Sinds Rusland de overeenkomst over de export van Oekraïense gewassen heeft verbroken, wacht de hele wereld met spanning op de volgende actie in de Zwarte Zee. De interceptie van een burgerschip afgelopen zondag door de Russische vloot heeft alle hoop op verzoening en hervatting van deze handel, die essentieel is voor de voedselvoorziening van veel landen, weggenomen. Er is ook een reëel risico dat andere landen en zelfs de NAVO in de oorlog worden meegesleurd.

In het nieuws: Een eerste containerschip heeft woensdag de haven van Odessa verlaten, ondanks Russische dreigementen om elk schip als een legitiem doelwit te beschouwen, ongeacht de vlag waaronder het vaart.

Een vlag van Hongkong

• Het schip, de Joseph Schulte, was een van de vele vaartuigen die graan uit Oekraïne hadden vervoerd voordat de overeenkomst over de vrije doorvaart van maritieme export door Moskou werd opgezegd. Het vaart onder de vlag van Hongkong en vervoert vermoedelijk meer dan 30.000 ton goederen, waaronder levensmiddelen.
• Hoewel de vlag van een schip ongeveer overeenkomt met het registratienummer, betekent dat niet dat het schip of de bemanning noodzakelijkerwijs van het Chinese schiereiland afkomstig zijn. Veel vrachtschepen varen om fiscale redenen onder een andere vlag.
• Maar het zou zeer symbolisch zijn als de Russische marine dit schip als doelwit zou kiezen, aangezien het maandag een vrachtschip onderschepte voor “inspectie” terwijl het zich in internationale wateren bevond. Het vrachtschip, de Şükrü Okan, voer onder Palau-vlag, maar werd door de Oekraïense regering als Turks voorgesteld. Turkije is lid van de NAVO.
• De Joseph Schulte werd donderdagochtend gesignaleerd voor de kust van Roemenië, op weg naar Turkije. Het schip maakte gebruik van een voorlopige corridor die Oekraïne volgens The Guardian heeft laten ratificeren door de Internationale Maritieme Organisatie (IMO). Het is dus een zeer officieel vertrek, en vooral een die zeer zichtbaar is op het internationale toneel.

“Quasi-piraterij”

Heeft Rusland stilzwijgend ingestemd met de doorvaart van dit schip? Dat zou paradoxaal zijn na de escalatie van maandag. Iedereen wacht dus op een Russische reactie. Maar aan boord gaan van een schip dat geladen is met voedsel dat onder andere bestemd is voor Afrikaanse landen, waarmee Rusland de relaties wil verbeteren, zou zeker geen goede zet zijn.

Feit blijft dat de spanningen in de Zwarte Zee zelden zo voelbaar zijn geweest. Tot nu toe zijn de handelsstromen op peil gebleven ondanks de oorlog, met slechts een gemiddelde stijging van de verzekeringsprijzen. Maar volgens de voormalige Amerikaanse admiraal James Stavridis, die van 2009 tot 2013 het bevel voerde over de NAVO-strijdkrachten in Europa, is de “quasi-piraterij” van het Kremlin een nieuwe uitdaging voor de NAVO. Dat zei hij in een interview met Politico.

“De acties van Rusland in de internationale wateren van de Zwarte Zee creëren een reëel risico dat de situatie escaleert in een zeeoorlog tussen de NAVO en de Russische Federatie. Het bondgenootschap gaat Oekraïne niet alle wapens en geld geven om vervolgens toe te kijken hoe Rusland hun economie wurgt met een illegale blokkade.”

James Stavridis

Op weg naar een krachtmeting op zee?

Het inzetten van NAVO-vloten in de Zwarte Zee om vrachtschepen te beschermen, kan een potentieel gevaarlijke zet zijn. De alliantie kan Rusland zo voor een moeilijke keuze plaatsen: zich terugtrekken, of de strijd aangaan met de volledige vloot van de NAVO met alle gevolgen van dien. Tot nu toe heeft niemand deze stap durven zetten. Maar Stavridis ziet het nog steeds als een logisch antwoord op de situatie.

• De spanningen nemen ook toe in landen aan de Zwarte Zee, zoals Turkije, Roemenië, die het bombardement van Oekraïense havens aan de rand van hun grondgebied veroordelen, en Bulgarije, dat zich zorgen maakt over mijnen die in zijn eigen wateren drijven.
• Jens Stoltenberg, secretaris-generaal van de NAVO, waarschuwde Rusland voor het risico van escalatie in de regio en noemde terloops een versterking van “bewaking en verkenning in het Zwarte Zeegebied, onder andere met maritieme patrouillevliegtuigen en drones.”

“Als Rusland schepen in beslag begint te nemen of probeert weg te jagen, denk ik dat het waarschijnlijk is dat de NAVO zal reageren door een humanitaire corridor voor de scheepvaart te ondersteunen. De alliantie zou schepen van en naar de Oekraïense haven van Odessa kunnen beschermen met NAVO-gevechtsvliegtuigen in de lucht en mogelijk NAVO-oorlogsschepen als escorte.”

James Stavridis

(ns)