Het einde van het kapitalisme breekt aan wanneer armoede het eindproduct wordt van een wereld vol overvloed, zei Karl Marx.

Dat gebeurt wanneer te veel rijkdom geconcentreerd is in de handen van te weinig mensen. Het liberale magazine The Economist publiceert deze week een dossier gewijd aan deze problematiek. De titel laat aan duidelijkheid niets te wensen over: “The Next Capitalist Revolution”.

Hoe ons kapitalisme een oligopolie werd

Het blad somt een reeks voorbeelden op die ons er van moeten overtuigen dat het kapitalisme een oligopolistisch model is geworden. Een moeilijke term die betekent dat bepaalde producten en/of diensten door slechts een paar grote aanbieders wordt aangeboden:

• Sinds 1997 is de marktconcentratie in tweederde van de Amerikaanse industrie toegenomen.
• Een tiende van de economie wordt gekenmerkt door industrieën waarin 4 bedrijven meer dan tweederde van de markt in handen hebben.
• In een gezonde economie doet de concurrentie de winsten dalen, maar de free cash flow (netto winst na aftrek van kosten en investeringen) van bedrijven ligt vandaag 76% boven het gemiddelde van de voorbije 50 jaar.
• In Europa wordt eenzelfde trend waargenomen, zij het minder extreem. Het marktaandeel van de 4 grootste bedrijven in elke industrie is sinds 2000 met 3% gestegen.
• Zowel in de VS als in Europa wordt het steeds moeilijker de marktleider te onttronen. Dat geldt vooral voor sectoren waarin amper concurrentie bestaat (denk: Facebook en Google). Het tijdschrift schat de globale omvang van ‘abnormale winsten’ op 660 miljard dollar wereldwijd, waarvan tweederde in de VS wordt verdiend en een derde in techbedrijven.

Kapitalisme raakt steeds meer vervreemd van haar bron

Het kapitalisme raakt dus steeds meer vervreemd van de bron die haar economische en sociale efficiëntie moet rechtvaardigen: het concurrentievermogen. Het is vooral in de techsector waar de schoen wringt. Facebook en Google mogen dan al gratis diensten zijn: door hun quasi monopolie op online reclame krijgen andere bedrijven het steeds moeilijker. 

Indien we het kapitalistisch systeem willen redden (volgens Winston Churchill ‘het slechtste economische systeem…  alle andere uitgezonderd’) moeten we dus dringend de regels ervan herstellen en ze aanpassen aan de digitale werkelijkheid, schrijft The Economist. Slechts dan zal een meer aanvaardbare en economisch efficiënte verdeling van de winsten van bedrijven en de verloning van werknemers kunnen worden bekomen.

© Getty Images

Volgens Marx is de revolutie nakend

De Franse econoom Patrick Artus schreef eerder dit jaar dat de dynamiek van het kapitalisme nu zelfs al gelijk is aan wat Karl Marx heeft voorspeld:

“We vinden in de recente ontwikkelingen dus de dynamiek van het kapitalisme terug zoals die door Karl Marx werden beschreven: bedrijven worden minder efficiënt, wat de ROI doet dalen. Die bedrijven proberen hun winsten dan op niveau te houden door de lonen te laten dalen, met de loontrekkende als benadeelde. Wanneer deze scheeftrekking haar grens bereikt gaan bedrijven speculeren om hun ROI op niveau te houden. Deze dynamiek leidt tot steeds meer inkomensongelijkheid, waarna nieuwe financiële crises onvermijdelijk worden (en volgens Marx… de revolutie nakend is).”

We denken graag dat het kapitalisme vrijgevigheid genereert. Dat is niet zo

We denken graag dat het kapitalisme vrijgevigheid genereert en dat er daarom medeleven en een vorm van ethiek ontstaat naar de minderbedeelden toe. Dat is niet zo. In de VS leven 500.000 mensen op straat, terwijl er ook 18 miljoen huizen leegstaan. De impact van bedrijven als Facebook en Amazon doet steeds meer vragen rijzen over het hedendaagse kapitalisme en de manier waarop we als maatschappij functioneren. Toch kan ze in weinig woorden worden samengevat:

“Nooit eerder heeft zo’n kleine groep mensen zo veel geld verdiend door zo veel schade aan te richten.”

Volgens Chamath Palihapitiya, een voormalig vice-president van Facebook, heeft dat bedrijf zelfs “het middel gecreëerd dat toelaat het sociale weefsel van hoe een samenleving werkt te vernietigen”.

Conclusie 

The Economist: “De bestaande regels aanpassen zal niet alle problemen oplossen. Mochten de winsten in de VS tot hun historisch normale niveau worden hersteld en mochten werknemers er mee van profiteren, dan zouden de netto-lonen met 6% stijgen, zouden consumenten meer keuze hebben en zou ook de productiviteit stijgen. Dat zou het overal opkomende populisme niet noodzakelijk een halt toeroepen, maar het zou het geloof in het kapitalisme zeker ten goede komen.”

© EPA