De Nationale Bank en de Hoge Raad voor Financiën zetten een offensiefje in: na een scherp rapport van die laatsten dit weekend, herhaalt vice-gouverneur Steven Vanackere nog eens de harde boodschap. “Men wordt bang omdat de overheidsschuld zodanig groot gaat worden, en men beseft: dat zijn de belastingen van morgen”, zo maakte hij op Terzake de directe link tussen de inflatie, het consumentenvertrouwen en het begrotingstekort. Zonder aanpassing van het huidige beleid stevent de federale regering straks af op een tekort van 4,4 procent, bij historisch hoge inflatie. “Dat is niet meer houdbaar.” De vraag is of Vivaldi veel zin heeft in een koerswijziging: de mindset is alvast bij de grootste partner, de socialisten, absoluut gericht op de koopkracht behouden, niet de financiën aansnoeren.

In het nieuws: Oud-minister Vanackere (CD&V) zwaait als vice-gouverneur van de Nationale Bank met het vingertje.

De details: Nieuw is de boodschap niet, maar gouverneur Pierre Wunsch en co blijven het maar herhalen: de huidige begrotingsaanpak is niet houdbaar.

• Met de oorlog in Oekraïne die langer en langer aansleept (we gaan dag 50 van het conflict in) is de inflatie in heel Europa, net als in de VS, naar recordhoogtes geschoten. Vorige maand noteerde heel de eurozone een inflatie van 7,5 procent, de VS pakte gisteren uit met een cijfer van 8,5 procent, het hoogste sinds 1981.
• België zelf doet nog slechter: de inflatie is opgelopen tot bijna 9 procent, het slechtste cijfer in bijna 40 jaar. En er is grote onrust bij de werkgevers, omwille van de automatische indexering van de lonen, dat men in een loon-prijsspiraal terecht komt, die heel de Belgische economie gaat schaden.
• Opvallend dus: de Nationale Bank roert zich in het debat. Helemaal ‘neutraal’ is die bank uiteraard niet: voorzitter Pierre Wunsch is een voormalig MR-kabinetard, en Steven Vanackere is zelf ooit nog minister van Financiën geweest voor CD&V. Maar tegelijk proberen zij vanop enige afstand deskundig “advies” te geven.
• En dat advies is er niet naast. Want op uitnodiging van Terzake, dat het over de historisch hoge inflatie wilde hebben, gaf Vanackere een gepeperde mening over wat de regeringen moeten doen: hij onderstreepte expliciet dat het niet enkel de federale overheid is, “maar ook de gemeenschappen en gewesten, die inspanningen gaan moeten doen”.
• De analyse daarbij is dat tijdens de COVID-crisis de juiste beslissingen zijn genomen: er is geen massale verarming geweest, integendeel. De storm is goed doorkomen, maar er is tegelijk wel erg veel overheidsgeld uitgegeven.
  • “Uit de maatregelen stappen is veel lastiger dan erin stappen. Nu moet de overheid veel selectiever zijn. Nu moet men op zoek gaan naar budgettaire marges voor een volgende crisis”, zo stelde Vanackere.
  • Hij onderstreepte dat de gemiddelde Belg, “die ongeschonden door de crisis is gekomen”, nu geen steun meer nodig heeft. “Het komt er op aan om enkel diegenen die het nodig hebben selectief genoeg te steunen“.
• Daarbij koppelde Vanackere uitdrukkelijk de hoge inflatie aan een gebrek aan vertrouwen in de economie:
  • “Men wordt bang omdat de overheidsschuld zodanig groot gaat worden, en men beseft: dat zijn de belastingen van morgen.”
  • “Als we niets ondernemen gaan we naar 4,4 procent overheidstekort, dat is niet houdbaar.”
• Tenslotte herhaalde de vice-gouverneur een oude mantra, maar wel eentje die moet aankomen voor Vivaldi, die zich als “hervormingskabinet” presenteerde: er moet op een geloofwaardige manier een begroting gemaakt worden, mét structurele ingrepen. De belangrijkste volgens Vanackere: de inactieven aan het werk krijgen.
• Want de Nationale Bank berekende dat voor de volgende jaren de werkloosheidscijfers stabiel blijven, zo rond de 6,2 procent werklozen, niets zoals de jaren ’70 dus. Het is de werkzaamheidsgraad die zorgen baart: er zijn enorm veel langdurig zieken bijvoorbeeld. En laat dat nu net een paradepaardje van Vivaldi zijn, volgens het regeerakkoord zou men die werkzaamheidsgraad gaan opkrikken naar 80 procent, zoals de Scandinavische landen, of Duitsland en Nederland.
• Maar in praktijk is men daar heel ver van. Vorige begrotingsakkoorden, met name in oktober, in het kleine interbellum tussen COVID en Oekraïne, lag die eis op tafel. Maar de liberalen en ook CD&V kregen bitter weinig ruimte van de PS en hun minister van Werk Pierre-Yves Dermagne (PS). Een hele kleine aanpassing op de arbeidsmarkt werd toen gevierd als een “groot akkoord”. In realiteit zal er veel meer moeten gebeuren.

De essentie: Vanackere legt de vinger op de wonde bij Vivaldi.

• Het debat over de begroting is ondertussen al sinds de start van de federale regering in 2020 helemaal ondergesneeuwd door de ene crisis na de andere. Corona blies twee jaar elke begrotingsbespreking weg: nood brak wet.
• De oorlog in Oekraïne deed dat opnieuw met de besprekingen van de overheidsfinanciën in maart: de federale ploeg en staatssecretaris van Begroting Eva De Bleeker (Open Vld) kwamen zelfs niet met tabellen af. Ze wisten gewoon nog te weinig wat de huidige crisis en de oorlog zouden geven, qua effecten.
• Maar de vraag is of Vivaldi nog veel langer kan doen alsof die ‘noodtoestand’ elke financiële en budgettaire discussie overbodig maakt. Want terwijl Vanackere erop wijst dat de torenhoge tekorten het vertrouwen ondermijnen, borrelt de onrust op binnen de coalitie.
• Tot in den treure herhalen de socialisten dat ze ‘de koopkracht’ zullen beschermen tot de laatste snik. In de praktijk is dat vooral de deur dichthouden voor enige aanpassing aan de automatisch indexering van de lonen: afgelopen weekend herhaalde Frank Vandenbroucke (Vooruit) dat nog eens in De Zondag. Maar het issue zit zo hoog bij de PS, dat zelfs premier Alexander De Croo (Open Vld) het nodig vond de boel te sussen, door in de Kamer expliciet te stellen dat de index blijft zoals hij is.
• In die zin was het extra interessant om vorige week in Le Soir een opiniestuk te lezen van zes voormalige topmedewerkers van nochtans rode en oranje federale ministers. Die waarschuwden “niet de fouten uit de jaren ’70 te herhalen“, en legden nadrukkelijk een andere indexering van de lonen op tafel: enkel de laagste lonen zouden nog procentuele indexatie krijgen, de rest krijgt een som die geplafonneerd wordt. Nieuw is die techniek niet: in de jaren ’80 deed men dat ook al. “Te laat”, zeiden de zes.
• En opvallend: de redenering die ze aanhaalden, is exact diegene die Vanackere ook hanteert: “Heel de bevolking willen beschermen met hun koopkracht, zou politiek onverantwoord en hypocriet zijn“, zo schreven ze. Want dan komt dat neer op het afwentelen op de overheid, en zo gewoon de staatsschuld verhogen. En dat betaalt op het einde iedereen, in de vorm van economische schade en banenverlies.

De olifant in de kamer: De energiecrisis is helemaal niet voorbij. Politiek ligt het dus aartsmoeilijk om terug te schakelen.

• Terwijl de specialisten dus aandringen op een heel andere begrotingskoers, is daar politiek nauwelijks ruimte voor. Het mag dan ook wat ironisch zijn dat uitgerekend een CD&V’er bij de Nationale Bank op tafel klopt, terwijl zijn partij bij de huidige energiecrisis een belangrijke rol speelde, om net een heel andere aanpak te ontwikkelen.
• Het was immers huidig vicepremier en minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V) die in het najaar van 2021 keihard de forcing voerde om de btw op elektriciteit en gas te verlagen, van 21 naar 6 procent. De socialisten, vooral Vooruit, kregen hierdoor een machtige bondgenoot in het centrum van de ploeg, en konden na horten en stoten, en persoonlijk verzet van premier De Croo, uiteindelijk hun eis er in het voorjaar van 2022 door krijgen.
• De voormalige rentmeesters van CD&V gooiden zo de begrotingsdiscipline overboord voor het wat proberen dempen van de enorme schok die de stijging van de olie en gasprijzen veroorzaakte voor de consument: facturen van meerdere duizenden euro’s extra’s voor een gemiddeld gezin zijn geen uitzondering. En het ziet er niet naar uit, als men de koers van ook partijvoorzitter Joachim Coens (CD&V) volgt, dat de christendemocraten straks bijdraaien. Want de zet leverde Van Peteghem alvast één zaak op: in de peilingen schoot hij persoonlijk vooruit.
• Tegelijk zat ook Open Vld moeilijk in het debat: verdedigt zij nu wél de begrotingsdiscipline, maar is ze dan tegen belastingverlagingen? Dat laatste, in combinatie met de koopkracht, was wel jarenlang het stokpaardje van de Vlaamse liberalen. Maar dat de partij flipflopte op het thema, en een paar keer van koers veranderde in het debat, was misschien nog het meest schadelijk van al.
• Daartegenover staat de houding van de socialisten. Vooruit maakt er geen geheim van dat ze straks radicaal voor de verlenging van het sociaal tarief voor energie én de verlaging van de btw op gas en elektriciteit gaan. Dat dossier moet in september opnieuw bekeken worden: de beslissing van de federale regering was slechts tijdelijk.
• Maar de socialisten willen een permanente verlaging, en zien dat als integraal onderdeel van hun campagne voor ‘koopkracht’. De kans dat zij in september dan plots gaan terugschakelen, of de begrotingsdiscipline nu als de oplossing zien, ook om de inflatie te bestrijden, is bijna nihil.
• Opvallend is dat de groenen in de gang ook staan te trappelen met hun antwoord over koopkracht. En daarbij draait boegbeeld Kristof Calvo (Groen) niet rond de pot: hij ijvert openlijk voor een nieuwe taxatie, waarbij de allerrijksten moeten opdraaien. Toeval of niet: de neocommunisten hanteren al langer zo’n discours en pikken de laatste maanden systematisch een meer radicaal deel van de groene achterban in, zo lijkt het in de peilingen.
• Maar zo’n vorm van vermogensbelasting ligt enorm gevoelig: de MR ging daar al meermaals luidkeels voorliggen binnen Vivaldi. En opvallend: ook de socialisten zijn aan Vlaamse kant niet geneigd er in mee te gaan. Frank Vandenbroucke toonde afgelopen weekend geen interesse in dat verhaal van Calvo: “We hebben gestreden voor een ernstige effectentaks. Die is er ook gekomen. Dat was een heel gevecht. Maar ik ga geen dingen op tafel leggen die niet in het regeerakkoord staan.”

Ook genoteerd: Is de 5,7 miljard euro Europees relancegeld nu een ‘free lunch’ of niet?

• De Hoge Raad voor Financiën loste dit weekend dus haar jongste rapport over de overheidsfinanciën, waarbij ook zij er, net als de Nationale Bank, op aandringen om vanaf volgend jaar het tekort ferm af te bouwen. Eind deze maand moet België immers bij de Europese Commissie haar meerjarenbegroting indienen: en daarin wil die Hoge Raad dus een evolutie zien.
• De Hoge Raad hanteert daarbij een schema van elk jaar 0,6 procent besparingen, tot 2027, zodat het tekort dan teruggedrongen wordt tot 1 procent. Ongewijzigd beleid levert, net zoals de ramingen van de Nationale Bank, cijfers op van een tekort boven de vier procent.
• Maar tegelijk zit in het rapport ook een ferme steek richting een kroonjuweel van Vivaldi: het relancebeleid. De golden boy van de PS, Thomas Dermine, is immers in de federale regering geschoven om het relancebeleid op te volgen als staatssecretaris. En die relance wordt vooral betaald met Europees geld.
• Van de 2.000 miljard euro als bazooka om door de COVID-crisis te komen, kwam uiteindelijk 5,7 miljard in België terecht, om hier “structurele investeringen” door te voeren. Het past perfect in de Keynesiaanse mantra van de PS dat een crisis moet ‘weggespendeerd’ worden door overheidsinvesteringen.
• Alleen, de Hoge Raad komt even in dat bord spuwen. “Het Europese herstelplan is geen free lunch voor de lidstaten”, zo schrijven ze letterlijk. “De lidstaten zullen via diverse kanalen de middelen moeten aanleveren om dit plan te financieren en de door de Europese Commissie namens de EU aangegane schulden terug te betalen.”
• En nog erger voor Vivaldi: “Niet alle lidstaten bevinden zich hierbij in een positieve netto-positie. Voor sommigen, waaronder België, is de balans negatief, wat impliceert dat zij uiteindelijk meer zullen bijdragen dan de ontvangen steunmaatregelen en daardoor per saldo een nettobijdrage leveren tot het Europees herstelplan.”

Opletten: Straks is er ook nog minder Europese relancegeld om uit te delen.

• Dat de hele deal niet echt goed ineenstak voor België is uitgerekend de kritiek die de oppositie altijd had over de grote relanceplannen van de regering: de federale regering onderhandelde slecht op Europees niveau volgens hen.
• N-VA-specialist Sander Loones haalde vandaag dan ook zijn gram: “Neen, we ‘krijgen’ geen 5,9 miljard coronaherstelsteun van Europa. De regering De Croo probeert u dat wijs te maken. N-VA doorprikte dat paars-groene ballonnetje twee jaar geleden al. Ook de Hoge Raad van Financiën geeft ons nu gelijk. Staatssecretaris Dermine en premier De Croo zitten in de categorie “politici die ons geld kosten”. We betalen stukken meer aan EU dan we in herstelsteun terugkrijgen.”
• Dat de EU bovendien recent bekendmaakte dat België mogelijks in praktijk nog een pak minder steun zal krijgen dan de nu beloofde 5,9 miljard, omdat dit land het economisch tijdens de coronacrisis beter deed dan verwacht, is nog extra zout in de wonde. Het eindbedrag vanuit Europa strandt straks meer dan waarschijnlijk op ‘maar’ 4,55 miljard euro.
• Dermine zelf reageerde al bij De Standaard, en wil niet horen van kritiek. “Het gaat niet om een free lunch, maar een gezonde lunch, en een voor ons goedkope lunch”, zo zegt hij. “Europa heeft het geld geleend aan zeer gunstige tarieven en werkt voor de terugbetaling ervan aan alternatieve financiering”, zo wijst hij op de belastingen die de EU van plan is om zelf te gaan heffen, onder meer op verpakkingen en grote digitale spelers.
• Hij wijst erop dat België als kleine open economie er vooral alle belang bij had en heeft dat niet heel de EU in een recessie terechtkwam en -komt, en “dat men onrechtstreeks voordeel haalt uit investeringen in andere lidstaten”.
• Toch kleeft zo een bitter randje aan het verhaal van de relance, zeker als straks meer dan 1 miljard euro minder beschikbaar blijkt te zijn om vanuit Europa uit te delen: over de verdeling van het geld tussen de deelstaten is hard geknokt. Minder geld betekent onvermijdelijk een nieuwe ronde armworstelen.

Ook op de agenda: Deze week zitten de bazen van de ECB weer samen over het rentebeleid.

• Los van de Belgische discussie over de begroting, blijft er uiteraard de Europese Centrale Bank, die iets kan doen aan de hoge inflatie. Maar binnen de ECB woedt er een heftig debat over wat moet gebeuren, waarbij de ‘haviken’ tegenover de ‘passieve’ groep staan.
• Die eerste, waarbij ook België en Nederland mogen gerekend worden, willen al deze zomer rentestijgingen voor de eurozone. En ze dringen er ook op aan om een duidelijke einddatum te geven voor het programma van de ECB om staatspapier op te kopen. Onder meer de gouverneur van de Nederlandse centrale bank (DNB) daar, Klaas Knot, drong er net als Pierre Wunsch op aan dit jaar nog twee rentestijgingen te krijgen.
• Maar bij de laatste meeting van de ECB was men duidelijk verdeeld. Want zeker de Zuid-Europese landen hebben schrik dat dit de economie kan doen laten stilvallen. Deze week komt men in Frankfurt dus opnieuw samen over het onderwerp.
• Overigens haalt Otmar Issing, een van de architecten van de euro, en een vorige centrale bankier, hard uit vandaag. Hij is van mening dat de Europese Centrale Bank (ECB) veel te traag heeft gereageerd op de oplopende inflatie in de eurozone. Volgens de 86-jarige Duitser bestaat nu het risico dat de Europese economie omslaat in “stagflatie”: een giftige cocktail van oplopende inflatie en nulgroei.

Nog steeds op reis (1): De Croo bezoekt de grens met Oekraïne.

• Vandaag bezoeken de presidenten van Polen, Estland, Letland en Litouwen in Kiev hun collega Volodymyr Zelensky van Oekraïne: alweer een symbolische stap van solidariteit van de EU met Oekraïne. Vorige week was ook Boris Johnson, de Britse premier, al opvallend te gast in Kiev. En pijnlijk: de Duitse president, Frank-Walter Steinmeier kreeg het signaal van Zelensky dat hij niet welkom was. Duitsland staat nog steeds op de rem om meer maatregelen tegen Rusland te nemen.
• Zover als Kiev wilde en kon de Belgische premier Alexander De Croo (Open Vld) niet gaan. Maar hij zit deze week wel vlakbij: in Polen bezocht hij gisteren via Rzeszow, de luchthaven waar alle humanitaire steun toekomt, maar ook de militaire leveringen, uiteindelijk de grens met Oekraïne. Aan de grenspost van Medyka was hij bij een Unicef-kantoor, om de toestand ter plaatste te zien.
• Daarbij schermde hij met cijfers: al dertig vrachtwagens van B-Fast, al veertien van de FOD Volksgezondheid en al 85 miljoen euro, zoveel maakte België over aan humanitaire steun, zo bericht Belga. Die steun gaat grotendeels naar de VN, vandaar het bezoek aan het Unicef-kantoor.
• Lokale chauffeurs brengen het materiaal vanuit Rzeszow dan over de grens, het gaat om medisch materiaal, geneesmiddelen, tenten, maar ook voedsel, generatoren en water. Er worden nog twee nieuwe leveringen voorbereid.
• Opvallend is overigens dat er een stroom op gang lijkt te komen van Oekraïners die terugkeren: volgens de Oekraïense autoriteiten zouden al zo’n half miljoen van hun landgenoten zijn teruggekeerd. Dat is niet onlogisch: de Russen lijken zich uit grote delen van het land weg te trekken, en het conflict op het oosten van het land te gaan toespitsen. Ondertussen blijven er wel nog 4 miljoen Oekraïners als vluchtelingen in de EU.

Nog steeds op reis (2): De premier waarschuwt zowaar Rusland: “Wij zijn klaar.”

• In Roemenië ging het dan weer naar de lokale president, Johannis Klaus, die de Belgische premier ontving in Boekarest, in zijn paleis. Tussendoor legde De Croo ook bloemen aan het monument van de Roemeense revolutie in 1989 tegen dictator Nicolae Ceaușescu. Die had ook een Belgisch tintje: de premier herdacht de dood van de Belgische VTM-journalist Danny Huwé, die toen doodgeschoten werd. “Intussen lang geleden, maar niet vergeten.”
• Klaus nam De Croo vervolgens mee naar de luchtmachtbasis Mihail Kogălniceanu, aan de Zwarte Zee in Constança. Daar zitten sinds kort ook driehonderd Belgische militairen, als deel van een snelle reactiemacht van de NAVO. “Dat we hier samen zijn, is een verder bewijs van de cohesie en solidariteit van de NAVO. Na de brutale agressie van de Russen hebben we samen maatregelen genomen om onze defensie en afrading aan te streken”, zo stelde Klaus.
• De Croo zelf sprak nog straffere taal, voor de micro’s van de VRT: “Dit is een waarschuwing aan het adres van Rusland. Als je gevaar wil vermijden, moet je tonen dat je klaar bent. Wel, wij zijn klaar. Rusland zal dan begrepen hebben dat het geen zin heeft om aan het NAVO-grondgebied te raken.”
• Na die stoere taal schoof De Croo, een beetje zoals Amerikaanse presidenten, aan tussen ‘zijn jongens’, voor een informele lunch met de Belgische troepen ter plaatse. Daar ging hij uitgebreid in gesprek met de militairen, die vooral knikten terwijl hij praatte.