Afgelopen weekend lanceerde de Oekraïense overheid een opvallende oproep: “Aan alle vrienden van Oekraïne die mee willen doen met de verdediging: kom hier en we zullen jullie wapens geven”, zei president Zelensky. De Oekraïense ambassade in Brussel zou weet hebben van 70 niet-Oekraïense burgers die om inlichtingen kwamen vragen om zich aan te sluiten bij dit “vreemdelingenlegioen”. Gaat Oekraïne dezelfde kant uit als Spanje tijdens de burgeroorlog in de jaren ’30? En is dit allemaal wel legaal?

Meer dan 70 inwoners van België zouden de afgelopen week bij de Oekraïense ambassade in Brussel langsgegaan zijn om zich te melden voor het “internationaal legioen” dat mee ten strijde wil trekken tegen Rusland. Daarvan staan er 21 vandaag klaar om naar de Poolse grens met Oekraïne te trekken.

Het gaat niet alleen om Belgen, maar ook om Fransen, Marokkanen, Italianen en Luxemburgers. “Ze zeggen dat ze Oekraïne willen helpen en de buitengrenzen van Europa willen beschermen”, zegt Vladislava Litiaga, de tweede ­secretaris van de Oekraïense ­ambassade aan De Standaard.

België is niet het enige land waar burgers zich aangetrokken voelen om naar het conflict in Oekraïne te trekken en er de wapens op te nemen.

• In Japan zouden zo’n 70 vrijwilligers zich gemeld hebben, de meeste van hen zijn voormalige soldaten van de Japanse Zelfverdedigingstroepen.
• In het Verenigd Koninkrijk zouden honderden Britten zich klaarstomen om zich bij het Oekraïense leger aan te sluiten.
• Het grootste deel van de buitenlandse “strijders” zou echter van voormalige Sovjetstaten afkomstig zijn. Vooral vanuit Georgië – waar Rusland in 2008 binnenviel – lijkt de stroom van vrijwilligers het grootst.

Is zoiets legaal?

Vandaag vertrekken 21 inwoners van België naar Oekraïne om er tegen het Russische leger te vechten. Kan dat zomaar? De Federale Overheidsdienst voor Buitenlandse Zaken raadt alle reizen, om welke reden dan ook, richting Oekraïne sterk af.

Aan VRT NWS laat hoogleraar Militair Recht Marten Zwanenburg weten dat het in principe legaal is voor Belgische burgers om zich uit eigen wil aan te sluiten bij een buitenlands legerkorps. Belgische militairen die nog in dienst zijn, vormen daar een uitzondering op.

Volgens Zwanenburg is er een onderscheid tussen vrijwilligers die zich officieel aansluiten bij zo’n korps, waar ze onder het bevel staan van een commandant die zelf verantwoording kan afleggen tegenover de overheid enerzijds; en op eigen houtje de wapens opnemen anderzijds. Wie zich bij een officieel korps aansluit geniet een vorm van immuniteit, waardoor de handelingen als een oorlogsdaad worden gezien. Wie dat niet doet, kan achteraf veroordeeld worden voor moord.

Dat overkwam bijvoorbeeld Jitse Akse, een Nederlander die zich in 2016 bij Koerdische strijders aansloot om tegen Islamitische Staat te vechten. Bij zijn terugkomst werd hij gearresteerd op grond van moord. Die arrestatie lokte echter publieke verontwaardiging uit, aangezien heel wat Nederlanders van mening waren dat Akse eerder een held dan een crimineel was. Het Nederlandse Openbaar Ministerie besliste uiteindelijk om de man niet te vervolgen.

Oekraïne in de voetsporen van de Spaanse Burgeroorlog

De oproep van de Oekraïense overheid doet terugdenken aan de Spaanse Burgeroorlog uit de jaren ’30 van de vorige eeuw. Toen trok een verenigd front van rechtse Nationalisten ten strijde tegen de Spaanse links-republikeinse regering. De bijzonder bloedige burgeroorlog sleepte 3 jaar aan en wordt gezien als het voorspel van de Tweede Wereldoorlog.

De Nationalisten kregen ruime steun van Nazi-Duitsland en fascistisch Italië. Door zijn autoritaire ideeën zagen Hitler en Mussolini een waardevolle bondgenoot in Francisco Franco, de aanvoerder van de Nationalistische troepen. Daarom gunden de twee dictators Franco een hoop militaire steun. Spanje vormde daarbovenop een ideaal testterrein om het splinternieuwe Duitse oorlogstuig, waaronder de jachtvliegtuigen van de Luftwaffe, op de proef te stellen.

Bovenop de ruime materiële steun, richtten de nazi’s het Condorlegioen op. Zogezegd een vrijwilligerskorps van “arbeiders” die aan de zijde van de Nationalisten vochten. In werkelijkheid ging het om goedgetrainde en grondig uitgeruste militairen uit de Wehrmacht.

De meest massale – maar minst efficiënte – spontane steun kwam echter van de linkerzijde. De Republikeinse regering – die bestond uit een Volksfront van verschillende (extreem)linkse partijen – riep alle linkse Europeanen op massaal de wapens op te nemen en naar Spanje te trekken, om tegen de opkomst van het fascisme in Europa te strijden.

Orwell en Hemingway

Daaruit vloeide de Internationale Brigade voort. Een eenheid die volgens verschillende schattingen ongeveer 40.000 vrijwilligers uit 50 verschillende landen telde. Een duizendtal daarvan zouden Belgische antifascisten geweest zijn. De brigade werd opgericht door de Komintern, een internationaal bondgenootschap tussen de communistische partijen onder leiding van de Russische Communistische Partij.

Onder die vrijwilligers zaten enkele beroemde linkse intellectuelen zoals de schrijvers George Orwell en Ernest Hemmingway. Beiden zouden later over hun ervaringen in Spanje schrijven.

Maar de Brigade kampte met ernstige kwalen. De onervaren leiding van de Sovjet-officieren, vrijwilligers die met foute motivaties richting het conflict trokken en onderlinge verdeeldheid tussen de verschillende linkse facties zorgden ervoor dat de Internationale Brigade extreem ondoeltreffend ten strijde trok. Wie niet stierf op het slagveld, trok gedesillusioneerd terug naar huis.

Trauma

Op 1 april 1939 moesten de Republikeinen de wapens definitief neerleggen. Zo’n 640.000 Spanjaarden, waaronder talloze onschuldige burgers, kwamen om bij het conflict. Tot op de dag van vandaag hebben de wreedheden waar beide kampen zich tijdens de burgeroorlog aan schuldig maakten, een diepe kloof geslagen in de Spaanse samenleving. Over de traumatische periode wordt grotendeels gezwegen, waardoor veel nakomelingen van slachtoffers met een gevoel van wrok achterblijven.

Het kan bewust zijn of niet, maar Zelensky doet met zijn oproep voor een internationaal legioen van vrijwilligers terugdenken aan dit grimmig hoofdstuk uit de Europese geschiedenis.

(evb)