De leiders van de Europese Unie roepen luchtvaartmaatschappijen op om het Wit-Russische luchtruim te mijden. De EU start een procedure om Wit-Russische luchtvaartmaatschappijen uit het Europese luchtruim en van Europese luchthavens te weren.

De 27 nationale leiders van het blok vragen de onmiddellijke vrijlating van dissident Roman Protasevitsj, alsook een onderzoek naar het incident op zondag waarbij Belarus een Ryanair-toestel, dat van Athene op weg was naar Vilnius in Litouwen, dwong te landen in Minsk om de zich aan boord bevindende Protasevitsj te kunnen arresteren. Of er ook daadwerkelijk harde en unanieme EU-sancties komen, hangt vooral af van de Hongaarse leider Viktor Orbán, die zich niet graag negatief uitlaat over Loekasjenko en Moskou.

Wat wist Rusland?

Vraag is natuurlijk in welke mate Rusland in het incident gemengd is. Hoewel daar nog geen duidelijkheid over is, lijkt het erg onwaarschijnlijk dat de Wit-Russische dictator Loekasjenka – die vecht voor zijn overleving nadat hij vorig jaar de verkiezingen vervalste – dit zonder de zegen van Moskou heeft georganiseerd.

We moeten dus hopen dat de EU Minsk op zo’n manier straft dat het zijn actie niet durft te herhalen en dat geen enkel ander autocratisch land denkt nu een vrijgeleide te hebben om hetzelfde trucje uit te halen. Maar de vrees bestaat dat een foute reactie Wit-Rusland enkel verder in de armen van Rusland zal drijven, omdat het steeds meer geïsoleerd raakt in het Westen.

Ook Poetin weet dat en het is een gegeven dat hij telkens opnieuw meesterlijk uitbuit. Deze onzekerheid bemoeilijkt ook het opleggen van efficiënte sancties. De voorbije jaren heeft Rusland dan ook vaak zijn zin gekregen.

‘Transnationale repressie’

Wat het Westen nu beslist, zal nauwlettend in de gaten worden gehouden door een reeks landen die hun binnenlandse vijanden ook graag in het buitenland achtervolgen – denk aan spelers als China, Iran, Rusland, Saoedi-Arabië, Noord-Korea, maar ook Turkije. Een fenomeen dat door de Amerikaanse pro-democratie denktank Freedom House ‘transnationale repressie‘ wordt genoemd.

Ook de VS gaan niet vrijuit

Het Kremlin reageert op de bekende manier en zegt geschokt te zijn door de manier waarop het Westen op het incident reageert.  ‘Waren ze ook geschokt toen ze in 2013 het vliegtuig van de Boliviaanse president Evo Morales op verzoek van de Verenigde Staten in Oostenrijk deden landen?’ schrijft een woordvoerder van het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken op Facebook. De VS hadden toen het vermoeden dat Edward Snowden zich aan boord van Morales’ vliegtuig bevond, maar dat bleek uiteindelijk niet waar.

De VS – tot nader order een democratie waar de vrijheid van meningsuiting wordt gerespecteerd – manoeuvreren zich in een moeilijk parket door het idee aan te moedigen dat machtige landen buiten de landsgrenzen om kunnen reiken om mensen te arresteren die tegen het landsbelang ingaan. Maar wanneer autocraten en dictators dat beginnen te doen, ontstaat het schrikbeeld van een veel gevaarlijker wereld.

Toch is de kans niet klein dat Loekasjenko uiteindelijk zijn slag thuishaalt: Protasevitsj zit in de cel en riskeert de doodstraf; de EU toonde zich nog nooit een zwaargewicht in internationale politiek. Ook de regering Biden heeft meer zin in toenadering tot Rusland dan in een confrontatie met Poetin en Belarus. Wat maakt dat de zoveelste criminele daad van een illegitieme en psychopathische president – een actie die indruist tegen alle regels van het internationale recht – weinig meer dan een voetnoot in de geschiedenis dreigt te worden.

(jvdh)