Meer dan 200 jaar geleden roofde een Britse aristocraat uit het wereldberoemde Parthenon in Athene kostbare sculpturen. Eeuwenlang stonden die ‘Elgin marbles’ tentoon in het British Museum, eeuwenlang vormde dat een doorn in het oog van trotse Grieken. Na een deal tussen Griekenland en Italië lijkt schot in deze netelige zaak te komen. Krijgt Griekenland na meer dan 200 jaar eindelijk de controle terug over zijn eigen erfgoed?

De Parthenonfriezen of ‘Elgin marbles’ vormen al honderden jaren een twistappel tussen Griekenland en het Verenigd Koninkrijk. Sinds Griekenland zijn onafhankelijkheid van het Ottomaanse Rijk won in 1832, probeert de overheid zijn erfgoed te herstellen, dat onder Ottomaans bewind systematisch geroofd werd. Ook de friezen uit het Atheense heiligdom zag de Griekse overheid het liefst terug in eigen land.

Honderden jaren overleg en een tussenkomst van UNESCO brachten geen schot in de zaak. Maar vanuit Italië lijkt alvast goodwill te komen, dat een belangrijke stap kan betekenen voor het culturele herstel van een van de bekendste restanten uit de Griekse oudheid.

“De roadmap voor een permanente terugkeer”

Maandag kwam een stuk marmer vanuit Sicilië toe in Athene. Het brokstuk, dat niet groter is dan een schoendoos en waar de afgebroken voet op staat van een oud-Griekse godin, mag tijdelijk onderdak krijgen het Akropolismuseum in Athene. Het stuk wordt in het museum tentoongesteld in een replica van de originele fries, waarvan het grootste deel zich dus in het British Museum in Londen bevindt. Het Museo Archeologico Regionale Antonio Salinas van Palermo leent het stuk uit voor maximaal acht jaar, maar een permanente overdracht wordt overwogen.

“Hiermee maken ze de roadmap aan voor hoe de permanente terugkeer naar Athene van de Parthenonfriezen kunnen georganiseerd worden”, zegt Grieks minister van Cultuur Lina Mendoni. Ook de Griekse premier Kyriakos Mitsotakis toont zich enthousiast: “Dit effent de weg voor het British Museum om serieus in discussie te gaan met de Griekse autoriteiten, en zo tot een oplossing te komen die voor beide organen werkbaar is.”

Pronkstuk voor een Britse graaf

De discussie tussen Griekenland en het Verenigd Koninkrijk is – zoals hierboven vermeld – eeuwenoud. Het begon in 1801 toen de Britse aristocraat Thomas Bruce, de graaf van Elgin, bijna de helft van de 160 meter lange rij van sculpturen op het Parthenon naar zijn landgoed in Schotland liet overbrengen. Daar wilde hij ze als decoratie gebruiken. De graaf had de sculpturen naar eigen zeggen op rechtmatige wijze verworven door ze van het Ottomaanse centrale bestuur over te kopen. Zo kregen de Parthenonfriezen hun Britse bijnaam als ‘Elgin marbles’.

Reeds in zijn eigen tijd spraken cultuurliefhebbers van schande; de bekende dichter Lord Byron zou de daad als vandalisme hebben beschreven. Tegelijkertijd zagen anderen de overdracht als een goede zaak voor de promotie van de oudheid in de rest van Europa.

Betwist eigendom van British Museum

Lord Elgin kon niet lang van de friezen genieten, om zijn diepe schulden af te betalen zag hij zich gedwongen de sculpturen te verkopen aan de Britse staat. Die besloot ze tentoon te stellen in het British Museum, waar ze tot op de dag van vandaag staan.

Tot op heden meent het British Museum de rechtmatige eigenaar te zijn van de 2.500 jaar oude friezen. Maar daarvoor krijgt het regelmatig kritiek te verduren. Ook de Griekse overheid meent dat de aankoop van lord Elgin onwettig was, aangezien hij ze had gekocht van het Ottomaanse Rijk dat tegen de wil van de Grieken over het land heerste.

In 2021 toonde Brits premier Boris Johnson zich weinig enthousiast om de Grieken terug de controle te geven over hun eigen erfgoed. Johnson is er zelf van overtuigd dat lord Elgin de friezen op rechtmatige wijze van de Ottomaanse overheid kocht. Werelderfgoedorganisatie UNESCO riep de Britse overheid datzelfde jaar op om de Parthenonfriezen terug te schenken aan Griekenland.

De Italiaanse geste kan een keerpunt betekenen in een 200-jaar oude strijd van de Griekse overheid om over haar eigen erfgoed te kunnen beheren.

(kg)