Vooralsnog waren het vooral Spanje, Italië en Griekenland die te kampen hadden met illegale migratie. Nu krijgt de oostelijke flank van de EU het ook zwaar te verduren, nu de afgelopen weken steeds meer illegale migranten Litouwen, Letland en Polen binnenkomen via Wit-Rusland. Het doet denken aan hoe Rusland ervan in 2015 en 2016 werd verdacht achter illegale migratie in het Poolgebied tussen Rusland en Noorwegen te zitten.
Migratie als geostrategisch “wapen”
De EU beschuldigt de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko ervan om migratie als geostrategisch “wapen” in te zetten, als reactie op de Europese sancties die aan het Wit-Russische regime werden opgelegd.
De situatie dwingt verschillende EU-lidstaten er nu toe hun grensbescherming te versterken. Litouwen gaat een hek bouwen van 508 kilometer lang op een deel van zijn grens met Wit-Rusland. Asielaanvragen kunnen er voortaan enkel nog ingediend worden op specifieke aangewezen locaties, zoals grenscontroleposten of ambassades. Migranten die vrijwillig willen terugkeren, biedt men een eenmalige premie van 300 euro aan. Litouwse grenswachten zouden ook al zogenaamde “pushbacks” hebben gedaan, wat inhoudt dat migranten de kans niet kregen om asiel aan te vragen in het land. Volgens het Litouwse Rode Kruis is dit ‘incompatibel met de Conventie van Genève’, maar de vraag is natuurlijk of Wit-Rusland wel als een onveilig land moet worden beschouwd voor die migranten.
Deze zomer zijn er 50 keer zo veel illegale migranten Litouwen binnengekomen dan vorige zomer, in totaal nu al meer dan 4000, en ook Letland ondervindt nu de gevolgen en riep zelfs de noodtoestand uit in de grensregio met Wit-Rusland.
Irak werkt ondertussen wel mee en stemde verleden week in om niet langer vluchten naar Wit-Rusland toe te laten, na druk van de EU, ook al vond er ondertussen niettemin toch nog één plaats. Ook werden een paar honderd Irakezen gerepatrieerd.
Door de gebrekkige aanpak van de Europese Unie om de buitengrenzen te beschermen, blijft de EU kwetsbaar voor manipulatie door autoritaire buurlanden. Daarbij kan Turkije eisen stellen aan Griekenland, Marokko aan Spanje en kunnen zelfs de verantwoordelijken in het chaotische Libië eisen stellen aan Italië.
Samen met acht andere lidstaten waarschuwt België nu in een brief, opgepikt door Knack, aan de Europese Commissie: “Indien de Europese Unie blijft falen om een gezamenlijk antwoord te bieden op deze nieuwe tactiek van derde landen, zal dit probleem niet enkel blijven bestaan maar ook vergroten”. Voormalig staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA) beschuldigt Loekasjenko zelfs van een “hybride oorlog tegen de EU”.
Naar verwachting kan de escalerende burgeroorlog in Afghanistan wel eens voor een nieuwe grote vluchtelingenstroom naar de EU zorgen, dus dit verdient absolute prioriteit.
Nog steeds geen koersverandering in zicht op EU-niveau
Illegale migratie is uiteraard een zeer complex probleem, maar het is veelzeggend dat de Europese Commissie ronduit weigert om de nieuwe aanpak van Denemarken – dat dankzij een “opt-out” een eigen migratiebeleid kan voeren – nog maar in overweging te nemen. Daarbij willen de Denen proberen om asielaanvragen buiten het eigen grondgebied te behandelen, door te onderhandelen met een ander land – naar verluidt Rwanda – om als gastland hiervoor te dienen. Ook het Verenigd Koninkrijk is nu voorstander van zo’n aanpak.
De grote vraag is natuurlijk of men er in zal slagen om landen buiten de EU ervan te overtuigen om hieraan mee te werken. In elk geval slaagde Australië hier wel degelijk in, ondanks zijn veel minder grote financiële armslag op andere landen dan de EU. Dit beleid had ook een positief effect op de illegale instroom in dit land sinds het in 2013 werd doorgezet, en ook het aantal verdrinkingsdoden op zee werd tot nagenoeg 0 herleid. Er is terechte kritiek op Australië dat de omstandigheden in de “offshore”- opvangcentra niet goed zijn, maar dit is geen argument tegen opvangcentra buiten het grondgebied op zich. Zolang asielzoekers op een menswaardige manier worden opgevangen en snel een antwoord krijgen op hun asielaanvraag, kan niemand hier tegen zijn. De doelstelling moet vooral zijn het zakenmodel van de mensensmokkelaars te breken, want op dit moment is het een realiteit dat van zodra men illegaal de EU binnengeraakt, men nagenoeg zeker is dat men zal kunnen blijven. Op langere termijn moet men ook gaan nadenken over volwaardige vluchtelingensteden, zoals Hongkong dit eigenlijk ooit was.
Ook is het jammer dat de Europese Commissie er niet in geïnteresseerd lijkt om al het geld dat zij overmaakt aan landen als Marokko te gebruiken als pressiemiddel om hen zover te krijgen om op zijn minst te onderhandelen over de eisen van de EU-lidstaten, bijvoorbeeld om afgewezen asielzoekers die criminele feiten pleegden terug te verwelkomen. Toen de Nederlandse regering probeerde om hierover met Marokko te praten, werd dit gewoon geboycot.
De EU heeft nu tenminste enige druk op Irak uitgeoefend, blijkbaar door te dreigen met een strengere visumregeling. Hier kan de EU wel degelijk een groot verschil maken door als een blok op te treden, maar nu het eens een goed idee is om een “Europese aanpak” te hebben, zijn de Europese mandarijnen niet geïnteresseerd. Men blijft er zweren bij zaken als het spreiden van migranten binnen de EU, wat onzinnig is, want met dank aan de Schengen-afspraken kan men vrij reizen binnen de EU.
Ook grootscheepse goederensmokkel blijft problematisch
De Standaard citeert een ervaren Litouwse grenswacht: ‘Driehonderd kwamen er hier al over. Ze worden door Wit-Russische smokkelaars naar de grens gebracht, net als pakjes sigaretten.” Die opmerking is pertinent, want de buitengrens van de EU, zeker die met Litouwen, is niet enkel kwetsbaar voor illegale migratie, maar ook voor grootscheepse goederensmokkel.
Een nieuw rapport van KPMG vergelijkt de tabakssmokkel tussen 2019 en 2020 en concludeert dat er sprake is van een “toenemende illegale [tabaks]consumptie in de EU27”, “aangedreven door een toename van nagemaakte [sigaretten], die bijna is verdubbeld tot een recordniveau”, tijdens het “Coronajaar” 2020 dus, ondanks alle reisbeperkingen. Samen met Frankrijk en Griekenland staat Litouwen in de top drie van de EU.
Interessant is dat sommige EU-lidstaten er anderzijds wel degelijk in slaagden om de grenzen beter te beschermen. In Malta kromp de illegale markt voor sigaretten bijvoorbeeld van 17,2 procent in 2016 tot 6,4 procent vorig jaar, waarbij dit volgens het KPMG-rapport ook wel te danken is aan de stabiele fiscaliteit. Frankrijk, dat de tabaksaccijnzen in 2020 niet minder dan drie keer verhoogde, zag het aantal namaaksigaretten in dat jaar met 609 procent toenemen. De moraal van het verhaal: met goede grenscontroles kom je een heel eind, maar het verhogen van belastingen op tabak of andere “zondige” producten stimuleert pas echt de zwarte markt.
Ook in ons land is er een bloeiende zwarte markt voor tabak. Eerder deze maand vond de grootste Belgische douaneoperatie ooit plaats tegen illegale tabakssmokkel. Daarbij stelde Kristian Vanderwaeren, hoofd van de Belgische douane: “Als je weet dat een pakje sigaretten 8 euro kost, waarvan er 6 euro belastingen zijn, dan weet je hoe lucratief het is als je die belastingen kan ontwijken.” Dat is inderdaad in lijn met studies die aantonen dat wanneer sigaretten 10 procent duurder worden, er gemiddeld 7 procent meer illegale handel is. Vanderwaeren voegde er trouwens aan toe: “Er hangen heel wat gezondheidsrisico’s vast aan die namaaksigaretten. De gezondheidsnormen worden vaak niet gerespecteerd in die fabrieken; zo kunnen er metalen in de tabak zitten en is de filter vaak niet van hoge kwaliteit.”
Het doet denken aan de illegale drugshandel, die men in de havens van Antwerpen en Rotterdam maar niet onder controle krijgt. Voor goederen zijn dit de twee grootste toegangspoorten tot Europa. Volgens Antwerps burgemeester Bart De Wever zijn die beide havens dan ook “zo lek als een vergiet”. In vorige teksten stelde ik reeds dat een legalisering moet overwogen worden, op de eerste plaats omdat het aantal verslaafden niet toeneemt bij een tolerantere aanpak. Eén argument is ook om de enorme zwarte markt voor illegale drugs tot bescheidener proporties terug te brengen, waardoor het in theorie beter doenbaar moet worden om te controleren wat er allemaal binnenkomt in de havens.
Conclusie:
Zowel wat betreft illegale migratie als wat betreft goederensmokkel blijven de buitengrenzen van de Europese Unie al te lek. In beide gevallen zijn beleidswijzigingen denkbaar die in de praktijk al succesvol werden toegepast. Illegale migratie kan men tegengaan zoals Australië dat deed, door mensen asiel te laten aanvragen op – menswaardige – opvanglocaties buiten het Europees grondgebied. Goederensmokkel kan men tegengaan door het verminderen van hoge taksen op “zondige” producten waar niettemin veel vraag voor is of het door het niet langer verbieden ervan. Volledig waterdichte grenzen zijn natuurlijk een illusie, maar er is heel wat verbetering mogelijk.
(jvdh)
