Na de verkiezing van Jair Bolsonaro in Brazilië en de aankondiging van het vertrek van Angela Merkel uit de Duitse politiek komt de wereld in een nieuwe fase terecht.

Nadat haar partij CDU bij verkiezingen in de deelstaat Hesse een flink pak rammel kreeg, kondigde Angela Merkel maandag aan dat ze in december het voorzitterschap van de CDU opgeeft. Ook meldde ze dat ze bij de beëindiging van haar mandaat in 2021 geen vijfde opeenvolgende keer kandidaat zal zijn voor het kanselierschap. “Ik ben niet als kanselier geboren en dat ben ik nooit vergeten,” zei Merkel. De in Oost-Duitsland geboren politica zal uiteindelijk 18 jaar lang haar partij hebben geleid en – indien ze het haalt – 16 jaar lang kanselier zijn geweest.

De prijs van ‘immigratie zonder integratie’

Hoe men het ook draait of keert, Duitsland is een erg welvarend en rijk land en de vrouw die nooit een meerderheid binnen eigen rangen vond om in 2015 de grenzen te openen en sinds dan meer dan 1 miljoen vluchtelingen liet opnemen, betaalt nu de prijs voor het welkomstbeleid van ‘immigratie zonder integratie’, die het ganse continent in het defensief heeft geduwd.

Vertrek Merkel heeft grote gevolgen voor Europa

Maar het nakende vertrek van Merkel betekent veel meer dan een machtsovergave. Niet enkel kwam haar CDU erg verzwakt uit de laatste federale verkiezingen eind vorig jaar en uit de deelstaatverkiezingen in Beieren en Hesse, ook voor de Europese Unie dreigt het vertrek van Merkel – een van de laatste overblijvende sterkhouders tegen het populisme dat zowat overal ter wereld furore maakt – grote gevolgen te hebben.

In augustus vorig jaar en tegen elke Duitse traditie sprak Merkel nog haar steun uit voor de ambitieuze hervormingsplannen van de Franse president Macron om één minister van Financiën voor heel de eurozone aan te duiden. Een maand later werd ze ook daarvoor bij de Duitse parlementsverkiezingen afgestraft.

Op het einde blijft enkel Macron nog over

Nu Merkel zelf heeft toegegeven dat de verkiezingsuitslagen het “bittere resultaat” zijn van een slecht functionerende coalitie en dat “de geloofwaardigheid van de regeringscoalitie is aangetast,” kan in Brussel enkel worden gevreesd voor de verdere afbrokkeling van de pro-Europese strekking binnen de EU.

De hervorming van de Europese constructie komt nu op de schouders van – de in eigen land fel verzwakte – Emmanuel Macron te liggen. Die moet niet enkel trachten een ‘no-deal Brexit’ te vermijden, hij moet ook de Italiaanse anti-establishmentregering Conte in toom houden en kan voor zowat al zijn ideeën op felle tegenstand rekenen van de Oost-Europese lidstaten, aangevoerd door Viktor Orban. Verder zijn er de economische sancties tegen Rusland en de immer fragiele relaties tussen de Balkanlanden.

De staat van de wereld

Nu het tijdperk Merkel op haar einde loopt, blijft het Westen dus zonder leider achter. Donald Trump heeft al troonsafstand gedaan, het Verenigd Koninkrijk heeft andere prioriteiten en Macron lijkt te zwak. Kan het westerse model desondanks overleven? Oordeel zelf…

© Getty Images

1. Brazilië

Er is niet enkel Europa. Zondag koos Brazilië – met 207 miljoen inwoners de op drie na grootste democratie ter wereld – de uiterst-rechtse Jaïr Bolsonaro tot president. Velen noemen hem de ‘Trump van de Tropen’. Maar tot nader order is hij dat niet: hij is veel erger. Zijn tegenstanders kunnen volgens hem kiezen tussen ballingschap en de gevangenis. Iets wat men Trump nog niet heeft horen zeggen.

In Niterói, een voorstad van Rio de Janeiro, trok het leger na de aankondiging van de overwinning van Bolsonaro de straten op, waar het door de massa werd toegejuicht. Ook de Braziliaanse beurs schoot maandagochtend 3% hoger.

De enige hoop die gematigde Brazilianen nog rest is dat de soep niet zo heet wordt gegeten als ze wordt geserveerd en dat hij zijn discours enigszins matigt. En dat hij er net als Lula da Silva – die van extreem-linkse signatuur was –  in slaagt om miljoenen Brazilianen uit de armoede te halen. Dat deze laatste ondertussen in de gevangenis zit voor corruptie verandert daar niets aan.

2. De Verenigde Staten

In de Verenigde Staten – een land waar 1 miljoen meer vacatures dan werklozen zijn en recent een van de grootste belastingverlagingen uit de geschiedenis werd doorgevoerd – tweet de president na de slachtpartij van vrijdag in een synagoge en de bombrieven die aan verschillende politici uit de Democratische Partij en een aantal andere prominenten werden gestuurd ‘dat de woede die bij het volk leeft wordt veroorzaakt door de media, “de ware vijand van het volk”. Du jamais vu, want op deze manier legt hij de schuld expliciet bij de journalisten en worden deze laatsten legitieme doelwitten van potentieel geweld.

3. China

Dan is er China, dat het democratische westerse model verwerpt en waar de macht over 1,4 miljard mensen bij één man is geconcentreerd. Maar… dat land haalt elke dag 37.000 uit de armoede en produceert 2 nieuwe miljardairs per week. Een land ook dat een dystopische toekomst tegemoet gaat, waarvan nu al een glimp kan worden opgevangen in de aankondiging die in de sneltrein tussen Shangai en Beijing wordt voorgelezen (zie tweet hiernaast van James O’Malley).

4. Quo vadis Europa?

Europa lijkt dus het allerlaatste bastion van de democratie en het multilateralisme. Een bastion dat de voorbije decennia door een relatief zwakke economische groei wordt gekenmerkt en waar nu ook de politiek wankelt. Omdat ook Merkel [bijna] tot de geschiedenis behoort, rijst de vraag of het Europese model de winnende formule van de 21ste eeuw kan worden? Niet zeker, lijkt het…