N-VA-voorzitter Bart De Wever zet de aanval in op de populairste figuur van de federale Vivaldi-ploeg: premier Alexander De Croo (Open Vld) himself. “Met De Croo zie ik mij in mijn leven niet meer samenwerken”, zo stelt De Wever de zaak op scherp. De achilleshiel die de Antwerpenaar viseert: de betrouwbaarheid van de eerste minister, die volgens de N-VA-leider zijn woord brak, bij de onderhandelingen van 2020, die leidden tot Vivaldi. “Tussen mensen is daar iets gebroken, daar zijn dingen gedaan, daar zijn zaken gezegd, daar zijn leugens uitgesproken.” De Croo zelf riposteert vanuit zijn functie, waarbij hij zich boven de politieke mêlee wil zetten: “We zitten in een onwaarschijnlijk diepe crisis. Ik werk samen met alle mensen van goede wil.” Toch is de context van de N-VA-aanval niet zonder belang: in 2020, na de vorming van Vivaldi, sloten De Wever en De Croo een gewapende vrede, om samen corona te bestrijden. In de huidige energiecrisis is van een soortgelijke pacificatie geen sprake meer: vanuit de oppositie wil N-VA de federale coalitie naar de keel grijpen, met onder meer het dossier van de kernenergie.

In het nieuws: Zowel premier De Croo als partijvoorzitter De Wever in de studio’s van de Zevende Dag.

De details: Niet samen aan tafel, en niet meer samen door één deur: De Wever spreekt zijn veto (nog eens) uit tegen de figuur van De Croo.

• “Als mensen beloftes doen, in marmer gekapt, en u dan bedriegen, en het tegenovergestelde doen, en opnieuw een paars-groene regering maken, ja dan breekt er iets. Tussen mensen.”
• Na een bijzonder scherp interview in Het Nieuwsblad op zaterdag, had De Wever op zondag zijn voet kunnen terugtrekken. “Maar sommige politici geven veel te eerlijke antwoorden”, zo stelde hij over zichzelf, om vervolgens voluit door te tackelen op de federale premier:
  • “Moet je erover stappen, ‘for the greater good?’ Met die partij wel, maar tussen mensen is daar iets gebroken.”
  • “Daar zijn dingen gedaan, daar zijn zaken gezegd, daar zijn leugens uitgesproken, daar is ook gedrag geweest, als ik daar achteraf de rekening maak, dat vind ik nogal kras.”
  • “In mijn partij zeggen ze, wees hypocriet, lieg daarover, maar ik ga dat niet doen, ik dat kan niet.”
  • “Wat mij betreft is dat een gedane zaak, menselijk.”
• Een aanval die des te opvallend was, omdat De Croo in dezelfde tv-uitzending even tevoren een heel ander beeld had gezet, namelijk dat van de grote verzoener, waarbij de premier op het ‘tous ensemble‘-gevoel speelde, dat hij sinds de politieke terugkeer na de zomer volop bespeelt, nu er een heftige energie-crisis heerst. Hij schetste daarbij zelf een stevig doembeeld van “vijf tot tien moeilijke winters”, om daarna de woorden van de corona-crisis opnieuw aan te halen: “Enkel samen kunnen we hier door geraken.”
• Beiden kwamen elkaar niet tegen in de wandelgangen van de VRT, daarvoor lagen ze strategisch ver genoeg uit elkaar in de volgorde van items in het programma. Maar De Croo weet al langer wat De Wever hem verwijt, en heeft al langer dezelfde verdedigingslijn daarover: hij is de man die wél samenwerkt. En hij schiet niet terug, of enkel heel omfloerst.
  • “We zitten in een onwaarschijnlijk diepe crisis. Ik werk samen met alle mensen van goede wil.”
  • “Ik werk zeer goed samen met Frank Vandenbroucke (Vooruit), iemand met ongelofelijk veel expertise en ervaring. En ik werk evengoed samen met Jan Jambon (N-VA), leider van de Vlaamse regering. En wij zoeken altijd samen om compromissen te vinden.”
  • “In een crisis als deze werk ik samen met iedereen die het land wil vooruit helpen“.
  • “Wie, met mij, ons wil helpen om er door te raken, is zeer welkom.”

Even teruggaan in de tijd: Waarover gaat die kwaadheid van De Wever? Twee momenten zijn cruciaal om de zaak goed te begrijpen.

• Wat drijft De Wever, om zo affirmatief een fatwa uit te spreken over De Croo, met wie hij dus nooit meer wil samenwerken? De relatie tussen beiden is niet zo makkelijk samen te vatten, en bevat veel voorgeschiedenis. Want al in 2010 sluiten ze een eerste keer een voorakkoord, als partijvoorzitters, om een regering te maken, waarna dat niet doorgaat. Dan al verwijt De Wever de toenmalige Open Vld-voorzitter z’n woord niet te houden.
• Maar in heel de aanloop naar Vivaldi zijn er twee meetings tijdens die regeringsonderhandelingen van 2019-2020, die tot vandaag nazinderen in de hoofden van de N-VA-top. Twee meetings waarvan De Wever het gevoel heeft dat er “leugens uitgesproken zijn”, en dat hij verraden is.
• Een eerste moment is er op 11 december 2019: het land heeft na zeven maanden onderhandelen nog steeds geen federale regering. Een poging van informateur Paul Magnette (PS) en Gwendolyn Rutten (Open Vld) om een Vivaldi-avant-la-lettre te vormen (toen al), is net mislukt. Tegenstanders zijn op dat moment De Croo, Egbert Lachaert (Open Vld) én Vincent Van Quickenborne, die binnen Open Vld het verzet organiseren. Het trio heeft al die tijd de lijnen opengehouden met de N-VA.
• Het nieuwe duo informateurs, Joachim Coens (cd&v) en Georges-Louis Bouchez (MR) is pas aan zet, het is onduidelijk waar ze naartoe gaan. In die context zien De Wever en De Croo elkaar in alle discretie, op een appartement van een Brussels zakenman.
• De meeting, waarvan beiden veel later wel degelijk zullen bevestigen dat ie plaatsvond, levert een akkoord op, in het hoofd van De Wever: het is wachten op een nieuwe voorzitter, met name Egbert Lachaert, bij Open Vld, voor er geschakeld kan worden. Maar eens die er zit, kan er een paars-gele regering gemaakt worden, met N-VA en de Vlaamse liberalen als tegengewicht tegen de socialisten, zo komen beiden overeen.
• “Time is on my side”, stelt De Croo met enig vertrouwen: het is wachten tot Rutten eindelijk weg is. “En dan krijg je een heel andere Open Vld”, zo verzekert hij daar De Wever, die daaruit begrijpt dat hij een deal heeft, en een woord gekregen heeft.
• Dat akkoord wordt nog eens hernieuwd, op woensdag 27 mei 2020, zes maanden later dus, op het hoofdkwartier van N-VA. Tenminste, daarvan is De Wever opnieuw overtuigd. Lachaert en De Croo komen op hun vraag langs. “Kijk Bart, wij gaan voor paars­-geel, dat weet je, dat is onze keuze. En wij zijn niet in een positie om het premierschap te claimen. Dat zeg ik hier in het bijzijn van Alexander, diegene die je daartoe mis­schien zou verdenken”, zo stelt Lachaert. De Croo zelf zwijgt.
• Wanneer een paar maand later, in de zomer van 2020 De Wever en Magnette een akkoord hebben met elkaar om paars-geel te maken, gaat Open Vld toch een heel andere richting uit, die uitmondt in Vivaldi, en het premierschap voor De Croo. De Wever voelt zich ‘gepakt’.
• Over de ware toedracht van de blauwe beloftes in december 2019 en mei 2020, is men bij Open Vld altijd veel minder affirmatief geweest, bij gesprekken achteraf. De meetings zelf waren er wel, maar de lezing bij de premier en de blauw partijvoorzitter is anders. Veeleer heeft De Wever er dingen willen horen, dan dat er woorden gebroken zijn, volgens hen.
• Elk zijn waarheid dus: maar het zijn die momenten waar De Wever tot vandaag naar refereert, om niet langer met De Croo te willen praten, al opent hij tegelijk wel een deur voor de partij. De vraag is dus of met Lachaert de lijnen dan wel kunnen hersteld worden. Tot vandaag is ook daar alle contact stilgevallen, hoewel de Open Vld-voorzitter al meermaals publiekelijk aanbood koffie te drinken en te praten.

De essentie: De fatwa gaat niet echt over het verleden, maar het heden.

• Minstens even belangrijk om mee te geven: een derde discrete ontmoeting, tussen De Wever en De Croo, is er op woensdag 14 oktober 2020. Die ontstaat eerder toevallig: De Croo is pas twee weken premier, heeft Vivaldi pas gemaakt, en de N-VA-leider niet meer gezien of gesproken. Maar hij en Frank Vandenbroucke (Vooruit) komen op dat moment in Antwerpen het UZ bezoeken, in een crisissfeer.
• Tijdens dat bezoek zitten beiden tien minuten samen, en roken de vredespijp: er is een nationale urgentie, de pandemie gaat naar een tweede opstoot, en er moet samengewerkt worden. “Dit overstijgt elk partijpolitiek belang“, wordt afgesproken tussen premier en partijleider.
• De N-VA zal zo maandenlang in de Overlegcomités belanden, ook al zit ze daar fors in de minderheid, met vaak enkel Jan Jambon (N-VA) aan tafel, en hoogstens af en toe ook Ben Weyts (N-VA), als Vlaams minister van Onderwijs.
• Voor de Vlaams-nationalisten is heel de pandemie-periode een drama: ze moeten lijdzaam toezien hoe het federale niveau stevig aan het stuur zit, hoe De Croo z’n populariteit explodeert, terwijl Jambon de slagen nauwelijks kan tellen. De Vlaamse regering kan pas tegen de zomer van 2021 het beeld keren, nadat blijkt dat de vaccinaties in Vlaanderen een uitmuntend succes zijn.
• Daaruit heeft men bij N-VA lessen getrokken: geen tweede keer, is het devies bij de huidige crisis. Eerder dan opnieuw rond de leider te gaan staan, in deze de federale premier, zoals bij corona, geeft men De Croo niet langer vrijgeleide om de dans te leiden. Getuige Zuhal Demir (N-VA), die het onomwonden over “tijdverspilling” had, bij het bijeenroepen van het Overlegcomité.
• Dat was misschien niet de slimste uitspraak, om zoiets luidop te zeggen, zo concludeerde de partijtop een dag later. Maar De Wever gaf dit weekend onomwonden op televisie toe dat “ze toch gelijk had”, en dat zijn partij “een hekel gekregen heeft aan dat Overlegcomité”. “Dat is een hoogmis van het Belgisch onvermogen. Je moet overleggen, maar van zodra je iets vraagt, bijvoorbeeld over kernenergie, moet je zwijgen”.
• Achterliggend, en belangrijk om te begrijpen: de koers van N-VA bij deze crisis is fundamenteel anders. Geen oecumenische samenzang met het federale niveau, maar eerder de confrontatie, met Vivaldi en met de premier, die men nu aanvalt op de zwakke plek die ook zijn partij kenmerkt: ‘betrouwbaarheid’.
• De Wever hanteert daarbij meteen de meest evidente stok om te slaan: kernenergie. Dat dossier blijft nu al weken gisten, de onderhandelingen tussen Vivaldi en Engie in Parijs lopen maar verder. En tegelijk zijn er de eigen coalitiepartners van De Croo, de MR op kop, maar evengoed cd&v en zijn eigen Open Vld, die nu al meerdere centrales open willen houden. De Wever draaide het in een saus van “groene dogmatiek”, om de energiecrisis uit te leggen. “De domste landen, Duitsland en België, hebben de kernenergie parallel afgeschaft. Alle energiebronnen hebben we weggeduwd, waardoor we ons afhankelijk hebben gemaakt van Poetin. Nu hangen we eraan.”
• Maar de N-VA ziet het deze keer ook ruimer: niet toevallig zette De Wever de aanval in op de overheidsschuld, en het begrotingstekort. “Het is erger dan in Zuid-Europa. Dat heeft te maken met beleid. Deze regering heeft er niets aan gedaan”, zo stelde hij waarbij hij België “het nieuwe Griekenland noemde”. Meneer De Croo kan veel zeggen, maar hij kan niets doen. Er zijn geen buffers.” Met andere woorden: het is de federale malgoverno, niet Poetin, die maakt dat de crisis straks wel heel diep wordt.

En nu: De redding moet voorlopig van Europa komen. Die kibbelen over het moment waarop de redding moet komen: wie mag speechen?

• Opvallend: één gelijkenis wel in het discours van De Croo en van De Wever dit weekend: het is Europa die het zal moeten doen, om de energiecrisis op te lossen. Maar Brussel zou Brussel niet zijn, als daar niet de traditionele spelletjes aan de gang waren.
• Elke goede verstaander had het dit weekend begrepen, toen Charles Michel (MR), de voorzitter van de Europese Raad, in La Libre onder een schreeuwende krantenkop kwam vertellen “dat de Commissie veel tijd heeft verloren, wat betreurenswaardig is”. Dat de voorzitter van de Raad al langer in een verziekte machtsstrijd zit met Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Commissie, is geweten. Maar het houdt niet op, ook niet in tijden van crisis.
• Want veel draait om timing, in politiek. En binnen twee weken is er de Europese ‘State of the Union’, het moment waarop de Europese Commissie, en met name von der Leyen, komt speechen voor het Europees Parlement. De kans is groot dat Europa dan eindelijk haar pakket maatregelen aankondigt, om de energiecrisis te bestrijden: dan heeft de Commissie meteen haar dikke vette headline, bij die speech.
• Maar dat is buiten Michel gerekend, die nu aandringt “op snelle beslissingen voor de bedrijven en de mensen, we kunnen niet wachten”, zo stelt hij. Kwestie van von der Leyen haar moment in de spotlights te stelen.
• Hoe dan ook: wie wel stevig iedereen in Europa liet wachten, niet voor het eerst, is de Duitse regering. Die hakte eindelijk dit weekend de knoop door, over een pakket van meer dan 65 miljard aan steunmaatregelen voor de Duitse bedrijven en de bevolking, maar ook voor Europa: het licht staat nu op groen om fors te gaan ingrijpen in de Europese energiemarkt.
• Daarbij speelt één zaak zeker mee: de huidige voorzitterschap van de EU-raad, dat om de zes maanden verschuift van de ene EU-lidstaat naar de andere, zit momenteel bij Tsjechië. En daar staat de regering onder enorme druk om iets te doen: de straten van Praag vulden zich dit weekend voor een massaprotest dat haar woede over de torenhoge prijzen uitschreeuwde.
• Meteen bereidt het Tsjechisch voorzitterschap dus spectaculaire ingrepen voor, met de Commissie. In voorbereidende nota’s hebben ze het immers over “de enorme negatieve effecten op de samenleving”, en ook “hele industriële sectoren in Europa die aan het sluiten zijn”.

Wat volgt nu? Een reeks indrukwekkende ingrepen vanuit Europa, als ze er komen.

• Een overwinstbelasting op Europees niveau zit in de pijplijn, net als het aftoppen van de elektriciteitsprijs voor stroom uit wind- en zonne-energie en uit kerncentrales. Plus: maatregelen om de energieconsumptie wat in te dammen. Daarover lijkt consensus te zijn, dat zou vrijdag op een meeting van de Europese energieministers er al door kunnen komen. Al vraagt iedereen zich altijd hetzelfde af: hoe zal het dan technisch in haar werk gaan?
• Voor de Belgische federale ploeg was er al een akkoord om die overwinsten aan te pakken, al is men ook hier er technisch nog niet uit hoe dat precies zal werken. De Commissie kan dus ter hulp schieten, als zij voor heel de EU een mechanisme invoert. Het gaat om miljarden euro’s. Minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) schatte de overwinst voor Engie alleen al dit jaar op 2 miljard in België.
• Daarnaast wordt er ook gekeken naar een manier om de prijs van Russisch gas te gaan plafonneren. Dat zou gelijklopen met het mechanisme dat de G7 heeft ingevoerd, over Russische olie.
• De G7 wil niet langer dat Rusland met superwinsten verkoopt: ze leggen dus een maximumprijs op voor die olie. Rechtstreeks lukt dat niet, maar elke olietanker die onder een vlag van de G7-landen vaart, of die verzekerd is bij een grote verzekeraar uit de G7, moet die prijzen respecteren. Hoe afdwingbaar dat is, is maar de vraag. Maar qua symboliek kan het tellen: de grootste industrielanden laten hun economische macht voelen.
• De EU zou hetzelfde willen doen met het Russische gas, in de wetenschap dat de kans groot is dat de Russen dan weigeren te verkopen. Alleen: ook voor hen is dat op een bepaald moment onhoudbaar, zo is de inschatting. Zij kunnen met het aanbod spelen (door de kraan van onder meer Nord Stream 1 dicht te draaien wegens ‘onderhoud’) maar de EU kan met de vraag spelen, als ze dat collectief kan doen. Een aantal EU-landen dringt erop aan: de vraag is of iedereen durft meegaan.
• Het loskoppelen van de prijs van gas en elektriciteit, wat een pak landen vragen, blijft moeilijk liggen bij sommige lidstaten. Dat mechanisme, waarbij de duurste energiecentrale van Europa de marktprijs zet, is de ruggengraat van de vrije markt in de EU. De vraag is wat dan in de plaats moet komen.
• Ook een moeilijk dossier: de huidige hoge prijs van de CO2-rechten die verdeeld zijn in de EU. Die staan veel hoger dan wat de EU ooit anticipeerde, waardoor een aantal Oost-Europese landen vraagt in te grijpen, en bijvoorbeeld wat meer rechten op de markt te gooien. Dat is compleet vloeken in de kerk voor de Commissie, die met Frans Timmermans een soort ‘groene tsaar’ hebben, die met hand en tand zijn ‘Green Deal’ verdedigt.
• Overigens moet België op dat vlak ook nog een standpunt vormen. Vlaams minister van Energie Zuhal Demir (N-VA) had het netelige dossier op het Overlegcomité aangeraakt, en kreeg een giftige reactie van federaal Ecolo-minister van Klimaat Zakia Khattabi.
• Maar op vraag van Waals minister-president Elio Di Rupo (PS) is er morgen overleg tussen de bevoegde federale én regionale kabinetten, over de zaak. Daar gaat men toch eens kijken naar de mogelijkheid of België ook ingrepen zal vragen.
• Vermoedelijk verschuiven die ‘moeilijke’ dossiers, zoals het loskoppelen van de prijs van gas en elektriciteit en ook de CO2-emmissieprijs naar een later beslissingsmoment. De Commissie wil een ‘snelle ronde’ nu, met maatregelen, en dan de dossiers zonder consensus pas binnen een paar maanden oplossen.

Ondertussen: Vanavond debatteren de partijvoorzitters bij Voka. Het eisenlijstje van de werkgevers schrijft zichzelf.

• De werkgevers roeren zich. Zij trekken naar de ‘rondetafel’ die de federale regering vandaag organiseert, met ook de vakbonden die uitgenodigd zijn, over de huidige crisis. Maar het water staat veel ondernemers aan de lippen, ze schreeuwen hun frustratie uit.
• In zowat alle kranten waarschuwt Unizo-topman Danny Van Assche vanmorgen al voor de golf aan faillissementen die er dreigt aan te komen, hij spreekt van “een kwart van de ondernemingen” in Het Nieuwsblad. Want er zijn de wurgende energieprijzen, maar ook de opeenvolgende loonsverhogingen, door de automatische index in België. Ook de personeelskost dreigt dus te exploderen.  
• Vanavond is er dan weer de traditionele hoogmis van Voka, de Vlaamse werkgevers, die het politieke jaar openen. Daarbij is er hun politieke debat tussen de partijvoorzitters, een vraaggesprek met Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA), en ongetwijfeld een donderspeech van Wouter De Geest, de BASF-baas en voorzitter van Voka. Die zal er waarschuwen dat fabrieken letterlijk het licht gaan uitdoen, als de politiek niet ingrijpt.
• Daarbij kijkt men naar het Europese mechanisme om subsidies te geven aan bedrijven die lijden onder de energieprijzen: tot nu toe kwam België daar niet in tussen, andere EU-landen deden dat wel. Maar de vraag is of de Vlaamse regering daar al toe beslist: de N-VA wil de begrotingsbesprekingen afwachten, tot aan de Septemberverklaring.
• Een andere optie is de betaling van de sociale bijdrage voor bedrijven uitstellen: zo geeft men geen rechtstreekse subsidie, maar wel financiële zuurstof, door cash vrij te maken op de balans van bedrijven. Die oplossing is gelijk aan wat men tijdens corona deed, en kan door de federale regering en minister van Financiën Vincent Van Peteghem (cd&v) genomen worden.
• Hoe dan ook: het hele Voka-gebeuren wordt live uitgezonden op HLN.be, dat meteen de twee moderatoren mag leveren voor het debat tussen de partijvoorzitters.
• Opvallend genoeg zou dat een helemaal mannelijke line-up worden, want ook Groen koos voor Jeremie Vaneeckhout, en niet Nadia Naji als deelnemer. Maar Conner Rousseau (Vooruit) stuurde daarop Melissa Depraetere, zijn fractieleider in de Kamer; zij is de enige vrouw op het podium.
• Wel een primeur: ook Raoul Hedebouw (PVDA) schuift aan. Dat is een eerste keer, dat de neo-communisten met Hedebouw zich dus in kringen van de Vlaamse captains of industry begeven. Afwachten wat dat oplevert, in tijden van crisis.

Nog enkele ideeën: Ecolo wil de btw op het openbaar vervoer schrappen. En cd&v wil meer kinderbijslag.

• De Wetstraat is overigens nog wel een paar weken zoet, in de aanloop naar de Vlaamse en federale begrotingsbesprekingen, voor een reeks ballonnetjes. Want elke regeringspartij legt vroeg of laat haar eisen op tafel, en wil zo de crisis aanpakken.
• Vanmorgen was er zo Georges Gilkinet (Ecolo), die als minister van Mobiliteit een boompje opzette over de btw op het openbaar vervoer. Die staat op 6 procent, maar Gilkinet wil dat naar een nul-tarief brengen, voor alle treinen, trams en bussen.
• Overigens willen we voor de fijnproevers van het Belgisch-Byzantijnse fiscaal systeem van btw-tarieven meegeven dat er vandaag slechts één product zo’n nultarief kent in dit land: de papieren kranten. Zo weet u meteen ook welke sector het hardst kan lobbyen.
• Maar Gilkinet dus, die wil voor zijn openbaar vervoer dat nu ook: de hele maatregel zou zo’n 50 miljoen euro kosten aan gederfde inkomsten, voor het spoor, en nog eens 50 miljoen voor de bussen, trams en metro.
• Gilkinet wees erop dat op kerosine, brandstof voor vliegtuigen, nu “ook al geen accijnzen worden betaald”, de “wereld op zijn kop”. En dat de maatregel “veel mensen kan helpen”. Wordt vervolgd bij de federale begroting dus.
• Cd&v zet dan weer in op hun eigen traditionele stokpaardje, voor de Vlaamse begroting: de gezinnen met kinderen. Daarbij stelde Vlaams minister van Armoedebestrijding Benjamin Dalle (cd&v) voor om de kinderbijslag dan toch echt te gaan indexeren, wat bij de huidige inflatie een stevige impact op die bedragen zou geven.
• De Vlaamse regering besliste van bij de start van de ploeg dat ze die kinderbijslag maar met 1 procent per jaar zou laten groeien, en niet mee met de index. In 2019 was er uiteraard nog geen forse inflatie, maar het was toen wel al een besparing, die overigens door cd&v zelf toen voorgesteld werd.
• Vandaag maakt cd&v er een strijdpunt van, vorige voorzitter Joachim Coens legde er al, vanuit zijn idee van cd&v als gezinspartij, zijn frustratie over op tafel. “Uiteraard mag iedereen in de aanloop naar het begrotingsoverleg voorstellen doen”, reageerde N-VA al. Maar het zal dus ook daar in een groter geheel zitten. Dalle gaf overigens zelf al aan “de budgettaire discipline niet te willen lossen”, en “het geld elders te gaan zoeken”.