Nu het jaar bijna afgelopen is, is het tijd om terug te blikken. Wat gebeurde er in 2022 rond waterstof? Wereldwijde groei van belangstelling, steeds serieuzere projecten voor groene waterstof, meer tankstations en voertuigen, een boost van de kennisontwikkeling en demonstraties in de gebouwde omgeving. Alvast een spoiler: 2022 was een goed jaar voor waterstof.

Wereldwijd neemt de belangstelling voor waterstof exponentieel toe. Redenen hiervoor zijn enerzijds het Parijs-akkoord, waardoor landen zich genoodzaakt zien om serieus aan CO2-emissiereductie te werken. Geïndustrialiseerde landen zoeken naar klimaatneutrale brandstoffen en grondstoffen om aan de opgelegde doelen te voldoen. Waterstof leent zich daar goed voor.

Anderzijds zijn er verschillende landen en regio’s die zich tot waterstofexportland willen ontwikkelen. Naast de traditionele fossiele energielanden melden zich nieuwe naties die grote mogelijkheden zien om zich economisch te ontwikkelen. Daarom sloten verschillende ’vraag- en aanbodlanden’ dit jaar samenwerkingscontracten, met Duitsland voorop.

Ook Nederland roert zich in deze wereld door afspraken te maken met Australië, Namibië, Canada, Oman, Portugal en enkele Zuid-Amerikaanse landen. Bovendien heeft Nederland besloten om deel te nemen aan het Duitse H2Global-initiatief dat een budget van ruim 1 miljard euro heeft gereserveerd voor de import van waterstof; mogelijk wordt dit budget uitgebreid tot 4 miljard euro. Naar verluidt gaat Nederland met 300 euro miljoen participeren. Om maatschappelijk verantwoord te importeren, is er aandacht om relevante sustainable development goals SDG’s hierbij mee te nemen.

Groene waterstof voorbij het stadium van plannenmakerij

Dat brengt me op de vraagkant van groene waterstof. Plannen om groene (en blauwe) waterstof in te zetten zijn er al een tijdje, maar momenteel staat er maar een paar megawatt aan elektrolysers. Met het recente investeringsbesluit van Shell om hun 200 megawatt elektrolyser (Holland Hydrogen I) op de Tweede Maasvlakte te bouwen voor hun raffinaderij, is eindelijk het stadium van plannenmakerij voorbij. Realisatie is voor 2025/26 voorzien.

Hopelijk volgen nu meer industriespelers met serieuze waterstofplannen waarmee ze hun processen kunnen verduurzamen. Denk aan de productie van kunstmest, staal en synthetische kerosine. De voortekenen daarvan zijn goed gegeven het feit dat acht projecten een aanvraag in de tweede golf van IPCEI (subsidieregeling Important Projects of Common European Interest) hebben ingediend waarvoor bijna 800 euro miljoen beschikbaar is. De uitslag volgt begin volgend jaar en de verwachting is dat rond 1 gigawatt aan elektrolyse gerealiseerd kan worden.

Voor kleinere projecten is de demonstratieregeling van RVO (DEI+) beschikbaar met ruim 30 miljoen euro dit jaar en 70 miljoen euro volgend jaar. En er is een opschalingsregeling voor elektrolysers tot 50 megawatt in voorbereiding (250 miljoen euro). Dat is een goed vooruitzicht! Daarmee wordt de ambitie van 500 megawatt in 2025 uit het klimaatakkoord gehaald.

De grote waterstofverbouwing

Aan de infrastructuurkant is Nederland wereldwijd koploper. Dit jaar kreeg Gasunie van de overheid de opdracht om een landelijk dekkende waterstof-backbone te ontwikkelen die vanaf 2027 deels operationeel moet zijn en in 2030 volledig. De aanloopkosten worden met 750 miljoen euro gedekt.

Recent heeft de overheid aan Gasunie gevraagd om de mogelijkheden van een waterstofinfrastructuur op de Noordzee te onderzoeken, samen met de operators die daar leidingen beheren. Naast de pijpleidingen wordt ook de opslag van waterstof in zoutcavernes onderzocht en is het de bedoeling dat de eerste caverne rond 2026 gereed is.

Energie Beheer Nederland, een staatsdeelneming, en partners hebben intussen het potentieel van waterstofopslag in lege gasvelden op de Noordzee in kaart gebracht met een in de basis positieve uitkomst, maar ook met de nodige uitdagingen zoals mogelijke aardgas-verontreinigingen in opgeslagen waterstof.

Mobiliteit groeit langzaam

In de mobiliteit wordt redelijke voortgang geboekt. Er zijn intussen veertien openbare waterstoftankstations en er rijden ruim 600 waterstofauto’s in Nederland. Ook zetten provincies enkele tientallen regiobussen op waterstof in, met name in Groningen, Gelderland en Zuid-Holland.

De markten waar waterstof onderscheidend is, bijvoorbeeld in het zware wegtransport en grondverzet, zien we de eerste toepassingen in graafmachines, landbouwtrekkers en trucks. In de binnenvaart varen de eerste schepen op waterstof.

Helaas is er nog weinig subsidie beschikbaar voor deze voor ondernemers forse investeringen. Gelukkig is er uitzicht op een subsidie van circa 200 miljoen euro via de derde golf van IPCEI die begin 2023 start. Ook heeft het ministerie van I&W voor komend jaar enkele subsidies verhoogd zoals voor de Aanzet (zero-emissie trucks) en SSEB (schoon en emissieloos bouwmaterieel).

Demonstratieprojecten in wijken en dorpen

In de gebouwde omgeving vinden diverse demonstratieprojecten met waterstof plaats. Er zijn nu ongeveer twaalf initiatieven variërend van een enkele proefwoning tot de ombouw van een heel dorp. Meest recent is Lochem waar waterstof in tien historische panden wordt getest. Binnenkort volgen hopelijk nog projecten in Hoogeveen en Stad aan ’t Haringvliet.

Allerlei beleidsknelpunten zijn in het kader van de Green Deal waterstofwijken in 2022 opgelost en is er duidelijkheid over de rechtspositie van bewoners bij waterstofprojecten.

Overigens zijn deze projecten gericht op het testen van óf waterstof als geschikte duurzame energiedrager voor de gebouwde omgeving, óf als aanvulling op bestaande verduurzamingsopties zoals elektrificatie en warmtenetten.

Behoefte aan zekerheid in overheidsbeleid

Al een paar keer werd de rol van de overheid aangestipt. Er wordt hard gewerkt aan stimulerend beleid en regelgeving voor waterstof. Voor het instrumentarium is alles bij elkaar al zo’n 4 miljard euro vrijgemaakt. Dat verdient lof en is een mooi begin! Maar helaas zijn we er daarmee nog niet.

Onder meer de onduidelijkheid die in Brussel heerst over de REDIII (Renewable Energy Directive) werkt vertragend. Hopelijk worden de proefballonnen uit Brussel in 2023 omgezet in stabiel en betrouwbaar beleid zodat investeerders weten waar ze aan toe zijn.

Boost van de kennisontwikkeling

Op het vlak van kennis en innovatie is er reden tot optimisme. In 2022 werd het tweede deel van GroenvermogenNL, het door het nationale groeifonds ondersteunde innovatieprogramma, gehonoreerd. Er is 838 miljoen euro beschikbaar voor onderzoek, demonstratie, opschaling en opleiding.

HyDelta is een succesvol R&D-programma tussen netbeheerders en onderzoekers. NSE (North Sea Energy) brengt onder meer de mogelijkheden van waterstof op de Noordzee in kaart en binnen het deze maand opgerichte kennisplatform HEROW staat offshore wind gekoppeld aan waterstofproductie centraal.

Daarnaast zitten in de reguliere programma’s van RVO, NWO en de Europese Commissie veel innovatieprojecten met waterstof. We hebben daarmee een rijke oogst aan initiatieven die waardevolle inzichten opleveren om zo snel mogelijk waterstof op te schalen.

De spoiler verried het al: 2022 was een goed jaar voor waterstof in vrijwel alle dimensies. Het is te veel om op te noemen, de bloemlezing in dit verhaal licht slechts een tipje van de sluier. Als men voor 2023 een wens mag doen, dan is dat veel concrete projecten die het startpunt zijn van het opschalingstraject naar een sterke bijdrage van waterstof aan de energietransitie.

(lb)