige Emmanuel André, die erg empathisch communiceert.
• Daarnaast is er ook een batterij specialisten, die telkens opnieuw in de media opduikt, en zo ook erg grote invloed uitoefent: Van Ranst en ook microbioloog Herman Goossens zitten daar op de eerste rij.
• Maar achter de schermen is het niet altijd peis en vree, wat niet onlogisch is in een crisis en waarbij mensen dus onder grote druk staan. ‘Volg de wetenschappers’, is een leuk credo, maar die zijn het onderling niet altijd eens, en zeggen gedurende de crisis ook niet consistent altijd hetzelfde.
• De onuitgegeven formule, om via een federaal minderheidskabinet en volmachten te gaan besturen, deed ook wat een vacuüm aan beslissingsnemers ontstaan: plots werd de onervaren Sophie Wilmès (MR) gebombardeerd tot volwaardig eerste minister. Haar weifelende houding maakte bij momenten dat de ‘specialisten’ het konden overnemen.
• Bovendien is het huidige zwaartepunt, de Nationale Veiligheidsraad, een combinatie van Wilmès, met de Vlaamse en Waalse minister-presidenten Jan Jambon (N-VA) en Elio Di Rupo (PS). Een trio dus, dat politiek bestuurt, en daarnaast dan wetenschappers in die raad.
• Maar de afgelopen dagen kwamen er toch tegenreacties vanuit de politiek.
  • In de Veiligheidsraad vrijdag lag de avondklok op tafel lag, ‘om alle niet-essentiële verplaatsingen aan banden te leggen’. Dat voorstel kwam van de Risk Management Group, voornamelijk wetenschappers. Het haalde het niet: de politiek voelde aan dat er bij de bevolking geen oneindige rek zit op het beperken van de bewegingsvrijheid van burgers.
  • Een opvallend assertieve houding van minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld) ten opzichte van de specialisten viel op: ze ging fel in de clinch met Goossens over de vraag of besmette koppels nog samen mogen slapen.
  • Daarna werd Van Ranst, die gesteld had dat ‘je lief bezoeken in het volgend dorp’ niet meer kon, ook teruggefloten: dat mocht wel degelijk nog, voor volwassenen dan.
  • De Block bekritiseerde daarop de vele bezoeken aan tv- en radiostudio’s van de virologen, met de vraag ‘of dat nog verantwoord is‘.
• Dat het nut van mondmaskers nu doelbewust zou afgezwakt zijn, omdat er ’toch geen waren’, doet de geloofwaardigheid van de ‘specialisten’ alvast geen goed.

Niets om trots op te zijn: De hele saga rond de mondmaskers is nog niet afgelopen.

• De Vlaamse overheid roept een lading van 100.000 mondmaskers terug. Die werden aangekondigd en zelfs uitgedeeld, ook al wist men dat ze bedoeld waren voor industrieel gebruik, niet voor medische doeleinden. Bovendien bleken sommige verpakt in verontreinigde dozen van bananen of cornflakes. Eerst was de uitleg dat ze ‘gebruikt konden worden door zorgverleners die niet rechtstreeks in contact kwamen met patiënten’.
• Nu roept men ze helemaal terug: de betrokkenen slaan een meer dan belabberd figuur. Vermoedelijk volgen vandaag in het Vlaams Parlement een paar kritische vragen over de zaak.
• Federaal blijft de politieke druk ook aanwezig, over de vraag hoe het komt dat er geen enkele strategische voorraad was, toen de crisis losbarstte. Onder meer Catherine Fonck (cdH), die al jaren in de clinch ligt met De Block, wil dat er straks een onderzoekscommissie komt naar wat er is fout gelopen met die maskers.
• Een gezamenlijk front van de Franstalige vakbonden eiste gisteren ‘dat de eerste minister optreedt’, waarbij ze fors hun beklag deden over De Block. Nog straffer was de eis van de christelijke vakbond CSC, die niets minder dan het ontslag wil van De Block. Ze vinden dat de minister het verplegend personeel veel te weinig beschermd heeft.
• Opvallend, CSC, met diepe banden richting Ecolo en cdH, roert ook de communautaire trom met betrekking tot De Block. Ze claimen dat die de zogenaamde FFP2-maskers, die meest beschermend zijn tegen het virus, veel meer naar Vlaanderen heeft gestuurd dan naar Wallonië. ‘U hebt daar niet eerlijk gehandeld tussen het noorden en het zuiden en disproportioneel veel maskers naar Vlaanderen gestuurd.’
• Aan Franstalige kant heeft de druk van de publieke opinie ook effect op de houding van de parlementsleden. Want hoewel elk van die partijen de regering nu ‘steunt’, is er felle kritiek.
  • Georges Gilkinet (Ecolo) ergerde zich over de verwarring rond de maskers.
  • Catherine Fonck (cdH) eist systematische testen voor het medisch personeel.
  • Ahmed Laaouej (PS) wees op de ‘pure chaos‘ in de aanpak van de crisis.
• Ook daar beloven donderdag in de Kamer toch kritische vragen voor de regering te komen. Al spreekt niemand voorlopig van ontslag, zoals de vakbonden dus wel doen.
• In tegenstelling tot de Vlaamse regering, gelooft de Waalse regering altijd dat tikje meer in staatsinitiatief. Zo kondigde de nochtans liberale minister Willy Borsus (MR), uiteraard met steun van Elio Di Rupo (PS), trots aan ‘dat Wallonië een deal heeft gesloten om zelf mondmaskers te gaan produceren’. Afwachten wat dat wordt.

Om in het oog te houden: Er beweegt Europees dan toch iets, in de discussie rond financiële ‘solidariteit’.

• Al dagen woedt in alle hevigheid het debat over hoe de Europese Unie en de eurozone best de crisis aanpakken. De twee kampen zijn bekend: de Hansa-groep van Duitsland, Finland, Oostenrijk en vooral Nederland aan de ene kant, de ‘No Limits Nine’, met alle Zuid-Europese landen en ook België aan de anderen kant.
• De Nederlanders, met de uitgesproken minister van Financiën Wopke Hoekstra, een christendemocraat, kregen de afgelopen dagen de volle laag als dwarsliggers. Ze kregen verwijten als ‘onethisch‘ over zich heen.
• Hoekstra neemt nu toch wat de bocht, communicatief alvast. ‘Ik ben wat te streng geweest’, zegt hij, en ook ‘niet empathisch genoeg‘. Maar of de Nederlanders nu ten gronde veel gaan toegeven? Alvast eurobonds, of coronabonds, daar is nog altijd geen sprake van, ook voor de Duitsers niet.
• De Nederlanders willen nu wel gaan nadenken over het ESM, het Europees noodfonds dat is opgericht ten tijde van de eurocrisis. Daar zit 400 miljard in, en kan ingezet worden. Alleen, ook daar zijn weer voorwaarden aan verbonden, de economie moet hervormd worden. Er blijven dus voorwaarden gelden voor onze noorderburen: er moet iets tegenover staan.
• Op Radio 1 zet minister van Financiën Alexander De Croo (Open Vld) vanuit België toch druk om iets te doen: ‘Nederland heeft nog herinneringen aan de vorige crisis, de Griekse. Maar je kan beide crisissen niet vergelijken: deze heeft een impact op de welvaart van iedereen. En het gaat hier bovendien niet om kleine landen: het gaat om de derde (Italië) en de vierde (Spanje) economie van Europa; Dat zou een enorme impact hebben, als die omvallen.’
• ‘Je kan niet zeggen dat er moral hazard is: Italië en zeker Spanje hebben er nu niet de kantjes van afgelopen, en zitten daarom in de problemen. De vraag is hoe we er voor zorgen dat landen zoals Spanje, Italië, en andere, dat die economie niet helemaal aan de grond raakt. Die landen moeten zichzelf kunnen financieren op een heel moeilijk moment’, zo stelt De Croo.
• De Croo loopt overigens al een week te leuren met het ESM, als route om een ‘tussenoplossing‘ te forceren. Dat instrument kan kredietlijnen geven, maar zelfs ook bonds gaan creëren, die dan ook een deel de schuld ‘gezamenlijk’ zouden maken.

Wat er zat aan te komen: De Chinese economie veert weer op.

• Draconische maatregelen, een complete inperking van wat er nog aan privacy overschoot, en een flinke portie leugens over de echte cijfers van slachtoffers en het aantal besmettingen later, is China uit het dal aan het kruipen.
• De Chinese industriële productie trekt terug aan, het land is opnieuw veel meer aan het produceren, zo kondigt de Nationale Bank van China aan in de Financial Times. Toch zal het land voor het eerst sinds 1976 een economische krimp meemaken, zo voorspellen de statistici daar.
• De heropleving komt op een moment dat Europa en de VS nog op de knieën zitten: in Duitsland hebben 470.000 bedrijven steunmaatregelen gevraagd, en zitten honderdduizenden in de tijdelijke werkloosheid. In België zitten meer dan één miljoen mensen thuis in dat systeem.
• Onder meer de productie van mondmaskers is duidelijk een grote kans voor Chinese exporteurs: die produceren nu 116 miljoen maskers per dag, tegen zo’n 10 miljoen voor het begin van de crisis. Alleen duiken her en der vragen op over de kwaliteit van het product: de Chinezen maken gebruik van de druk in de EU en de VS om snel hun maskers goedgekeurd te krijgen voor een markt waar immens veel vraag is.

Premies, premies, premies: Ondertussen komt De Croo ook met een nieuw idee rond het ‘belonen’ van werkenden.

• Dat debat woedt al een tijdje: op dit moment zijn er erg veel maatregelen die in feite niet-werkenden steunen. Maar daardoor, en ook door een massief aantal mensen dat zich plots ‘ziek’ gemeld heeft, zitten heel veel mensen thuis.
• Daar wil men al langer iets aan doen, zowel in de Vlaamse als federale regering: het kost handenvol geld, en kan langdurige schade veroorzaken.
• Vraag is alleen hoe: als de overheid die premies ook nog eens moet betalen, is dat alweer een kost. ‘Extra gaan betalen omdat mensen werken, gaan we dat nu doen?’, klonk het al kritisch.
• De Croo komt nu met een tussenvoorstel: laat bedrijven de premie betalen, tot 1.000 euro, maar daarop moeten dan geen sociale en fiscale bijdragen betaald worden.
• Nieuw is die constructie niet, het is een oud liberaal recept, waar de vraag vooral zal zijn of de socialisten en groenen daarmee kunnen leven: het argument dat dit ‘de sociale zekerheid uitholt’, zal snel terugkeren.
• Overigens circuleren er nog plannen in de federale regering om meer mensen aan de slag te krijgen. Vooral in de sector van de seizoensarbeid is er een geweldig tekort, doordat er geen buitenlandse werkkrachten (vooral uit Oost-Europa) beschikbaar zijn.
• Vandaar dat minister van Economie Nathalie Muylle (CD&V) en haar collega van Sociale Zaken Maggie De Block (Open Vld) nu al de regels voor tijdelijke krachten in de tuinbouwsector soepeler maakten.
• Daarom zou het systeem van de flexi-jobs kunnen uitgebreid worden, of zou uitzendarbeid flexibeler kunnen zijn. Maar ook daar: is dit iets wat de linksere partijen zullen kunnen smaken?

Daar wordt aan de deur geklopt: MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez was een tijdje uit het nieuws verdwenen. Maar hij deed een mediaoffensiefje.

• Niet evident natuurlijk, plots te moeten werken in de schaduw van een heuse premier, die de hemel wordt in geprezen door sommigen in de media. Zeker niet voor Bouchez, die zelf maandenlang in het middelpunt mocht staan.
• De MR-voorzitter liep gisteren langs in de Franstalige pers (zijn Nederlands blijft voorlopig nog ‘onbewezen’) om z’n zeg nog eens te doen. Daarbij een paar straffe oneliners.
• ‘Men stopt niet met te zeggen dat wij bespaard hebben op gezondheidszorgen. Dat is volledig fout. Bij het begin van deze ploeg was het budget 22 miljard, vandaag is dat 26,5 miljard. Ik denk niet dat 4,5 miljard extra een besparing is’, zo stelde Bouchez, daarbij niet echt rekening houdend met inflatie en indexeringen.
• ‘Het beheer van de stock van mondmaskers is zeker niet correct verlopen. Daar moeten we lessen uit trekken. In 2017 is er beslist om op een andere manier die stock te beheren en manifest is daar dat men moet uitmaken tussen de administratie en het kabinet De Block hoe het kan dat tussen 2017 en nu, die beslissing niet werd uitgevoerd.’