Eerder deze maand, op een evenement van de Vlaamse ondernemerskoepel VOKA, hekelde de ceo van BASF Antwerpen, Jan Remeysen, dat de Europese maakindustrie de Europese ETS – uitstoottaks moet betalen, terwijl concurrenten buiten Europa dit niet moeten doen. Hij zei: “Er is geen level playing field”.

Ook Anthony Gooch Gálvez, secretaris-generaal van de “European Round Table for Industry” slaakte in december een zoveelste noodkreet. Hij stelde: “De-industrialisatie is een realiteit, en de-Europeanisatie maakt daar deel van uit.” Waar in het begin nog wat meewarig werd gedaan over zoveel dramatiek, is het nu bittere ernst. Een VOKA-enquête bij 700 Vlaamse bedrijven bevestigt de verontrustende analyse: 6 op 10 schat de huidige situatie namelijk negatief in.

Sinds 2019 bedraagt de reële daling in toegevoegde waarde 19 procent voor de sector van de kunststoffen, 25 procent voor de metaalsector en maar liefst 29 procent voor de chemie. Gelukkig valt het voor de totale maakindustrie met een daling van 6 percent dan nog mee, maar dat is wel te danken aan het succes van onze farmasector en de vaccinverkoop tijdens de Coronacrisis.

Naar de oorzaak van de diepe crisis moeten we niet ver zoeken. De aardgasprijzen in Europa zullen in 2025 naar verwachting vijf keer zo hoog zijn als in de Verenigde Staten. Voor energie-intensieve industrieën maakt dit het erg moeilijk om te concurreren. Volgens de grootste Duitse ondernemersorganisatie, BDI, doen echter ook die sectoren van de Duitse industrie die niet zo gevoelig zijn voor veranderingen in energieprijzen het slecht.

Eén verklaring voor het verschil in de energieprijs met de V.S. is de fracking-revolutie in de VS. Volgens sommige schattingen heeft Europa aanzienlijke reserves aan winbaar schaliegas, maar het is moeilijk om zeker te weten hoe groot die reserves zijn en in elk geval niet mogelijk om die te exploiteren. Dit is omdat er in Europa een feitelijk verbod op schaliegas-ontwikkeling is, wat Europese landen desondanks niet verhindert om duur Amerikaans schaliegas in te voeren.

Een tweede verklaring is er het emissiehandelssysteem (ETS) van de Europese Unie, een de facto klimaatbelasting die zo hoog is dat deze taks meer bedraagt dan de volledige aardgasprijs in de Verenigde Staten.

Wat nu?

Men zou verwachten dat er politiek forse druk is om iets aan de situatie te doen, door bijvoorbeeld de ETS-klimaattaks te milderen of schaliegas toch te bekijken, maar op dat vlak durft niemand iets voor te stellen. Interessant in dat opzicht is trouwens dat in de V.S., de vermindering van de CO2-uitstoot gepaard ging met de schalie-revolutie, omdat gas zo vervuilende steenkool kon vervangen. Sinds de Europese ETS – klimaattaks in 2005 werd ingevoerd, daalde de CO2-uitstoot trouwens trager in Europa dan in de V.S., waar er geen dergelijk landelijk “cap and trade” systeem bestaat. Een zoveelste indicatie dat we beter op innovatie dan op taksen en regulering betrouwen om milieu-uitdagingen aan te pakken.

Het weerhield de EU er alleszins niet van om op dezelfde fout weg door te gaan. Verleden jaar werd beslist om de reikwijdte van de Europese klimaattaks nog uit te breiden naar meer sectoren, wat voor consumenten rijden met een dieselwagen en verwarmen op gas nog duurder zal maken dan het al is.

Ook in Nederland, met zijn enorme gasvoorraden in Groningen, durft de huidige rechtse regering niet tegen de publieke opinie ingaan om de beslissing terug te draaien om gaswinning daar te stoppen, dit ondanks het ironische feit dat Nederland, de EU-lidstaat met de grootste gasvoorraden, ook de hoogste gasprijs kent. De politieke klasse lijkt er overtuigd van toch wel betwijfelbare stellingen over de gevaren van die gaswinning. Dat Poetin de gaskraan dichtdraaide, klopt dus, maar dat we geen alternatief hebben, is het gevolg van Europees politiek beleid. De laatste weken liep de Europese gasprijs trouwens fors op.

Duitsland en België hebben daarenboven plannen doorgezet om perfect functionerende kerncentrales te sluiten midden in de energiecrisis van 2022 die werd veroorzaakt door het einde van de Russische gasstromen naar het land. In theorie gaan in België op 15 februari nog twee kernreactoren dicht, in Doel, ondanks het voornemen van de mogelijke nieuwe federale regering om dit waanzinnig beleid terug te draaien.

Hoge energieprijzen hebben bovendien ook een impact op de industrieën van de toekomst. Het feit dat Google en Amazon geloven dat toegang tot overvloedige elektriciteit zo belangrijk is voor de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie (AI) dat het de moeite waard is om hun eigen kleine kernreactoren te bouwen, zou in heel Europa alarmbellen moeten doen rinkelen.

Acties hebben gevolgen

Acties hebben gevolgen. Onlangs kopte een krantenkop in de Financial Times: “Corporate Germany is on sale”, waarbij werd opgemerkt dat Covestro, een toonaangevend Duits bedrijf dat is gespecialiseerd in hightech chemicaliën, voor €14,7 miljard wordt overgenomen door ADNOC International, de internationale tak van ADNOC Group, dat is gevestigd in de Verenigde Arabische Emiraten. Het is de grootste grensoverschrijdende transactie ooit voor een in de VAE gevestigd bedrijf. ADNOC Group heeft eerder ook strategische investeringen gedaan in OMV, Borealis, NextDecade’s Rio Grande LNG en duurzame energie.

De FT schrijft over de overname dat “hoge energiekosten en een trage vraag de industriële basis [van Duitsland] hebben aangetast, waardoor bedrijven als Covestro in de armen van rijke overnemers zijn gedreven”. In feite zijn buitenlandse overnames zoals deze het enige dat de Europese industrie nog hoop geeft. Dankzij deze overnames redden industrieën het misschien toch nog: Ze verzachten de klap van het misplaatste beleid dat verantwoordelijk is voor de economische crisis die Duitsland en Europa momenteel treft.

Het is goed dat er in Europa een nieuwe consensus groeit dat, om CO2  uitstoot te verminderen, het geen zin heeft om kernenergie te verbieden, omdat dit een energiebron is die tegelijk toelaat om de huidige levensstandaard te handhaven.

Toch is dat niet voldoende. Europa zal ook de eigen consensus over het uitfaseren van fossiele brandstoffen moeten herzien. Zeker voor de zware industrie, is kernenergie geen optie.

De impact op handel

Europese politici zijn in eerste instantie nu bang dat de nieuwe Amerikaanse Trump-administratie een handelsoorlog zal beginnen. Echter is het op dit moment de Europese Unie die nieuwe tarieven invoert onder het mom van klimaatbeleid, met het nieuwe Carbon Border Adjustment Mechanism of CBAM. De logica van de EU is dat, omdat de rest van de wereld weigert het Europese suicidale energiebeleid te kopiëren, invoer van bepaalde “carbon-intensieve” zaken, zoals staal, in de EU moet worden belast met dit nieuwe tarief om het speelveld gelijk te maken. Vooral India is hier erg boos over. Momenteel worden de CBAM-heffingen nog niet geïnd, maar dit soort zaken zullen Trump niet bepaald mild stellen.

Dat is zeker het geval gezien het feit dat de EU de goede relaties met handelspartners nog op andere manieren verstoord. Men name de nieuwe Europese deforestatierichtlijn of “EUDR” zorgde voor veel onmin. Eerst klaagden Maleisië en Indonesië hierover, omdat ze het oneerlijk vonden dat de EU weigert hun lokale ontbossingsnormen te erkennen voor hun palmolie-export, ondanks het feit dat NGO’s hen vorig jaar nog prezen voor het terugdringen van de ontbossing en ondanks allerlei boomplantprogramma’s – gestimuleerd door de Malaysian Palm Oil Green Conservation Foundation (MPOGCF). Het VK erkent de lokale normen van het land trouwens wel, wat aantoont dat een alternatieve aanpak mogelijk is.

Het heeft de Britten geholpen om toegang te krijgen tot het “trans-Pacifische” handelsblok CPTPP, dat een gezamenlijk BBP heeft van 12 biljoen pond. Dit werd gezien als een belangrijke overwinning na Brexit, terwijl de EU er de afgelopen jaren niet in slaagde om het eens te worden over bijna elke nieuwe handelsovereenkomst.

Later sloten Australië, Brazilië en ook de Verenigde Staten zich aan bij het protest tegen de EUDR. Het leidde tot een uitstel van een jaar van de richtlijn, maar de wetgeving is nog steeds niet van tafel. De EU en de Europese regeringen zullen zichzelf de fundamentele vraag moeten stellen of het opzadelen van handelspartners met veel extra bureaucratie wel de juiste weg is, zeker gezien het feit dat de publieke opinie over het klimaatbeleid aan het keren is. De Groenen kregen in heel Europa een pak slaag tijdens de Europese Parlementsverkiezingen in juni. Dat de experimentele energie-politiek van de Europese Unie en haar lidstaten tot de huidige structureel hoge energieprijzen heeft geleid in Europa, wordt geleidelijk aan voor iedereen duidelijk. Het groen protectionisme dat ter compensatie van de tanende Europese concurrentiekracht wordt uitgerold wordt vooralsnog echter gewoon verdergezet, net als de Europese ETS – klimaattaks. Voor hoe lang nog?