De Europese Unie neemt stevige maatregelen tegen de laatste dictatuur van Europa, Wit-Rusland. Al jaren wordt de oppositie onderdrukt, maar het regime van Loekasjenko nam gisteren de wel echt drastische stap om een burgervlucht tussen Athene en Vilnius te dwingen om te landen, toen die door het Wit-Russische luchtruim kwam. Het gevolg zijn boze reacties en scherpe sancties. Samen met onder meer Mark Rutte, de Nederlandse premier, nam Alexander De Croo (Open Vld) het voortouw.

In het nieuws: Een wel zeer drastische kaping van een Ryanair-vlucht boven Wit-Rusland.

De details: De EU kan nog eens ‘boos’ reageren.

Wat er precies gebeurde? Een drieste actie van het regime in Minsk.

• Vlucht FR498 van Ryanair zou zo’n 150 passagiers van Athene in Griekenland naar Vilnius in Litouwen brengen. Die laatste stad is zo’n beetje het toevluchtsoord geworden van dissidenten tegen het regime in Minsk, dat op een harde manier de macht in handen houdt.
• Aan boord van de vlucht was Roman Protasevitsj, samen met zijn vriendin. De man is een journalist die erg kritisch is geweest voor het regime, zodanig dat hij in ballingschap was.
• Maar eens de vlucht in het luchtruim van Wit-Rusland kwam, werd ze door militaire vliegtuigen onderschept en gedwongen om naar Minsk te vliegen. Daar werd het koppel van boord gehaald. Protasevitsj riskeert in eigen land de doodstraf.
• Pas uren later kon de vlucht naar Vilnius vertrekken, zonder het koppel en nog enkele mensen, vermoedelijk agenten van Loekasjenko of van Rusland, de grote bondgenoot van Wit-Rusland.

Het effect: Een directe confrontatie tussen de EU en Wit-Rusland.

• Het viel natuurlijk netjes samen: een spectaculaire gijzeling in Minsk en een EU-top in Brussel. De eerste ook sinds lang die volledig fysiek doorging, waardoor de temperatuur toch altijd wat hoger gaat, de emoties iets hoger oplaaien. Verschillende staatshoofden waren behoorlijk verontwaardigd naar Brussel afgezakt.
• Op voorhand hadden de drie liberale premiers van Nederland, Luxemburg en België – Mark Rutte, Xavier Bettel en Alexander De Croo – al overleg gehad, zoals ze traditioneel doen. Daar was de lijn duidelijk: dit was er zwaar over.
• Bij de start van de top gaf de Belgische premier meteen ook een duidelijk statement: ‘Dit is simpelweg onaanvaardbaar. Het gaat hier om een Europese vlucht tussen twee Europese hoofdsteden waar meer dan honderd Europeanen als gijzelaars opzij worden genomen. Dit kan niet, we gaan dwingende maatregelen nemen.’
• Na een voor de EU erg korte meeting van twee uur, was de conclusie duidelijk: harde taal. De 27 landen eisen dat Roman Protasevitsj en zijn vriendin meteen worden vrijgelaten. Er komen een heleboel namen en bedrijven bij op de lijst die in de EU niet meer welkom zijn. Loekasjenko zelf komt daarbij.
• Alle vluchtverkeer van en naar Minsk vanuit de EU en boven het Wit-Russische luchtruim in het algemeen vanuit de EU, wordt geschrapt: waarschijnlijk de stevigste sanctie.
• Onder impuls van de Baltische staten, maar ook Rutte en De Croo, ging de EU nog verder: er komen economische sancties tegen de staatsbedrijven van Wit-Rusland. ‘Iedereen was er echt helemaal klaar mee’, zei Rutte na afloop. ‘Als je Loekasjenko in zijn portemonnee wil treffen, doe je dat door die sancties.’

The big picture: Hoe ver wil men gaan bij de EU en de VS om het regime in Wit-Rusland onderuit te halen?

• Wat in Wit-Rusland gebeurt, heeft een groot déjà-vu-gehalte: een dictatoriaal regime dat stevig op Moskou leunt om zichzelf in stand te houden en dat bovendien brutaal optreedt tegen elke dissidentie. Net als eerder in Oekraïne of Georgië kijkt die oppositie erg hoopvol naar de EU en hoopt ze dat die ingrijpt en hen steunt.
• Bij de laatste ‘verkiezingen’ in Wit-Rusland werd op grote schaal gefraudeerd. De oppositie ging massaal de straat op en wist zich te verenigen en druk te zetten. Enkel met steun van Vladimir Poetin kon Loekasjenko zich handhaven. De EU verkoos zich niet al te veel te moeien, net omdat ervaringen in Oekraïne niet alleen positief zijn gelopen.
• Met het incident rond de Ryanair-vlucht kan de EU nog moeilijk wegkijken. En ook in de VS is een fundamenteel andere positie ingenomen, nu Joe Biden en niet langer Donald Trump er de plak zwaait. Proberen om alsnog met Rusland veel overeenkomst te vinden, is niet langer een optie.
• Oost-Europa, met voorop de Baltische staten en Polen, ligt met Moskou al veel langer op ramkoers. Recent nog was er ook enorme frictie tussen Tsjechië en Rusland. Enkel Hongarije lijkt nog een connectie met Poetin te behouden, niet toevallig is Victor Orban alweer het buitenbeentje.
• Dat bij de EU-meeting tussen de regeringsleiders gisteren alle telefoons en computers buiten moesten, is geen toeval: men vertrouwt er niet op dat er zonder zulke draconische maatregelen geen lekken zouden zijn.
• Als zou blijken dat het effectief Russische agenten waren, die bij Protasevitjs aan boord waren, dan komen ook sancties tegen Rusland op tafel.
• De vraag is vooral hoever de EU-landen dan echt willen gaan om de oppositie in Wit-Rusland te steunen. Voor die oppositie is het hele incident zo wel een zege, zij het wat bitter: plots staan alle schijnwerpers terug op hun zaak gericht.

Opvallend om te volgen: De spanningen tussen liberalen en socialisten binnen Vivaldi verdwijnen niet.

• Het is toch altijd even slikken, een partijvoorzitter van Vivaldi die openlijk één van de ministers afvalt. Afgelopen weekend was het aan Egbert Lachaert (Open Vld) – die zijn éénjarig jubileum als voorzitter van de Vlaamse liberalen vierde – om alweer uit te halen naar Frank Vandenbroucke (Vooruit).
• Hij stelde in het gesprek met La Libre zich naar eigen zeggen ‘verzoenend op’ ten opzichte van de socialisten, met wie het al weken toch gespannen verloopt. Maar opnieuw zaten er dodelijke zinnetjes in (waarvan één meteen ook de titel boven het interview werd):
  • ‘Ik zit niet langer op de lijn van Frank Vandenbroucke. We komen nu in een andere fase, met de vaccins.’
  • ‘De socialisten moeten stoppen om de PVDA-PTB achterna te lopen.’
• Het is tekenend voor de sfeer aan de vooravond van grote sociaal-economische dossiers, zoals de hervorming van de pensioenen en de fiscaliteit. ‘Bij ons is het ongenoegen toch groot. Deze regering heeft nog niet gebracht wat moet en tegelijk moeten wij telkens aanvallen onder de gordel incasseren‘, zo valt bij een hoge socialistische bron te noteren.
• Dat Lachaert opnieuw terugkwam op de uitspraak van Thomas Dermine, de staatssecretaris van de PS die als architect van Vivaldi kan gelden, leidde ook tot verwondering. Dermine had vorige week in De Zondag verklaard dat ‘de nota van Magnette in 2019 en de Vivaldi-akkoorden voor 80 procent hetzelfde waren‘.
• Op Villa Politica donderdag ging Lachaert daarover nog eens fors door. Hij had immers in november 2019 nog die nota, als fractieleider van Open Vld, helemaal afgebrand.
  • Lachaert stelde ‘dat dit volledig onjuist is van Dermine‘.
  • ‘Hij heeft mij laten weten dat het niet de bedoeling was dit op die manier te zeggen, maar ik vind het jammer dat hij dit dan niet publiek zegt.’
  • ‘Er is één iemand die heel veel verdienste heeft aan de huidige tekst: mijn eigen kabinetschef.’
  • ‘Ik vond het heel jammer, ik ken Dermine niet als dergelijk persoon. Hij eigent zich daar een auteurschap toe dat niet van hem is.’
  • ‘Iedereen moet die teksten maar eens lezen, dan zie je dat het niet dezelfde teksten zijn.’
• Dat Lachaert zich zo fel verzet tegen het beeld dat hij zou ‘geslikt’ hebben wat Gwendolyn Rutten tien maanden daarvoor ook al met de PS had onderhandeld, is niet verwonderlijk. Met hand en tand wil hij het beeld bestrijden als zou het enkel Open Vld om de posten en vooral het premierschap van De Croo, te doen zijn geweest.
• Feit is dat na meer dan een jaar voorzitterschap de Open Vld-voorman de interne samenhang binnen zijn partij wonderwel heeft weten te bewaren. Toen hij in mei 2020 aantrad, maakte zeker de linkervleugel zich op voor een felle strijd. Maar nadat Lachaert en De Croo een coalitie maakten met de groenen, en niet met N-VA, keerde de sfeer helemaal: de rest van de brede partijtop had dat scenario altijd voor ogen.
• ‘Het heeft geen zin om te ontkennen wat iedereen in de Wetstraat weet. Voor de huidige Open Vld-top zat de casting in november vorig jaar niet goed. Tien maanden later kon dat wel. In de politiek kan geen magische andere formule uit de bus komen als dezelfde partijen aan tafel zitten. Lachaert kan dat ontkennen zoveel hij wil, het is gewoon niet juist‘, zo vat een partijvoorzitter van Vivaldi samen.