Volgende maand zal de gewelddadige aanval van Rusland op buurland Oekraïne een jaar hebben geduurd. Het plan van de Russische president Vladimir Poetin voor een snelle “speciale militaire operatie” – een “Blitzkrieg” – is mislukt door het onverzettelijke verzet van Oekraïne, de eensgezinde steun van het Westen voor zijn verdediging en de incompetentie van Rusland zelf.
In plaats van een snelle militaire overwinning die uitmondt in een regimewisseling, is de “speciale operatie” van Poetin ontaard in een positionele oorlogsvoering. Zelfs na een jaar kan niemand met zekerheid zeggen wanneer en hoe de oorlog zal eindigen. Waarschijnlijk zal hij nog enige tijd doorgaan en nog veel meer slachtoffers eisen. Toch is het moeilijk een scenario voor te stellen waarin Rusland nog steeds zijn hoofddoel kan bereiken, namelijk de eliminatie van Oekraïne als soevereine, onafhankelijke staat.
Zolang de NAVO en haar lidstaten Oekraïne militair en economisch blijven steunen en zolang het Oekraïense volk vastberaden blijft, zal Rusland zijn oorlogsdoelen niet bereiken. Dit besef lijkt langzaam door te dringen tot het Kremlin, dat zijn aanvallen op de Oekraïense infrastructuur heeft opgevoerd en honderdduizenden dienstplichtigen heeft gemobiliseerd. De Russische militaire leiders zetten nu in op een langetermijnstrategie van demoralisatie en uitputting, vertrouwend op de numerieke superioriteit over het Oekraïense leger.
Tweevoudige vernietiging
Maar dit komt neer op een daad van tweevoudige vernietiging. Een strategie van “kwantitatief overwicht” vereist dat de Russische leiding geen rekening houdt met de levens van haar eigen soldaten, om nog maar te zwijgen van die van de Oekraïense burgers. Met elke dag die voorbijgaat wordt de criminaliteit van Ruslands kwaadaardige oorlog duidelijker. Wanneer de gevechten stoppen, is een groot deel van Oost-Europa verwoest en blijft er een diepe en blijvende haat achter. De geweren zullen uiteindelijk zwijgen, maar er zal geen vrede zijn. Oekraïne zal alles in het werk moeten stellen om een nieuwe aanval af te schrikken, en West-Europa zal zich op grote schaal blijven herbewapenen, mogelijk nog tientallen jaren lang.
Nu Oekraïne een soort veiligheidscordon vormt tussen Rusland en de rest van Europa, zal er een stimulans zijn om op relatief korte termijn toe te treden tot zowel de NAVO als de Europese Unie. Bovendien zullen de eigen geopolitieke en veiligheidsbelangen van de EU zijn veranderd, waardoor de instelling een gedaanteverandering zal ondergaan. Het vooruitzicht van een Oekraïens lidmaatschap zal de aandacht van Europa noodzakelijkerwijs naar het oosten verleggen.
NAVO op afstand
Met zijn illegale oorlog wilde Poetin de NAVO op afstand houden. Maar hij heeft precies het tegenovergestelde bereikt. Finland en Zweden zullen zich nu bij het bondgenootschap aansluiten en het hele Europese continent zal zich achter zijn schild scharen. De EU en de NAVO zullen veel nauwer gaan samenwerken en de transatlantische regio veel meer geopolitiek gewicht geven.
Een dergelijke transformatie is noodzakelijk in een wereld die steeds meer wordt gekenmerkt door een diep wantrouwen tussen staten en door een groeiende kloof tussen autoritaire regimes en meer open, democratische systemen. Deze dynamiek geldt in de eerste plaats voor de economische betrekkingen. Door het Westen aanleiding te geven kapitaal, technologie, goederen en diensten achter te houden, heeft Poetin zijn Chinese vrienden een grote dienst bewezen.
Nu de aandacht van Europa zich richt op zijn eigen veiligheid tegen Rusland, de wederopbouw van Oekraïne en de voorbereiding van de integratie in de EU, doemt een brandende vraag op: Wat gebeurt er met Rusland zelf?
Utopische visie
Poetins visie van een wereldmachtig Groot-Rusland is een utopie gebleken. De oorlog en de westerse sancties treffen de Russische economie hard, en hoe langer de gevechten duren, hoe hoger de kosten zullen zijn. En omdat Rusland economische diversificatie en modernisering lang heeft nagelaten, zullen de inkomens en de levensomstandigheden sterk dalen. Niet alleen door de oorlog maar ook door de klimaatcrisis zal Europa snel stoppen met het gebruik van fossiele brandstoffen en zal Rusland zijn traditionele exportmarkt voorgoed hebben verloren.
Zal het land met zo weinig andere alternatieven nog wel bij elkaar kunnen worden gehouden? Als de Russische leiders vasthouden aan het waanidee dat zij de tsaristische imperiale traditie kunnen doen herleven, lopen zij het risico Rusland in een diepe intellectuele crisis te storten. Zonder uitgebreide politieke en economische modernisering zal het land – met zijn enorme nucleaire arsenaal – gevaarlijk wankelen in een onzekere toekomst. We kunnen zeker niet uitsluiten dat Rusland – en dus ook Europa – een herhaling van de jaren negentig zal meemaken.
Uitdagingen in het oosten
West-Europa zal de uitdagingen in het oosten niet kunnen negeren. Wat daar gebeurt, heeft directe gevolgen voor iedereen die hetzelfde continent deelt. We kunnen het ons niet langer veroorloven ons illusies te maken over wereldwijde vooruitgang en onze eigen plaats in de wereld. Een geopolitiek “zwart gat” ter grootte van Rusland in Oost-Europa en Noord-Azië belooft voor niemand veel goeds. Poetin heeft meer kapot gemaakt dan hij waarschijnlijk had verwacht.
Na de Tweede Wereldoorlog, in de eerste jaren van de Koude Oorlog, hebben de West-Europese landen hun eerste stappen gezet in de richting van een steeds hechtere unie. Na de oorlog in Oekraïne moeten zij die traditie voortzetten. Gezien de enorme geopolitieke uitdagingen en veiligheidsdreigingen waarmee Europa zal worden geconfronteerd, kan het zich niet langer veroorloven enige vorm van zwakte te tonen. Het oude continent moet volwassen worden – en snel.
Joschka Fischer, Duitslands minister van Buitenlandse Zaken en vicekanselier van 1998 tot 2005, was bijna 20 jaar lang leider van de Duitse Groene Partij.
Copyright: Project Syndicate, 2023