Vandaag trekken de Russen naar het kieshok om hun stem uit te brengen in een referendum dat moet bepalen of President Vladimir Poetin er nog 16 jaar mag bijdoen. Maar het gaat over meer dan dat.

Poetin is op 67-jarige leeftijd al twee decennia aan de macht als president, met een kort intermezzo als premier. Sinds Stalin was er geen Russische leider met een langere staat van dienst dan de voormalige KGB-agent.

Ingrijpende wijzigingen

Het referendum wil de goedkeuring voor een grondwetswijziging die de weg vrijmaakt voor Poetin om nog tweemaal voor een herverkiezing te gaan. Daardoor zou hij potentieel aan de macht kunnen blijven tot hij 83 jaar oud is.

De stembusgang was verspreid over zes dagen, om de rijen aan de stembureaus niet te lang te maken vanwege het coronavirus. Vandaag is de laatste dag van het referendum, en Poetin riep die uit als eenmalige feestdag om de opkomst te stimuleren.

Naast het institutionele luik, waardoor Poetin langer aan de macht kan blijven, heeft het referendum ook een sociaal en vooral een ideologisch luik. Het gaat om de meest ingrijpende constitutionele hervorming sinds de Russische grondwet werd aangenomen in 1993, na de val van de Sovjet-Unie.

Het gaat niet enkel om de Russische leider langer van zijn pensioen te houden, maar om de waarden en prioriteiten van de Poetin-doctrine vast te leggen in het DNA van het land. Het ideologische luik benadrukt het cultureel conservatisme en het nationalisme dat Poetin al bijna 20 jaar uitdraagt. Volgens de Poolse denktank voor Oosterse studies OSW is de voornaamste doelstelling van de hervorming om het autoritair systeem op lange termijn te bestendigen.

Verbod op homohuwelijk

Een belangrijk artikel is bijvoorbeeld ‘het verbieden van elke actie die gericht is op de onteigening van Russisch grondgebied.’ Dat staat nu al in het federale wetboek, maar zou na het referendum dus in de grondwet komen te staan. Op Russisch grondgebied moet u er dus niet aan denken om actie te voeren tegen de annexatie van de Krim.

Ook de ‘bescherming van de instituut huwelijk als de verbintenis tussen een man en een vrouw’ zou worden opgenomen in de grondwet. Dat komt de facto neer op een constitutioneel verbod op een huwelijk tussen mensen van hetzelfde geslacht.

Niet onbelangrijk: ‘De Russische grondwet zal altijd voorrang hebben op het internationaal recht’, maakt ook deel uit van de hervorming.

Die ideologische amendementen worden vergezeld van algemeen populaire maatregelen zoals het bepalen van een minimumloon, en het linken van het pensioen aan de levensduurte.

Op maat gemaakt

In vergelijking met de ideologische en sociale artikels worden de amendementen die Vladimir Poetin toestaan om zijn presidentschap te verlengen, nauwelijks vermeld. Dinsdag gaf de Russische president nog een grote televisietoespraak over het referendum. Ook daar repte hij met geen woord over het feit dat hij zich door de wijzigingen nog twee keer verkiesbaar kan stellen, net als tijdens de campagne in de aanloop naar de volksraadpleging.

Nochtans is de hele tekst op maat gemaakt van een verlenging van Poetins presidentschap. Er staat geschreven dat ‘een persoon het presidentschap slechts voor twee termijnen kan uitoefenen’. Dat vervangt het huidige ’twee opeenvolgende termijnen’.

Maar op het laatste nippertje werd er nog een amendement toegevoegd. Voor de nieuwe grondwet van kracht wordt, worden de ambtstermijnen van de zittende president op nul gezet, gereset als het ware. Door deze clausule kan Poetin tot 2036 aan de macht blijven. Want de ‘reset’ betekent niet dat er vervroegde presidentsverkiezingen moeten worden gehouden om het mandaat van Poetin te hernieuwen.

Als zijn huidige ambtstermijn afloopt in 2024 zou hij grondwettelijk gezien nog geen ambtstermijn vervuld hebben, en kan hij er in theorie nog twee maal zes jaar aan breien.

Democratisch tintje

Het referendum moet een democratisch tintje geven aan de consolidatie van Poetins macht. Burgers kunnen slechts ja of nee zeggen tegen het hele pakket, zonder mogelijkheid tot nuance. Bovendien zijn alle hervormingen al goedgekeurd door het Russische parlement en ondertekend door Poetin.

Algemeen wordt verwacht dat het referendum zal slagen. De grootste opiniepeiler van de het land, het Russian Public Opinion Research Center, zei maandag dat 76 procent van de mensen die al hadden gekozen, ja hadden gestemd.

Oppositieleden hebben de hele situatie afgedaan als een farce, zonder monitoring of onafhankelijke waarnemers. Volgens Russische media worden er geïmproviseerde stembureaus opgericht op bankjes in het park of zelfs boomstronken. Kiezers kunnen allerlei prijzen winnen als ze komen opdagen.