Politiek voor en achter de schermen was zelden groter in contrast, dan de afgelopen 24 uur van Vivaldi. Terwijl ’s nachts op een ongezien pijnlijke manier de toxische relatie tussen PS en MR kwam bloot te liggen, waarbij een afwezige premier Alexander De Croo (Open Vld) urenlang werd vernederd door een “niet-akkoord”, vervelde dat wat later op de dag perfect tot de ‘grote Vivaldi-show’. De persconferentie bevatte een hele tros lofbetuigingen aan elkaar en vooral een meldenswaardige poging van Vincent Van Quickenborne (Open Vld) om de barsten te maskeren. Bij de State of the Union deed de premier wat hij moest doen: zonder fouten de speech afleveren, al kwam het applaus aarzelend en wat geforceerd. In de wandelgangen klinkt een conclusie: het conclaaf laat kneuzingen.

In het nieuws: Na de State of the Union volgt het debat in de Kamer.

De details: De oppositie kan beuken op het akkoord, maar de spanning zit eigenlijk binnenin de coalitie.

• “Maar slapjes.” Een kopstuk van de eigen Vivaldi-coalitie was niet onder de indruk, vlak na de State of the Union. En het moet gezegd, het was niet de beste verbale prestatie die eerste minister Alexander De Croo (Open Vld) ooit al naar voor bracht. Dat kan ook nauwelijks verwonderen: de premier maakte een slopend einde van zijn begrotingsonderhandelingen mee, en was verstoken van slaap.
• Het was dan ook ongezien, zelfs naar de Belgische normen van een coalitieregering: urenlang liet de grootste regeringspartij PS officieel weten “dat er geen akkoord was”, terwijl een groepje andere partijen gewoon doodleuk het tegenovergestelde beweerde.
• Dat het daarbij de MR en Open Vld zelf waren (met een wel erg voluntaristische Vincent Van Quickenborne), die de PS voor het blok wilden zetten, door de tactiek van fait accompli te hanteren, en gewoon te zeggen dat er “een deal” was, hoeft niet te verwonderen. Dat Ecolo, met vicepremier Georges Gilkinet, dezelfde aanpak hanteerde en een communiqué de wereld instuurde, was wel opvallend.
• Dat bovendien de premier zelf een persconferentie om 11.00 uur had aangekondigd, opnieuw een voldongen feit voor de coalitiepartners: het verbaasde zowel de socialisten als de christendemocraten toch, zoveel audaciteit. En nog meer: De Croo was gewoon zelf vertrokken van zijn Kern, net als Gilkinet, om te gaan rusten.
• Zo had het Vivalidi-schip plots geen kapitein meer. Toch behoorlijk uniek: een groepje vicepremiers, zonder hun premier, die moeten constateren dat de grootste regeringspartij niet mee is in een onverkwikkend theater, en die urenlang alleen maar de chaos kunnen ondergaan.

De essentie: De schaduwen van Georges-Louis Bouchez (MR) en Paul Magnettte (PS) hingen over het overleg.

• Verschillende vicepremiers kunnen niet anders dan de hand van de MR-voorzitter zien in de houding van hun collega vicepremier Sophie Wilmès (MR). Want initieel verloopt het behoorlijk vlot, maar ruim na middernacht, wanneer nog enkele punten overblijven, gaat Wilmès compleet op de rem over de parafiscale kortingen voor een eerste werknemer.
• Tegelijk legt ze op dat moment een punt op tafel dat Bouchez al weken luidkeels aankondigt in de pers: Werklozen die een opleiding tot knelpuntberoep weigeren, bestraffen in hun uitkering. Een voorstel dat de PS publiek al tig keer aan flarden heeft geschoten, wat ze vervolgens binnenskamers opnieuw doen. Een poging van De Croo om Wilmès en Pierre-Yves Dermagne, de PS-vicepremier, apart te zetten, levert niets op.
• Wat even duidelijk is: ook Dermagne staat in permanent contact met zijn eigen voorzitter, Paul Magnette (PS). En die is niet van plan veel toe te geven aan de MR. Niets over het bestraffen van werklozen, maar ook bitter weinig over de zogenaamde e-commerce, wat draait rond het flexibeler maken van nacht- en weekendwerk. Voor de PS kan gesproken worden over de periode tussen 20.00 uur en middernacht, maar meer niet. Evenmin over weekendwerk. “Dat is al heel vroeg aangegeven, wat voor de PS de rode lijn was. Een verrassing kon dat niet zijn”, zo zegt een insider stellig.
• Wat volgt, is een emotionele Wilmès, nochtans zelf oud-premier, die een eerste keer opstapt, teruggehaald wordt, en daarna definitief verdwijnt. Daar zit de rest dan. De Croo gaat dan maar telefonisch met de MR in overleg, krijgt concessies, en komt terug. Het irriteert de anderen, de PS op kop: het spelletje waarbij de liberale premier zijn eigen familie moet ‘overtuigen’, het is iets te doorzichtig. “Hoe kan je tot een akkoord komen als één partij gewoon niet aan tafel zit?” Zeker Wanneer Van Quickenborne dan nog verbaal opgaat tegen Dermagne, zakt de sfeer weg. De zaak sleept uren aan.
• Op moment dat De Croo dan zelf vertrekt, is het hoogst onduidelijk voor de anderen of er nu een akkoord is of niet. Open Vld voert de forcing, met een sortie van Van Quickenborne naar de pers en de aankondiging van een persconferentie. Een gok, zo blijkt, die verkeerd uitpakt.
• Want de vernedering die volgt vanuit de PS, door openlijk te verklaren “dat er geen akkoord is”, is voelbaar in heel de coalitie. Het toont aan hoe de grootste partij van de coalitie de premier uren laat dansen, zoekend naar alsnog een akkoord. “We wilden duidelijkheid over alle details, en dat hadden niet”, zo klinkt het achteraf droog in kringen rond Dermagne, die er naar de pers toe zelf onbewogen en zelfs goedgezind bijloopt. Dat Magnette op het eind zijn vicepremier zou hebben teruggefloten, ontkent men ten stelligste: “Ons standpunt was al uren hetzelfde.”
• Hoe dan ook, uiteindelijk krijgt de PS haar zin: de zaak van het nacht- en weekendwerk wordt naar de sociale partners geduwd: zij moeten beslissen. Maar opnieuw, enkel over de uren tussen 20.00 uur en middernacht.
• MR krijgt tegelijk een kleine tegemoetkoming: het systeem voor de eerste werknemer van een vennootschap wordt niet geschrapt, wel aangepast. Zo gaat het misbruik eruit: een akkoord dat eigenlijk iedereen maar logisch vindt. Daartegenover staat dat de Franstalige liberalen heel wat nieuwe taksen moeten slikken, én een ingreep op het gunstregime van profvoetballers.

Wat volgt: Een broodnodige persconferentie om de ‘goede boodschap’ in de markt te zetten.

• Verbolgen, zo reageert de verzamelde oppositie op het feit dat de ploeg van De Croo al uren voor de State of the Union een persconferentie geeft, om eerst de pers in te lichten. Unisono veroordelen oppositiepartijen N-VA, Vlaams Belang en PVDA die aanpak, als “een manifest gebrek aan respect voor het Parlement“.
• De Croo repliceert dinsdagmiddag net voor z’n toespraak in de Kamer “dat ook de Zweedse regering dit deed in 2016”, een ploeg waar N-VA toen ook deel van uitmaakte. Dat klopt, alleen waren het toen wel lichtjes andere omstandigheden: de State of the Union was al uitgesteld na ook een crisette in de regering en ging door in het weekend, met op zaterdag al een persconferentie.
• En interessanter: de reden waarom er toen een persconferentie volgde, voor de State of the Union, zou wel eens dezelfde kunnen zijn als gisteren. Want zo’n groots persmoment, waarbij de pers de primeurs krijgt, vult netjes het vacuüm dat anders dreigt vol te lopen met details over de pijnlijke onderhandelingen voordien. Ook in de regering-Michel zaten immers geen doetjes, met Kris Peeters (CD&V) en …. diezelfde Alexander De Croo.
• Door netjes dinsdagvoormiddag alle zeven vicepremiers op te trommelen in de ‘bunker’, de perszaal van de Zestien, en daar mooi voor de camera’s een toonbeeld van harmonie een eendracht op te voeren, zet de premier dus al enkele uren na de vernedering een heel ander plaatje in de markt. Dat de persconferentie meer dan een uur duurt: perfect, zo zuigt men alle media-aandacht daarnaartoe. Veel vragen wil de premier achteraf niet: de focus moet op het positieve. De journaals van één uur volgen in die logica: de nacht lijkt vergeten, men focust op het moment van 11.00 uur in de bunker.
• Dat overigens opnieuw Open Vld’er Van Quickenborne met veel zin voor overdrijving het tijdens dat persmoment heeft over “een regering van de plusjes”, en moppen tapt over de goede sfeer en de pannenkoeken die ze samen aten, het is er zelfs voor de coalitiepartners achteraf wat over. “Je moet dat kunnen hé”, merkt men op.
• Tegelijk heeft de premier het over “een historisch akkoord”. Het theater werkt: het beeld raakt wonderwel gedraaid op enkele uren. Vivaldi herleeft: Perception is reality.

De State of the Union dan: De premier deed zijn job zoals we dat van hem verwachten, gezien de omstandigheden een heuse prestatie.

• De zaak start woelig: Peter De Roover (N-VA) en zijn fractie beslissen het halfrond te verlaten, en de speech van de premier niet te aanhoren, om twee reden.
  • Ze zijn en blijven niet akkoord met de strenge coronaregels in de Kamer, een toepassing van een Brussels politiereglement. Dat is wat vreemd, omdat ze in het Vlaams Parlement ook gelden, en door de N-VA daar worden aanvaard en uitgevoerd.
  • Ze protesteren tegen de persconferentie uren voor de SOTU.
• Het is maar de vraag of de N-VA met dergelijke harde houding veel wint: Vlaams Belang kan met een dikke grijns stellen “dat zij niet weglopen”, en de banken van N-VA vullen met eigen Kamerleden. En ook de premier neemt het cadeautje dankbaar aan. Bij het begin van zijn speech improviseert hij een stevige sneer naar N-VA: “Een van de kernwaarden van democratie is respect. Ik heb bijzonder veel respect voor Vlaams Belang, PTB, cdH en DéFI, die hier gebleven zijn. Want weglopen, de rug draaien, dat is pas een dieptepunt van de democratie.”
• Dat de premier vermoeid aan de bak moet, lijdt geen twijfel: zo verwart hij op een bepaald ogenblik euro en dollar in zijn speech, ook al maakt hij zich er met een grapje van de lapsus van af.
• Is het door die vermoeidheid dat er weinig animo is in het halfrond? Of omdat men op de banken van de PS nog steeds de spanningen van een paar uur tevoren voelt? Feit is dat er initieel maar aarzelend applaus komt, ingezet vanop, niet toevallig, de banken van Open Vld en de groenen.
• Een paar passages vallen op in de speech zelf:
  • De premier, met hand op het hart leggend, speelt perfect de rol van ‘vader van de natie’ door het zorgpersoneel uitgebreid in de bloemen te zetten. Doordat hij in de tribune van de Kamer vertegenwoordigers van de witte sector heeft gezet, zit de choreografie van die laudatio perfect.
  • De vaccins, “made in Belgium”, worden even later als grote vaderlandse triomf neergezet.
  • De nodige superlatieven duiken op: “Qua innovatie in de wereld staan we op vier. Maar waarom het daarbij laten, we moeten voor het podium gaan.” Het doet wat denken aan de speech van Jan Jambon (N-VA), een paar weken eerder bij zijn regeerverklaring. Al gebied de eerlijkheid te zeggen dat die nog veel meer hyperbolen hanteerde.
  • Meteen doet de premier ook een politieke belofte die met argusogen gevolgd zal worden, het Belgische justitieapparaat kennende: “De regering gaat voor 100 procent strafuitvoering. Voor de eerste keer in twintig jaar zal iedereen die veroordeeld wordt, die straf ook effectief uitzitten.”
  • Er volgt nog een Europese liefdesverklaring, als commentaar op de Brexit, maar opnieuw met stevig tricolore saus: “Europa is niet het probleem. Het is de oplossing. Omdat we samen sterk staan. L’union fait la force, eendracht maakt macht.” Het applaus dat daarop volgt is deze keer wel fel vanuit de meerderheid.
  • Ook in crescendo gaat de premier over de persvrijheid en de rechtstaat: “Het muilkorven van de pers, het politiseren van het gerecht. Dat is eenvoudigweg niet aanvaardbaar in onze Unie”, zo stelt hij. Opvallend, omdat zijn eigen partijvoorzitter regelmatig journalisten publiek aanvalt, in eigen land.
  • Tenslotte keert de premier handig de interne verdeeldheid van zijn coalitie om tot een pluspunt: “De beslissingen van de laatste dagen zijn een consensus van zeven partijen. Die reflecteren de diversiteit in onze samenleving. België is altijd een land geweest dat open staat voor verschillen. De diversiteit van stemmen helpt: de debatten en resultaten zijn daardoor beter.”

Wat nu? Stof tot nadenken binnen de coalitie.

• De chaos, het proberen elkaar te overbluffen met gewaagde communicatie, de stuurloosheid van het schip op een bepaald moment: het was wel veel bijeen dinsdagochtend, voor een aantal coalitiepartners.
  • “Dit is toch echt niet voor herhaling vatbaar. Die voorbereiding moet beter, op z’n minst. Met bluf alleen maak je geen akkoorden”, zo is bij een betrokkene te horen.
  • “Echt een soep. Niemand wist op een bepaald moment nog hoe het zat. Dat zijn geen aangename momenten voor een regering. Want men monopoliseert constant informatie, eerder dan dat men ze deelt met partners. Lastig werken zo”, is bij een ander te horen.
  • Zeker in het rode kamp blijft het bovendien wringen: “Met verbazing hebben wij staan kijken naar de gehanteerde methode, de manier waarop men geprobeerd heeft zaken erdoor te duwen.”
  • Al waren er ook vicepremiers, en niet enkel blauwe, die de aanpak van De Croo ook vandaag blijven verdedigen: “Zijn aanpak is wel goed, hij bouwde goed op met aandacht voor alle partners hun wensen.”
• Dat er volgend op de ochtendlijke chaos zo netjes gecommuniceerd werd, is veelzeggend voor het politieke talent van De Croo, en misschien ook wel zijn luitenant Van Quickenborne: je moet in staat zijn om je rol dan met de nodige overtuiging te spelen, zelfs na die moeilijke momenten.
• Maar de vraag is of het onderliggende probleem, dat van de kemphanen aan Franstalige kant, en het gebrek aan stabiliteit in die relatie, met dit akkoord is opgelost. Alles wijst op het tegendeel.
• En blufpoker helpt daarbij niet. Alvast het dossier van het nacht- en weekendwerk, dat nu bij de sociale partners zit, lijkt allerminst uitgeklaard. “Wij horen Van Quickenborne gisteren op Terzake weer zaken beweren, die gewoon niet juist zijn. Bekijk in alle rust het akkoord”, zo klinkt droog in de wandelgangen, bij de PS.

Ten gronde: Met de begroting neemt de federale regering een voluntaristische gok.

• Raakt België weer op koers om onder de 3 procentnorm van de eurozone te komen, als maximum tekort op de begroting ten opzichte van het bbp? Want hoewel de premier netjes herhaalde dat op dit moment dat Stabiliteitspact van de EU, dat die maximumgrens bepaalt, niet geldt, blijft dat straks toch de lat waar ieder land in de eurozone liever onder gaat.
• België kijkt aan tegen een schuldenberg van ruim boven de 100 procent van het bbp, wat zelfs voor Europese normen erg hoog is. Daarom mikt men erop om in 2024 weer onder die drempel te duiken. Op het nominaal saldo eindigt men dit jaar met een tekort van 5,4 procent, dat zakt in 2022 terug naar 3,1 procent. Maar daarbij moeten onder meer nog de forse rentelasten geteld.
• De grote gok die men dus neemt, lijkt het effect te gaan zijn van de toch eerder bescheiden maatregelen die de regering neemt op vlak van arbeidsmarkt en langdurig zieken. Daarvoor mikt Vivaldi op liefst 1,7 miljard euro meer inkomsten in 2024, omdat er tegen dat jaar veel meer mensen aan de slag zouden moeten zijn.
• Dat betekent in de kering ongeveer 45.000 nieuwe jobs. De vraag is of die er echt komen. Al volgend jaar zouden dat er 13.000 moeten zijn, al verschoof dat aantal naar gelang de documenten van de begroting: eerst zat men op 5.000 jobs, maar dat aantal werd aangedikt.
• Daarnaast zijn er wel nog wat bedreigingen voor die overheidsfinanciën, met de inflatie, door onder meer de energieprijzen op kop. Dat gaat onvermijdelijk effecten hebben op de index, die nu al een tweede keer in zes maanden overschreden is. Daar wil men het voorlopig binnen Vivaldi niet over hebben.
• Bovendien staat er opnieuw een extra inkomst van 308 miljoen euro uit btw en accijnzen op tabak ingepland: ook wel erg ruim gerekend. Dat zijn de grootste nieuwe inkomsten, maar daarnaast is er nog een hele tros van onder meer een vliegtaks (als die standhoudt, want ze gaat in tegen internationale afspraken) en strengere regels voor zowel expats als buitenlandse kaderleden.
• Daarnaast nog een evergreen in elke begroting: de strijd tegen de fiscale en sociale fraude. Vivaldi rekent op 400 miljoen. Fraude uit de coronasteun zou ook nog eens 110 miljoen moeten opleveren, nadat de misbruiken in het systeem zijn opgespoord. Altijd hier de vraag: haalt men die bedragen ook effectief?
• Aan besparingen in de overheid schrijft men een bedrag van 300 miljoen in: ook niet min, wetende dat het federaal absoluut al geen ruime begroting is voor sommige departementen. Onder meer bij Defensie dringt de vraag zich op hoe de loonsverhoging betaald zal worden én buitenlandse operaties verzekerd blijven, én of er aan besparingen kan gedaan worden.

De kritiek: Vandaag in de Kamer het debat. Gisteren al een voorafname.

• Vanuit linkse hoek zal de PVDA-PTB inbeuken op vooral de linkerflank. “Hoe kan het dat de vorige regering, met die rechtse premier Charles Michel (MR), niet durfde wat die pseudo-linkse intellectueel Frank Vandenbroucke (Vooruit) nu wel doet? Namelijk langdurig zieken, mensen die al getroffen zijn, gaan bestraffen”, zo stelde Raoul Hedebouw, fractieleider van de PVDA voor de camera’s van Villa Politica.
• Aan de rechterzijde had Bart De Wever (N-VA) zijn kritiek ook al klaar. “Er zijn vandaag geen hervormingen ten voordele van mensen die werken. De inactieven zijn de grote winnaars. Hoe moet daar dan jobgroei uitkomen? Men moet naar 80 procent werkzaamheidsgraad om onze schulden onder controle te krijgen, onze welvaartsstaat te stutten en de sociale zekerheid betaalbaar te houden, maar ik zie geen enkele maatregel die daar deze legislatuur zal toe bijdragen.”
• Over de e-commerce, de grote struikelblok bij de nachtelijke onderhandelingen, was De Wever ook duidelijk: “Daar is heel Vlaanderen voor, want we hebben in de e-commerce al veel jobs verloren aan Nederland. Wel, als de Franstaligen niet ’s nachts willen werken, voer het dan in voor Vlaanderen. De Vlaamse regering heeft één nacht vergaderd en is op weg naar een evenwicht. Hier zien we theatrale toestanden en ambras en krijgen we vooral belastingen.”
• Voor Vlaams Belang haalde Barbara Pas nog eens het gebrek aan maatregelen voor de middenklasse in de energiecrisis aan, bij Villa Politica: “Terwijl tienduizenden gezinnen in de energiearmoede afglijden, lacht deze belastingregering hen gewoon in hun gezicht uit. Stop dat wanbeleid van lapmiddeltjes en help alle burgers: verlaag de btw op energie naar 6 procent.”