Tijdens de Koude Oorlog wedijverden de Verenigde Staten en de Sovjets om dieper in de aarde te boren dan ooit tevoren.
Zo’n zestien kilometer van de Noorse grens op het Kola-schiereiland in Rusland ligt een nietsvermoedend dekseltje te roesten tussen het puin van een afgedankt wetenschappelijk onderzoekscentrum. Onder die vastgeboorde klep ligt de diepste put die de mens ooit gemaakt heeft.
Het zogeheten ‘superdiepe boorgat van Kola’ is 12,2 kilometer diep en de plaatselijke bevolking zweert dat je er het geschreeuw van de in de hel gemartelde zielen kunt horen. Het kostte de Sovjets 20 jaar om zo diep te boren in een poging het centrum van de aarde te bereiken – vóór de Amerikanen.
Net als de space race, was de race om deze onbekende diepe grens te verkennen een technisch huzarenstukje: de wetenschappers gingen waar nog geen mens was geweest. De rotsstalen die deze diepe boorgaten konden leveren, waren potentieel even belangrijk voor de wetenschap als alle materie die de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA van de maan meebracht.
De strijd om het diepste boorgat
In de vroege jaren zestig gaven de Amerikanen het startschot: de American Miscellaneous Society kwam met het plan om naar de aardmantel (de laag die direct onder de aardkorst ligt) te boren. Omdat de aardkorst er dunner is, deden ze dat in de bodem van de Stille Oceaan, voor de kust van Mexico. Het congres stopte echter met de financiering van het project in 1966 toen de boormachines amper 183 meter diepte hadden bereikt.
De Sovjets waagden in 1970 in Kola hun kans. Maar net als bij de bemande maanmissies moesten de technologieën die nodig waren voor het succes van deze expedities van nul worden uitgevonden. In 1992 moesten de wetenschappers en ingenieurs het werk neerleggen toen ze een temperatuur van 180 graden Celsius bereikten. Dat was twee keer zo heet als op die diepte (12,2 kilometer) werd verwacht, waardoor dieper boren niet langer mogelijk was. Bovendien was er na de val van de Sovjet-Unie geen geld meer om dergelijke projecten te financieren. Nu is de verlaten site boven de poolcirkel een bestemming voor avontuurlijke toeristen.
Ook Duitsland en Japan
Bijna twintig jaar na de Sovjets, startte Duitsland met zijn eigen ‘diep boorproject’, het Kontinentales Tiefbohrprogramm der Bundesrepublik Deutschland. De Duitse wetenschappers bereikten in Beieren een diepte van 9 kilometer, het diepste punt in Duitsland. Daar troffen ze seismische platen en bereikten temperaturen 315 graden Celsius. Door geldgebrek werd ook dat project afgeblazen.
De Nederlandse kunstenaar Lotte Geeven liet in 2014 een speciale microfoon zakken in het Duitse boorgat om een antwoord te vinden op de vraag: hoe klinkt de aarde? Ze nam een diep gerommel op dat wetenschappers niet konden verklaren. Het zijn de enige geluidsopnames die ooit zo dicht tegen de kern van de aarde zijn genomen.
Ondanks de vele mislukte expedities had ook Japan een dergelijk boorproject – tot vorig jaar. Chikyu, het vlaggenschip van het Japans onderzoek met oceaanboringen, slaagde erin om dieper in de oceaanbodem te boren dan ooit tevoren. Maar het slaagde er niet in om zijn uiteindelijke doel te bereiken, namelijk 5.200 meter onder de zeebodem, daar waar twee tektonische platen elkaar ontmoeten en enorme aardbevingen veroorzaken. Ingenieurs gaven dat doel op in februari, nadat het boorgat instortte, iets meer dan 3.250 meter onder de zeebodem.
Vijftig jaar na de start van het Kola-boorproject, staat het wereldrecord van ‘diepste gat ter wereld’ met 12,2 kilometer vandaag dus nog steeds op naam van de Russen.
