De bocht die iedereen al dagen, zelfs weken, verwachtte, is gemaakt: zowel Groen als Ecolo verklaren vanmorgen dat “de kernuitstap opnieuw moet geëvalueerd worden”, en dat er “met open blik” naar moet gekeken worden. De boodschap is serieus: voor één keer tweette zelfs Georges-Louis Bouchez (MR) geen triomfantelijke berichten. In de wandelgangen van Vivaldi klinkt het duidelijk: het plan om alle kerncentrales te sluiten tegen 2025 is morsdood. Wat nu wél op tafel ligt voor de federale regering: de enorme opgave om de energieprijzen voor de burger te dempen. De Europese context kan helpen: de EU lijkt bereid weer massaal euro’s te gaan injecteren. Maar daartegenover staat een embargo op Russische olie en gas.

In het nieuws: “We moeten de vraag van de kernuitstap opnieuw bekijken”, zo zegt Ecolo-voorzitter Jean-Marc Nollet in Le Soir.

De details: De groenen maken de bocht, gezamenlijk: minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) doet het tegelijk in De Standaard.

• Geen kernuitstap meer. Dat is kort samengevat de boodschap die Groen en Ecolo vanmorgen geven. Elk doet dat op zijn typische manier, Nollet rechttoe rechtaan, Van der Straeten in een wolk van technische uitleg.
• “De wereld is veranderd, we moeten de vraag bestuderen”, zegt Nollet. “De vraag van energieonafhankelijkheid stelde zich niet twee jaar geleden, toen we het regeerakkoord schreven. Maar de kernuitstap was nooit een doel op zich. Het doel is 100 procent hernieuwbare energie op Europees niveau, dat is de enige manier om onafhankelijk te zijn, en de prijs te kunnen beheersen. Maar dat duurt twintig tot dertig jaar”, zo zegt Nollet.
• Van der Straeten heeft het over “een breed energieakkoord“, waarin ze die kernuitstap wil steken. Dat plan moet daarnaast “onmiddellijk de energiefactuur verlichten” en de “energietransitie nog versnellen”.
• Daarbij maken zowel Nollet als Van der Straeten wel heel duidelijk dat ‘plan A’, de volledige sluiting van de kerncentrales, in de huidige vorm niet meer van toepassing is. “Het is voor mij duidelijk dat plan A herbekeken moet worden (een ­”reassessment“) en dat we een open blik op plan B moeten houden”, zo omzwachtelt Van der Straeten het.
• Heel belangrijk: voor het eerst spreekt de minister van Energie ook de eigenaar van de kerncentrales rechtstreeks aan op het langer openhouden van de centrales: “Ook Engie-Electrabel zal met een open blik moeten kijken. Energie is een zaak van nationale veiligheid ­geworden.”

Wat dit betekent: Een cruciaal element van het Vivaldi-regeerakkoord wordt hier en nu herschreven.

• De symbolische en politieke waarde van de kernuitstap kan moeilijk overschat worden voor de groenen. Het was dé grote trofee van Nollet, de voorwaarde om in Vivaldi te stappen: op die manier zou 20 jaar frustratie rond hun thema weggegomd worden.
• De sluiting van alle kerncentrales was immers al in de paars-groene regering begin jaren 2000 vastgelegd, in een wet die regelt dat ten laatste in 2025 alle centrales dicht zouden gaan. Maar regering na regering (telkens zonder groenen in de coalitie) schoof die sluiting op de lange baan. Nollet wilde daar in de zomer van 2020 definitief komaf mee maken.
• Groen en Ecolo kregen hun zin: de centrales zouden dichtgaan, onder begeleiding van de minister van Energie, een portefeuille die strategisch naar Groen ging. De “technisch uitstekend onderlegde” minister Van der Straeten zou het in goede banen leiden, zo was telkens te horen.
• Alleen werd dat langzamerhand steeds meer een lijdensweg: de N-VA vanuit oppositie, en Georges-Louis Bouchez vanuit de meerderheid creëerden steeds meer druk om de centrales toch open te houden. Dat deed Vivaldi kraken en barsten in al haar voegen: eind december werd een ‘energieakkoord’ onderhandeld, maar ook daar kon men niet definitief beslissen.
• De bocht van Groen en Ecolo komt er nu vrij laat: al vorige week namen in Duitsland de groene geestesgenoten de beslissing niet langer vast te houden aan een kernuitstap.
• De politieke schade is meteen ook groot: het grootste strijdpunt van de groenen om in Vivaldi te stappen, is opgegeven. “Wat rest ons nog, als we dat niet binnenhalen?”, zo klonk het bij een absolute topper enkele weken geleden. Het antwoord zal de komende maanden gezocht moeten worden, voor Groen en Ecolo.

En nu? De lijdensweg voor Ecolo, maar vooral voor Groen, is nog niet gedaan.

• Want de beslissing om de kerncentrales toch open te houden, vergt meer dan zomaar één uitspraak, goed verpakt, op de voorpagina van welgezinde kranten:
  • Straks moet de wet op de kernuitstap herschreven worden. Een horrorscenario voor beide partijen: hun historische trofee is dan weg.
  • Er moet wel degelijk met Engie aan tafel gegaan worden, voor bikkelharde onderhandelingen. De Fransen waren immers al maandenlang de enige ‘bondgenoot’ die de groenen nog hadden, door telkens te herhalen dat het “onmogelijk” was om de centrales open te houden. Maar daarbij draait het om hoeveel overwinst Engie mag boeken, met energieprijzen die tegen het plafond schieten.
  • Alle technische argumenten, die Van der Straeten tot in den treure herhaalde, gaande van het bestellen van de kernbrandstof tot het in orde maken van de centrales, om te verklaren dat het “onmogelijk” was om de centrales open te houden, blijken nu van veel minder waarde dan voorheen.
  • De belofte om de energiefactuur stevig te verlichten is daarbij helemaal niet rechtstreeks gebonden aan de kernuitstap: directe winst is er dus niet voor de consument, door de centrales plots wel open te houden.
• Binnen Vivaldi lijken de coalitiepartners, inclusief MR, goed te beseffen hoeveel politiek krediet deze bocht zal kosten voor de groenen. Niemand reageerde openlijk, zelfs Bouchez wreef geen zout in de wonde: voor één keer tweette hij helemaal niets.
• Meer dan vermoedelijk is binnen Vivaldi het ordewoord gegeven om dit dossier niet langer op te poken, intern. Van der Straeten hoopt overigens dat nu ook de discussie met de Vlaamse regering en minister van Energie Zuhal Demir (N-VA) stopt: “Het moet maar eens gedaan zijn met naar elkaar te wijzen en kleine Twitteroorlogjes uit te vechten om het grote gelijk. Er is een echte oorlog aan de gang. Het is zaak om samen te werken in plaats van ­elkaar tegen te werken.”
• De kans dat dat gebeurt, lijkt zo goed als nihil. Want de N-VA haalde vanmorgen nog eens uit naar Vivaldi en Van der Straeten. “Dat de beslissing over de kerncentrales tot 18 maart moet duren, vind ik hallucinant. Dit had men eergisteren moeten beslissen“, zo stelde Bart De Wever vanmorgen op Radio 1.
• Daarbij legde De Wever meteen de vinger op de wonde, die iets breder is dan enkel de discussie over Doel 4 of Tihange 3: “Men moet zelfs bekijken of de niet zo jonge centrales toch niet verlengd kunnen worden“, zo stelde hij. Het Internationaal Energieagentschap (IEA) had het vorige week in een rapport over het tijdelijk openhouden van vijf kerncentrales die gaan sluiten, drie in Duitsland en Doel 3 en Tihange 2 in België. “We hebben ons afhankelijk gemaakt van Russische energie, als we het echt menen met strategische autonomie, moeten we daarmee bezig zijn. Maar onze Europese energieproductie is met 20 procent gedaald sinds 2010, we staan met de broek op de knieën.”

The Big Picture: Er komt een Europees offensief aan rond energieonafhankelijkheid, dat door Groen en Ecolo niet tegen te houden was/is.

• Vanmorgen schoten de energieprijzen voor de zoveelste keer omhoog. Voor een vat Europese Brent-olie wordt nu 130 dollar betaald, dat is de hoogste prijs sinds 2008. Voor gasprijzen zijn soortgelijke hausses aan de gang.
• De reden ligt voor de hand: de standpunten in de Europese hoofdsteden, met name Parijs, maar vooral in Washington DC rond Russisch gas en olie, zijn radicaal aan het keren. Tot voor kort was Joe Biden, de Amerikaanse president, nog voorzichtig over een olie-embargo. Maar dat lijkt er te gaan komen.
• Enkel in Duitsland, met 42 procent van hun olie en zelfs 55 procent van hun gas dat uit Rusland komt, ziet men dat niet zitten. De groene minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock, maakte zich dit weekend openlijk zorgen over zo’n zet: “Het heeft geen nut als we drie weken later ontdekken dat we nog maar voor enkele dagen stroom hebben in Duitsland en dat we daarom moeten terugkomen op de sancties”, zo stelde ze op ARD.
• Alleen lijkt Emmanuel Macron door te duwen: eind deze week is er een grote EU-top in Versailles, waar de Franse president verregaande plannen erdoor wil krijgen om Europa “strategische autonomie” te geven. Daarbij komen alle opties op tafel, zeker ook de kernuitstap in Duitsland: alles zal helpen om Europa zo veel mogelijk te versterken op korte termijn.
• Macron zwaait daarbij ook weer met een zak geld: mogelijks komt er een tweede Europees herstelfonds, gefinancierd met Europees schuldpapier. Dat zou de pijn voor de groenen kunnen verlichten: nog sneller richting de doelstellingen van de Green Deal gaan, met alweer massale overheidsinjecties.
• De Europese Commissie maakt zich op voor een zoektocht in die richting: zij komt deze week ook met plannen, die ter voorbereiding van de grote Europese top zullen gelost worden. Daarover ligt ook het idee op tafel om zowel groene investeringen als defensie-uitgaven voorlopig uit de begrotingsregels van de eurozone te houden.
• Maar daarover zal wel nog een robbertje gevochten moeten worden: Nederland huivert bij alweer een ronde van nieuwe Europese schulden en vooral het idee dat plots de Maastricht-normen (het zogenaamde Stabiliteits- en Groeipact) niet meer zouden gelden voor twee enorme uitgavenposten.
• De Nederlandse minister van Financiën Sigrid Kaag ziet morgen haar Duitse tegenhanger, de liberaal Christian Lindner: beiden worden beschouwd als meer ‘spaarzame’ Europeanen, die de Franse plannen kunnen dwarsbomen. Kaag speecht daarna, symbolisch, in Maastricht. Later deze week ziet Macron ook zijn Nederlandse tegenhanger Mark Rutte: veel zal afhangen van die meeting om te zien hoe ver de EU gaat in Versailles.
• Maar de beweging in Europa lijkt ondertussen wel duidelijk, los van begrotingsdiscussies: De Deense premier Mette Frederiksen kondigde gisteren aan dat haar land “volledig onafhankelijk wil worden van Russisch gas”. Bovendien verhogen ook de Denen, na Duitsland, hun defensiebudget naar 2 procent van het bbp. En in juni komt er een referendum over het volledig inschakelen van Denemarken in de EU-defensieplannen. 
• In die hele golf van maatregelen kon de Vivaldi-coalitie niet langer vasthouden aan plannen om van nucleair naar gas over te schakelen: al maanden werd België scheef bekeken door de rest van Europa, zeker de buurlanden, over het plan om voor meer gas te opteren. De echte discussie zal zijn hoe ver ook België kan gaan, om de energieschok met Rusland, die er onvermijdelijk lijkt te komen, kan opvangen.

Wat dit voor Vivaldi betekent: Er moet nu een “groot energieakkoord” onderhandeld worden.

• In haar communicatie zette Van der Straeten meteen in op een breder verhaal dan enkel het openhouden van de kerncentrales. Ze wil daarbij meer hernieuwbare energie, en het verlagen van de energiefactuur. Die drie elementen noemt ze “een en ondeelbaar”.
• Concreet wordt daarbij een eis op tafel gelegd, die de groenen als pasmunt willen: de btw op gas. Daarnaast kijken ze onder meer ook naar het definitief verbreden van het sociaal tarief, dat nu tijdelijk is opengesteld naar de ongeveer 1 miljoen armste gezinnen in België.  
• De politieke trade-off ligt voor de hand: het openhouden van de kerncentrales mag gelden als een enorme trofee voor de liberalen, zeker de MR, maar ook Open Vld, waar voorzitter Egbert Lachaert zo zijn gezicht kan redden: het was ooit een belofte van hem, toen hij partijvoorzitter wilde worden.
• In ruil moeten de liberalen dan een heel reeks dure maatregelen slikken voor de begroting, die de factuur van gas en elektriciteit verder kunnen drukken. Zeker die verlaging van de btw op gas, die premier Alexander De Croo (Open Vld) niet toestond in januari, toen Vivaldi al discussieerde over het energiedossier, komt nu dus terug.
• Daarbij is het de vraag of Groen en Van der Straeten die trofee rond 6 procent btw op gas dan kunnen claimen: het waren destijds vooral CD&V en Vooruit, die hard aan de kar van de btw-verlaging trokken. Zij gaan nu in alle stilte zo alweer binnenhalen wat ze wilden, waarbij de groenen de politieke prijs lijken te betalen.
• “Een beetje een zielige poging van Groen om nu hun gezicht te redden, maar iedereen weet dat dit voorstel niet van hen kwam”, zo is bij de partners te horen. “Wij pleiten al maanden voor het ingrijpen op de prijs én de bevoorrading. En ook rond btw was onze positie al lang duidelijk”, zo stelt men bij zowel Vooruit als bij CD&V vanmorgen.
• Overigens zijn de btw op gas en het sociaal tarief lang niet het enige dat op de tafel van Vivaldi ligt: dit weekend kwam de MR af met een eigen eis. Zij willen fors inzetten op lagere brandstofprijzen aan de pomp door het omgekeerde cliquetsysteem stevig uit te breiden. Dat moet de prijzen fors dempen, maar zal al snel ook honderden miljoenen euro’s minder inkomsten voor de staat opleveren. De kans is groot dat de begroting hoe dan ook het kind van de rekening wordt.
• Maar dat er iets moet gedaan worden aan de prijzen, al is het maar om de ontsporende inflatie in België op te vangen is wel duidelijk.
• Daarbij blijft het de vraag of dat alles zal volstaan, in de ware storm op de energiemarkten, als men effectief de gaskraan met Rusland dichtdraait. Bij een aantal regeringspartners waren al drastischere plannen te noteren, waarbij zelfs de nationalisatie van kerncentrales, of het bevriezen van de elektriciteitsprijzen op Belgisch niveau, niet werd uitgesloten.
• Maar zo ver lijkt Van der Straeten, die telkens behoorlijk behoedzaam te werk gaat, niet te willen of kunnen gaan. Nochtans lijkt de kans aangebroken om zeker met Engie, de huidige Franse eigenaar van de kerncentrales, op de meest creatieve manier te gaan onderhandelen.
• Dat de Franse staat met 23 procent veruit de grootste aandeelhouder is van Engie, maakt het misschien makkelijker: als Emmanuel Macron werkelijk zijn “strategische autonomie” wil voor Europa, moet een gesprek met de Belgische premier De Croo om dat concreet te maken, mogelijk zijn.

Ook genoteerd: Twee Vivaldi-kopstukken zijn aan de grens met Polen.

• Zowel minister van Buitenlandse Zaken Sophie Wilmès (MR) als staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V) zitten vandaag aan de grens met Oekraïne. Vanmorgen vroeg vlogen ze naar Rzeszów, de luchthaven waar ook alle wapentransporten vanuit Europa en de VS naar lopen: deze luchthaven ligt vlak aan buurland Oekraïne, waar aan het Poolse stadje Przemyśl de grens loopt.
• In hotel Albatros heeft Buitenlandse Zaken een mobiel consulair team zitten: de ambassade in Kiev werd vorige week gesloten wegens te gevaarlijk. Daar kunnen Belgen en andere rechthebbenden hun papieren voor België aanvragen.
• De exodus uit Oekraïne is ondertussen ongezien: de UNHCR, het orgaan van de VN dat de vluchtelingen beheert, spreekt over de grootste vluchtelingenstroom sinds de Tweede Wereldoorlog, met nu al 1,5 miljoen mensen die de grens zijn overgestoken op iets meer dan één week tijd.
• “Ter vergelijking: in 2015, bij de laatste grote vluchtelingencrisis, kwamen uiteindelijk 1,3 miljoen vluchtelingen op de tijdspanne van meer dan een jaar binnen in de EU. Dit is totaal niet te vergelijken”, zo stelt Mahdi.
• De bedoeling is dat Mahdi en Wilmès de burgemeester van Przemyśl ontmoeten, en ook een bezoek brengen aan het station van het stadje: vandaar loopt een ongeziene stroom mensen. Via trein en bus worden ook steeds meer vluchtelingen in West-Europa ontvangen: vorige week noteerde Berlijn nog zo’n 300 Oekraïners per dag, gisteren zat het aantal op 13.000 op één dag.
• De humanitaire situatie komt op de grote EU-top donderdag en vrijdag ongetwijfeld ook aan bod, zo stelde premier Alexander De Croo (Open Vld) vanmorgen op de RTBF-radio. “De situatie is zodanig ernstig, een humanitair drama is zich aan het ontrollen.” Morgen ontmoet Wilmès ook de Poolse minister van Buitenlandse Zaken Zbigniew Rau.

Thuis opvangen of niet? De N-VA-voorzitter Bart De Wever heeft het over “de wereld op z’n kop”, bij de thuisopvang van Oekraïense vluchtelingen.

• Bij de oppositie is er ongenoegen over het plan dat Mahdi vorige week uitrolde, om Belgen massaal vluchtelingen te laten opvangen bij hen thuis, met de actie #plekvrij. “De solidariteit bij de bevolking is fantastisch, maar het is de wereld op zijn kop: het is de federale overheid die de asielopvang mismeestert. De overheid kan het niet. Het zit allemaal vol”, zo stelde hij vanochtend op Radio 1.
• Hoe dan ook is De Wever radicaal voor het opvangen van mensen: “Dit is ons probleem en dit zijn oorlogsvluchtelingen. Als er zeven miljoen vluchtelingen uit Oekraïne en Rusland komen, dan moeten we in Europa zeven miljoen mensen opvangen en geen man of vrouw minder.” In Antwerpen maakt hij als burgemeester plek voor een paar honderd mensen, een steekje naar de federale overheid.
• Maar Mahdi wijst erop dat België heus niet de enige is die de opvang zo aanpakt: “In Duitsland hanteert men dezelfde methode, met registratie en dan dispatching, niet naar asielopvang maar bij mensen thuis. Hetzelfde geldt voor Nederland, waar steden de oproep doen om mensen in huis te nemen. En ook daar vangen de steden mensen op: duizend plekken zijn gecreëerd door het bestuur in Rotterdam, en 400 in Amsterdam.”
• Overigens ook genoteerd: de Facebookpagina ‘Steun Oekraïne’ bracht vanmorgen toch een minder fraaie kant aan het licht. De beheerder van die pagina stelt dat hij een pak privéberichten krijgt van alleenstaande mannen, die specifiek vragen om een Oekraïense vrouw op te vangen. Daarover getuigde hij vanmorgen op Radio 2: “Ze vragen expliciet naar ‘een mooie, intelligente en verzorgde Oekraïense vrouw’ bijvoorbeeld. Schandalig”, zo stelde hij.
• Het was Theo Francken (N-VA), die vorige week dat argument aanhaalde, om de actie van de federale regering toch wat kritiek te geven. Toen kreeg Francken forse tegenwind.