Het politieke lot van staatssecretaris Eva De Bleeker (Open Vld) ziet er donker uit: de liberale, die binnen de federale regering al kampte met een serieus gezagsprobleem, wordt verder vernederd. En deze keer door haar eigen premier: De Croo riep zijn partijgenote bij zich op de Zestien, om haar diets te maken dat aanpassingen aan de begroting, zoals die opgemaakt was voor de State of the Union, gewoon niet konden. Het gevolg: De Bleeker moet slikken, en plots verschijnt zo opnieuw 1,3 miljard euro aan inkomsten opnieuw in de begroting. “Een probleem van de liberalen, dat zij het oplossen”, klinkt bij een hoge bron in Vivaldi. “Knoeiwerk hè, waarbij de premier toch ook niet vrijuit gaat”, is dan weer bij een vicepremier te horen. De ergernis is groot, want het hakt verder in op de geloofwaardigheid van de cijfers.

In het nieuws: Plots is de begroting 1,7 miljard meer in het rood, minder dan 24 uur later niet meer.

De details: De premier wrong de arm om van z’n staatssecretaris en partijgenoten. 1,3 miljard in 2023 en 1,7 miljard in 2024 zijn weggegomd.

• “Naar een transparante en begrijpbare begroting“, zo leest de eerste slide van een event dat Eva De Bleeker, de staatssecretaris van Begroting, vanmorgen organiseerde. Meer dan pijnlijk, na een dolle 24 uur waarin de Vlaams-Brabantse op politiek vlak erg veel schade opliep. Want De Bleeker heeft één job: de moeilijke begrotingscijfers van Vivaldi toch een beetje geloofwaardig verdedigen. Daarin faalde ze spectaculair.
• Het noopte de premier en zijn partijvoorzitter Egbert Lachaert gisterenmiddag tot spoedoverleg. Met name op de Zestien was men razend over de gang van zaken. Maar ook Lachaert was het inhoudelijk niet eens met wat De Bleeker had gedaan met de begrotingscijfers. Het gevolg: De Bleeker moest door het stof, en werd verplicht haar cijfers opnieuw aan te passen.
• Omdat het niet de eerste keer is dat ze in conflict komt met de premier, en omdat ook op de Melsensstraat 34, het partijhoofdkwartier van Open Vld, al langer twijfels zijn over De Bleeker, lijkt die haar lot bezegeld. Zo is het hoe langer hoe meer onzeker dat zij wel de lijst trekt in Vlaams Brabant, in 2024.
• De Bleeker kwam als verrassende nieuwkomer in Vivaldi in 2020: ze kwam vanuit de basis van Open Vld, was voorzitter geweest van de Open Vld Vrouwen en was uit de juiste provincie. Bovendien kon ze inhoudelijk wel de nodige adelbrieven voorleggen: een economiste die een mooie carrière bij de Europese Commissie achter de rug had.
• Maar gaandeweg stapelden de foutjes zich op: zo gooide ze per ongeluk de prijzen van alle corona-vaccins zomaar, na kritiek van de N-VA, openlijk op Twitter. Dat leverde tot in Europa forse kritiek op. En haar herhaaldelijke stoere uitspraken over de begroting, om vervolgens telkens met heel andere resultaten uit een begrotingsconclaaf te komen, deden haar imago wankelen.
• Daarbij moet gezegd dat De Bleeker al extra moeilijk zat: Begroting is normaal een post voor iemand met ervaring én politiek gezag. De liberale had geen van beide, en kampte bovendien met de ergste hinderpaal: de premier, die van dezelfde partij is. Nochtans zijn beide rollen natuurlijke tegenstanders: de eerste minister wil deals, die vaak met geld gesmeerd worden, waarbij de begroting traditioneel dan kind van de rekening is. Een sterke figuur op begroting kan dat dan counteren. De Bleeker lukte daar op geen enkel moment in.
• Door nu zo openlijk teruggefloten te worden, blijft er niet veel over van haar politiek gezag, of haar carrière. Maar dat verlies lijkt de partijtop van Open Vld al lang niet meer echt te deren: zij hebben de rekening al gemaakt, en daarbij primeert de Zestien boven alles.

Technisch uitgelegd: Alles draait om de verlaging van de btw op energie naar 6 procent, en wat daar tegenover staat.

• Als één van de grote maatregelen om de energiecrisis te milderen, besliste Vivaldi om de btw op gas en elektriciteit van 21 naar 6 procent te laten zakken. Dat kost op zich handenvol geld, en blijft een subsidie van fossiele brandstoffen. Maar Vivaldi discussieerde vooral lang en hard over de vraag of die verlaging nu ook permanent moest worden of niet: vooral de socialisten wilden dat.
• Ook de groenen en cd&v waren daar niet tegen, als er ten minste in de plaats een andere fiscale manier zou komen, die dan ‘slimmer’ fossiele brandstoffen en de consumptie daarvan zou belasten. Zowel minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) als minister van Financiën Vincent Van Peteghem (cd&v) zien daarbij heil in zogenaamde ‘slimme accijnzen’ heffen, om de inkomsten die nu verdampt zijn door de lagere btw te compenseren.
• Alleen: over die technische uitwerking raakt Vivaldi het heel moeilijk eens. Maar ondertussen kondigde Vooruit-vicepremier Frank Vandenbroucke in het najaar een beetje voluntaristisch aan “dat die btw-verlaging permanent is“. Zijn coalitiepartners moesten wel volgen, in woorden.
• Het politiek akkoord is er dus wel, om die btw verlaagd te houden én om straks accijnzen in de plaats te krijgen, als nieuwe inkomsten. Maar de praktische uitwerking is er nog niet: de details zijn niet geregeld. “Formeel is de btw ook maar verlaagd tot 1 april“, zo merkt men fijntjes op bij de liberalen. “En er zal maar verlengd worden, als die accijnzen ook in orde zijn.”
• Het gevolg: bij de begrotingsopmaak in oktober, vlak voor de State of the Union, hielden premier De Croo en De Bleeker geen rekening met de ‘kosten’ van de btw-verlaging. Die zou immers door die accijnzen gecompenseerd worden. En het gaat om veel geld: 1,3 miljard in 2023, 1,7 miljard zelfs in 2024, zo zeggen de ramingen. Zowel in de tabellen als in de notificaties van het begrotingsconclaaf kwamen die cijfers niet voor. Het liet De Croo toe om te schermen met 2,9 procent structureel tekort, volgend jaar: absoluut lastige cijfers, maar toch ergens nog verdedigbaar.
• Een dikke maand na die State of the Union besliste De Bleeker om die kost van de btw-verlaging nu toch, voorzichtigheidshalve, wél op te nemen in de begroting. Daarbij baseerde ze zich naar eigen zeggen op een beslissing van 28 oktober, van de ministerraad. En de redenering van De Bleeker was er vooral een van: als het meevalt, en er komen toch nog inkomsten uit die accijnzen, dan is dat een verbetering. Maar beter zo, om van een slechtst mogelijk geval uit te gaan: dan vermijd je mogelijke drama’s met de begroting volgend jaar. Tenminste, dat dacht men.

De essentie: Een publieke vernedering voor De Bleeker.

• Die beslissing van de staatssecretaris schoot helemaal in het verkeerde keelgat bij De Croo zelf. Die zag z’n begrotingsverhaal helemaal verdampen, toch niet onbelangrijk als politiek kapitaal.
• En wat het erger maakte: het was oppositiepartij N-VA die de nieuwe cijfers vond in de tabellen. Sander Loones (N-VA), de specialist begroting, rook meteen wél de politieke waarde: België zakte, met de nieuwe cijfers van De Bleeker, naar een beschaamde allerlaatste plaats van Europese tekorten, nog ver onder Slowakije, de tweede slechtste. Loones liet niet na dat er fel in te wrijven. Plots werd het tekort zelfs 6,1 procent van het bbp, bloedrode cijfers. De Bleeker had dat allemaal laten gebeuren.
• Onnodige zelfkastijding, zo oordeelde men op de Zestien, waar men niets begreep van De Bleeker haar strategie. “Dat is toch veel te pessimistisch, alsof die accijnzen er dan niet gaan komen, schreef ze de integrale btw-verlaging als kost in de begroting”, zucht een hoge blauwe bron.
• Na spoedoverleg werd De Bleeker dus verplicht om de 1,3 miljard in 2023 en de 1,7 miljard in 2024 dan toch op te nemen in de begrotingscijfers. Op de Zestien sprak men van een ‘materiële fout’ op het kabinet van de staatssecretaris, die “gecorrigeerd zal worden”.
• Maar er blijven vragen: want in haar aanpassingen deze week, stelde De Bleeker ook fors het verwachte dividend van de Nationale Bank bij. En ze nam nog een stookoliepremie mee op in de begroting, die er niet inzat bij de State of the Union. Dat was in de kering goed voor nog eens 400 miljoen aan extra rode cijfers. En beide posten kunnen niet zomaar weggegomd worden: de Nationale Bank maakte voor het eerst in decennia verliest, en zal niet zomaar dividenden kunnen ophoesten straks. Vragen daarover van deze nieuwsbrief werden niet beantwoord door het kabinet van De Bleeker.
• Loones wil alvast de commissie Begroting in spoed bijeen laten roepen in de Kamer. “De regering De Croo maakt er een complete knoeiboel van. De Bleeker is nu elk gezag echt kwijt, en De Croo elke geloofwaardigheid.”

Misschien erger voor Vivaldi: Intern is er gemor over het rommeltje.

• Opvallend in deze: weinig medelijden met de Vlaamse liberalen bij de regeringspartners. Die staan met verbazing te kijken, en stijgende ergernis.
• “De Open Vld heeft hier toch een groot probleem gecreëerd. Dat ze het nu zelf maar uitleggen. Maar eerst spreekt men stoere taal, en dan halen ze dat niet binnen, en dan verkwanselen ze zelf de cijfers…”, zo stelt een hoge bron van Vivaldi. De irritatie over heel het schouwspel de afgelopen 24 uur is groot. Maar daar benadrukt men vooral “hoe vervelend dit is”: “Dit brengt heel de regering in een slecht daglicht“.
• Bij een vicepremier is ook een interessante lezing van de feiten te horen: “Het is toch niet zo dat de premier in deze helemaal vrijuit gaat. Wat De Bleeker heeft gedaan, deed ze op basis van de notificaties. En die zijn niet bepaald helder opgemaakt”, zo is de uitleg.
• En nog een insteek, van binnen de regering: “De Croo heeft zijn methode over hoe hij die begrotingstabellen samenstelt. Maar dan duiken daar sommigen posten wél en andere niet in op, om zo toch tot een goed resultaat te komen. Da’s knoeiwerk hè, dan moet je niet verbaasd zijn als er eens een wiel afvliegt”, zegt een hoge bron.

In het nieuws: Twee Poolse burgers komen om het leven bij raketinslagen in het oosten van het land.

• Een klein gelukje voor Vivaldi: het nieuws vanmorgen ging helemaal niet over de miljarden in de begroting, maar werd volledig gedomineerd door hoogspanning rond Polen, een lid van de NAVO en de EU.
• Gisteren hield Rusland een nieuw rondje ‘Oekraïense steden en energieinfrastructuur beschieten’. Een honderdtal projectielen, raketten en zelfmoorddrones, werden afgevuurd, volgens het Oekraïense ministerie van Defensie slaagde het erin om 73 kruisraketten uit de lucht te schieten voor ze doel raakten.
• Gisterenavond was er vervolgens een voorval in Polen: raketten sloegen in op een boerderij in het Poolse Przewodow, een dorpje op nog geen tien kilometer van de grens, waarbij twee Polen om het leven kwamen. Dit zorgde ervoor dat de Poolse premier, Mateusz Morawiecki, en president Andrzej Duda een Nationale Veiligheidsraad bijeenriepen.
• Lang was onduidelijk vanwaar de raket afkomstig was: Oekraïne en Letland wezen snel naar Rusland, dat dit vervolgens ontkende. Polen was voorzichtiger: president Duda zei dat de raketten “van Sovjet-makelij” waren, wat zowel op Rusland als Oekraïne kan slaan. Volgens de Amerikaanse president Joe Biden was het dan weer “onwaarschijnlijk” dat de raketten door Rusland werden afgevuurd, gezien het afgelegde traject.
• Hoe dan ook, de spanning was voelbaar tot op het hoogste niveau. De NAVO legde een spoedberaad vast in Brussel, en op de G20-top in Bali gingen de leiders van de G7 en de NAVO rond tafel. Dat leverde speciale kiekjes op, van wereldleiders bijeen.
• Vanmorgen klaart de mist op rond het voorval: minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS) bevestigde in de Kamercommissie Defensie dat brokstukken van zowel een Russische raket, als een Oekraïense luchtafweerraket werden teruggevonden. Vermoedelijk lanceerde Oekraïne een raket om de Russische uit de lucht te halen, en landden de brokstukken van de ‘crash’ in Polen.
• En haast even opvallend: Terwijl Dedonder in de Kamer vanmorgen om 9 uur al veel duidelijkheid gaf, bleef premier De Croo slechts een kwartier daarvoor op Radio 1 veel vager. Maar hij gaf wel tien minuten lang een uitleg als staatsman, waarbij hij garandeerde dat België geen gevaar liep, en dat hij de zaken in deze crisistijden van heel nabij volgt.
• “Geen toeval”, zo is in regeringskringen te horen: “De premier kiest de laatste tijd steeds meer enkel nog dat soort momenten uit, waarop hij als beheerder van crisissen kan uitpakken, om zijn communicatie te doen. De media geven hem dan quasi vrije baan”, zo maakt men de analyse.
• En het moet gezegd: hoewel de premier dus minutenlang aan de lijn hing, volgde geen enkele kritische vraag over de vreemde bokkensprongen van een paar miljarden, die de Belgische begroting op 24 uur tijd maakte. Enkel een neergeschoten en afgedwaalde raket leek te tellen.

Belangrijk: Vivaldi handhaaft haar intern vredesbestand.

• Het was al vlak na zijn begrotingsakkoord voor 2023 en 2024, met de State of the Union, dat premier De Croo het triomfantelijk had over “sommigen die het einde van mijn regering al voorspelden, op basis van de spanning over de lonen, maar zich toch vergisten”. Daarbij kon de eerste minister het toen al niet laten om erop te wijzen “dat dit dossier met het nodige gezond verstand wordt opgelost”.
• Alles draait daarbij rond een informele deal, een ‘vredesbestand’ dat socialisten en liberalen hebben gesloten over de lonen. De socialisten hebben garanties dat er “niet aan de index geraakt wordt”, en de liberalen weten dat hun grote trofee, de loonnormwet, ook intact blijft.
• De rest is dus uitvoering. Want nu de Groep van Tien, de vakbonden en werkgevers, er zoals voorspeld niet zijn uitgeraakt op hun sociaal overleg, is het aan de regering. En die federale ploeg van De Croo zal dus vooral niet veel doen, om vooral dat vredesbestand niet te schenden.
• Het gevolg is dat elke loonsverhoging er niet zal komen, de stevige eisen van de vakbonden ten spijt. En dat dus voor de komende twee jaar. Dat was nochtans de reden waarom een front van bonden staakte, vorige week. En nieuwe acties zullen volgen. Maar de PS en de groenen, die bij woorden aan de kant staan van die eisen, duwen het niet door in de regering.
• Wat er dan wel komt? Een paar cheques, die de ruimte geven aan bedrijven die het goed deden, om toch wat extra netto koopkracht te geven. Die techniek paste Vivaldi al eerder toe, om de discussie wat te ontmijnen. De socialisten eisen die, en gaan ze krijgen. Al zal dat voor de vakbonden niet volstaan.
• Tegelijk wordt de vraag of het sociaal overleg op die manier überhaupt nog veel zin heeft wel prangender: met 12 procent inflatie nu, en nog meer dan 6 procent voorspeld voor volgend jaar, blijft het mechanisme van de automatische indexering de lonen verhogen. En zo komt de loonnormwet in actie, die vervolgens elke marge om de lonen daarnaast nog te laten stijgen bevriest. Vermoedelijk tot in 2026.
• Ook de zogenaamde ‘welvaartsenveloppe’, een extra financiering voor de sociale uitkeringen en pensioenen, raakte zo niet geregeld tussen de vakbonden en werkgevers. Ook daar zal de regering zich over buigen en lijkt een akkoord in de maak: het moet vooral geen effect hebben waarbij de ‘inactieven’ steeds dichter komen met hun inkomen bij de actieven, zo vinden de liberalen. Vermoedelijk komen daardoor vooral de pensioenen in aanmerking voor verhogingen: daar is geen concurrentie meer met diegenen die nog actief zijn op de arbeidsmarkt. 

Opvallend: Meer dan ooit leunt het koningshuis op de Rode Duivels voor hun imago.

• Het Paleis loste gisteren een heus promofilmpje, met in de hoofdrol koning Filip, die als ‘coach’ de nationale voetbalploeg gaat aansturen. De koning krijgt een fluitje, geeft tactische aanwijzingen aan Roberto Martinez (wat in wezen wel eens mag), en heeft schijnbaar zelfs een tattoo van de Duivels laten zetten op z’n onderarm: om maar te zeggen, ze hebben er werk van gemaakt.
• Het bewijst eens te meer dat de koning en zijn entourage op een heel andere manier nadenken over communicatie, en vernieuwing daarbij niet schuwen. De houterige vorst had zich in elk geval “flink geamuseerd” met het maken van dat filmpje, waarin tal van vedetten van de nationale ploeg opduiken.
• Zo wordt die ploeg meteen wel ook een stevig verlengstuk van de politieke strategie van het koningshuis om wat meer ‘nationaal, Belgisch gevoel’ te creëren en de tricolore identiteit te versterken. Een verlangen dat onder meer de MR onder Georges-Louis Bouchez, maar ook cd&v-voorzitter Sammy Mahdi openlijk koesteren: niet toevallig reageerden beiden erg enthousiast op het filmpje.
• Tegelijk wel een vaststelling: voorlopig leeft het WK amper, het officiële fandorp werd zelfs geannuleerd door de voetbalbond wegens de tegenvallende kaartenverkoop, en zijn ook de verwachtingen rond de kansen van de Rode Duivels bijzonder klein. Veel investering in tijd en middelen, met een koppeling aan mogelijks toch niet het juiste product dus.
• Een online bevraging van Het Nieuwsblad wees ondertussen uit dat 30 procent van de respondenten denkt dat “een andere coach een beter resultaat zou halen”, 26 procent weet dat zelfs “heel zeker”. Slechts 4 procent zegt “zeker niet”, en 21 procent “wellicht niet”. Of Martinez, die heel prominent in het filmpje van de koning zit, dus de man is waar je je aan wilt linken, is maar de vraag.

Gespot: Politici zitten voorlopig elders. In ’t Kuipke.

• De Wetstraat voelt ondertussen schijnbaar beter aan dat het feestje voorlopig elders is: in Gent opende de Zesdaagse, met een honderdste verjaardag. Het is meteen ook deze editie het afscheid van publieksheld Iljo Keisse, die het nummer achter de derny won, waarop de zaal ontplofte.
• Die Zesdaagse is altijd een volksfeest geweest, met liters bier en hamburgers, optredens van Garry Hagger, en spannende duels op de baan, waar de pistiers soms halsbrekende toeren moeten uithalen en lijf en leden riskeren.
• Een ideale plek dus voor politici om op te dagen. Dat had een pak volk goed begrepen: zo draafden gisteren naast premier Alexander De Croo, geflankeerd door z’n zoon, ook vicepremier Vincent Van Peteghem (cd&v) én Vlaams minister Ben Weyts (N-VA) op. En uiteraard ontbrak ook Gents burgemeester Mathias De Clercq (Open Vld) niet.
• Van Peteghem is bij de switch van Sammy Mahdi naar Nicole de Moor een heel klein maar begeerd stukje bevoegdheid rijker geworden: de voogdij van de Nationale Loterij valt nu onder hem. En kijk: zo mocht hij plots als hoofdsponsor van het event opdraven én had hij meerdere ploegen in het deelnemersveld.
• Weyts had als minister van Sport dan weer een goed excuus om af te zakken: ook Vlaanderen heeft een ploeg die deelneemt. Zo kwam het dat De Croo eigenlijk maar één keer op de baan kwam, om het startschot te geven samen met De Clercq, terwijl Van Peteghem veel vaker vanop de eretribune geroepen werd, om bloemen te geven, op te foto te gaan, en het startschot te schieten. Het was hoe dan ook een quasi-thuismatch voor de cd&v-minister, die van De Pinte is: hij werd in de late uurtjes nog in de catacomben van ’t Kuipke gesignaleerd, om daar analyses van de koers te geven. De premier was lang ervoor al wijselijk huiswaarts gekeerd.