Vladimir Poetin staat in het westen bekend als de dictatoriale slechterik die Rusland van conflict naar conflict sleept. Dit is slechts de halve waarheid: hij wordt vergezeld van een groep machtige Russen die er net zo over denken, en minstens zo gevaarlijk zijn als de dictator zelf. Maar wie zijn zij juist?

De meeste machtige Russen behoren tot de zogenaamde siloviki, de groep Kremlin-toplui die Poetin nog kende van zijn tijd bij de KGB, of de stadsadministraties van Sint-Petersburg of Moskou. Poetin beloonde hen voor hun steun, door een mooi plekje binnen de regering of aan het hoofd van een of andere veiligheidsdienst vrij te maken. De laatste maanden gebeurde er echter een heuse stoelendans in het Kremlin. En zoals het een goede stoelendans betaamt; daar valt altijd wel eentje af.

Dmitry Medvedev

Medvedev studeerde als advocaat, alvorens hij door de burgemeester van Sint-Petersburg, Anatoly Sobtsjak, werd gevraagd als adviseur voor het Comité voor Buitenlandse Zaken van de stadsadministratie. Aan het hoofd van dat comité stond een andere leerjongen van Sobtsjak; Vladimir Poetin.

Het was het begin van een hechte vriendschap, die Poetin ook op professioneel niveau vertaalde: toen hij president werd, benoemde hij Medvedev tot vice-hoofd van de presidentiële administratie. Later werd hij de campagneleider voor de president toen die herverkozen moest worden. In 2003 schoof Medvedev nog een trapje op: hij verving Aleksandr Volosjin als kabinetschef van de president.

Toen in 2008 nieuwe presidentsverkiezingen plaatsvonden, en Poetin daar niet aan mocht deelnemen (hij had al twee opeenvolgende termijnen gediend), schoof hij Medvedev naar voren als zijn opvolger. Medvedev bedankte zijn vriend en gaf hem het premierschap; iedereen was het erover eens dat Poetin de schaduwpresident was destijds, en Medvedev gewoon bevelen moest opvolgen.

Toen Poetin in 2012 weer president werd, bleef Medvedev aan zijn zijde staan als premier. Toen de president op 15 januari 2020 voorstelde enkele grondwetswijzigingen door te voeren, bood Medvedev het ontslag van zijn regering aan. Nadien kreeg hij de functie van vicevoorzitter van de Nationale Veiligheidsraad toegewezen: nog steeds een hooggeplaatste rol binnen het Russische overheidsapparaat, maar toch een trapje lager dan het premierschap.

Viktor Zolotov

In de jaren 90 was Viktor Zolotov het hoofd van de beveiliging van toenmalig president Boris Jeltsin. Nadien vervulde hij dezelfde functie voor Anatoli Sobtsjak, de burgemeester van Sint-Petersburg. Hij werd de persoonlijke bewaker van viceburgemeester Vladimir Poetin, en werd door hem nadien als hoofd van de presidentiële beveiliging aangesteld. In hun vrije tijd daagde de president Zolotov regelmatig uit voor een bokspartijtje of een judokamp. Daarna werd Zolotov minister van Binnenlandse Zaken, en daarmee eveneens verantwoordelijk voor de Interne Troepen. Die vervelden later naar de Rosgvardiya, een 340.000 man sterk korps van paramilitairen.

Nu wordt Zolotov regelmatig genoemd als een van de machtigste mannen binnen het Kremlin, die meteen ook de leiding heeft over de gevreesde Rosgvardiya. Er zijn geruchten dat Poetin een nieuwe rol ziet weggelegd voor Zolotov. Minister van Defensie Sergej Sjojgoe zou niet langer geschikt geacht worden voor die job, en mag stilaan uitkijken naar een andere job. De voornaamste kandidaat om hem op te volgen, is Viktor Zolotov.

Nikolai Patroesjev

Voor iedereen in het Kremlin staat een opvolger paraat. Voor Poetin zelf is dat waarschijnlijk Nikolai Patroesjev, de secretaris van de Veiligheidsraad. De zeventiger diende eerder al tussen 1999 en 2008 als hoofd van de FSB en wordt gezien als een van Poetins nauwste adviseurs en het brein achter heel wat van diens militaire beslissingen. Als Poetin het loodje legt tijdens zijn presidentschap, is de kans groot dat Patroesjev zijn opvolger wordt.

Dat Patroesjev een grote invloed heeft op de president, is wel duidelijk. Hij voedt deze met de meest negatieve doemberichten, over samenzweringen en mogelijke aanslagen op zijn leven. Poetin ziet dit echter als een goede zaak: Patroesjev heeft het goed met hem voor. Die wist zichzelf intussen zo op te werken binnen het staatsapparaat, dat Poetin zelf hem als opvolger ziet mocht zijn gezondheid het niet meer toelaten het land te besturen.

Als Patroesjev inderdaad president wordt, lijkt het met Rusland alleszins niet te beteren. Patroesjev is compleet gekant tegen elke toenadering of samenwerking met het Westen en staat bekend om zijn extreem-rechts gedachtegoed. Alles draait om oorlog, en wat niet om oorlog draait zal Patroesjev wel zo manipuleren dat het toch op oorlog uitdraait. Historicus en Rusland-expert Mark Galeotti omschrijft hem als “de gevaarlijkste man in het Kremlin”.

Sergej Ivanov

De naam Sergej Ivanov kan bij enkelen een belletje doen rinkelen. Hij is vandaag de CEO van Alrosa, een staatsbedrijf dat diamanten mijnt en verkoopt. In die functie kwam hij de afgelopen maanden regelmatig in het nieuws: hoewel Ivanov zelf als een van de eersten op de westerse sanctielijsten werd opgeschreven, mag zijn bedrijf toch gewoon handel blijven drijven met onder meer Antwerpen en New York.

Het gaat hierbij niet om een beetje diamantjes handelen. Dertig procent van alle ruwe diamanten komen uit Rusland, en maar liefst negentig procent daarvan is in handen van Alrosa. Het bedrijf draaide in 2020 een omzet van ruim drie miljard dollar, en kende toen een beurswaarde van bijna tien miljard dollar. De man die echter nog belangrijker is voor de Russische politiek, is niet Ivanov zelf, maar wel zijn vader, die onder dezelfde naam door het leven gaat.

Sergej Ivanov Senior is een oud-KGB’er uit Leningrad, het toenmalige Sint-Petersburg, waar hij een zekere Vladimir Poetin tegen het lijf liep. Ivanov’s carrière binnen de KGB werd echter gefnuikt toen kolonel Oleg Gordievsky besloot over te lopen naar de Britse MI6. Het hoofd van het directoraat in Sint-Petersburg, Viktor Babunov, besloot een deel agenten uit het team te gooien, enkelen uit Poetins vriendenkring moesten vertrekken.

Geen probleem voor Ivanov: toen Poetin in augustus 1998 hoofd van de FSB werd (de opvolger van de KGB), werd Ivanov zijn vice. Een jaar later werd hij door president Jeltsin aangesteld als secretaris van de Veiligheidsraad, als vervanger van Poetin die premier werd. Dit was het begin van een lange carrière in het Kremlin: Ivanov werd onder Poetins presidentschap minister van Defensie en nadien eerste vicepremier, bevoegd voor de defensie-, lucht- en ruimtevaart- en transportindustrie.

Nadien werd Ivanov in 2011 benoemd tot kabinetschef van de president himself, eerst onder Medvedev en nadien onder Poetin zelf. In 2016 werd hij ontslagen en weggepromoveerd: sindsdien is Ivanov de speciale presidentiële gezant voor transport en klimaat. De voornaamste reden voor zijn ontslag zou zijn inmenging in de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 geweest zijn, zo staat geschreven in het Steele-dossier (een onderzoeksrapport van de Democraten over de relaties tussen de Trump-campagne en het regime van Poetin).

Desondanks heeft Ivanov nog steeds heel wat macht, maar vooral vrienden binnen het Kremlin. Niet iedereen was het eens met zijn ontslag en met de veel jongere, minder ervaren politici die door Poetin werden benoemd. De kans zit er dus ook in dat, als de situatie in Oekraïne echt dramatisch wordt voor Rusland, Ivanov samen met enkele bondgenoten een coup pleegt om zelf de macht te grijpen.

Alexander Bortnikov

Nog een overblijfsel van Poetins tijd bij de KGB in Sint-Petersburg, is Alexander Bortnikov, de huidige chef van de FSB. Hij diende zelf bijna 30 jaar bij de veiligheidsdiensten, eerst voor de KGB, dan voor de tijdelijke ‘vervanger’ FSK en uiteindelijk voor de FSB. Zijn volledige carrière speelde zich destijds af in Sint-Petersburg, waarbij volgens The Times of London in de jaren 70 Vladimir Poetin ontmoette. In Sint-Petersburg werd Bortnikov nog hoofd van de FSB.

In 2004 verhuisde Bortnikov’s carrière naar Moskou: hij werd er vicedirecteur van de FSB en in 2008 zelfs directeur. Intern wordt Bortnikov gezien als een eerlijk, integer persoon: hij haat de huidige staat van de dienst, die een wijdverbreide corruptie en wetteloosheid kent. Dat maakt ook dat Poetin hem zeer genegen is, al is maar de vraag of die op de hoogte wordt gehouden van de staat van zijn veiligheidsdiensten.

De SBU, de Oekraïense veiligheidsdienst, verspreidde op 20 maart van dit jaar info over een geplande coup binnen het Kremlin. Poetin zou worden vermoord, waarna de banden met het Westen en de economische situatie van het land konden worden hersteld. De SBU schoof Bortnikov naar voor als favoriet om Poetins rol over te nemen.

Sergej Naryshkin

Ook Sergej Naryshkin komt, net als Medvedev, Zolotov, Patroesjev, Ivanov Sr. en Bortnikov, uit Sint-Petersburg. Hij studeerde er aan de Hogeschool voor de KGB en werkte nadien voor de ambassade van de Sovjet-Unie in Brussel. Volgens sommigen zou hij tijdens zijn studies een klasgenoot zijn geweest van Poetin, hoewel nergens terug te vinden is of Poetin effectief aan die school studeerde.

Later zouden de wegen van beide heren elkaar nog genoeg kruisen. Naryshkin zou, net als Poetin, gaan werken voor de burgemeester van Sint-Petersburg, Anatoly Sobtsjak. Nadien kreeg hij door president Poetin nog een hoop mooie rollen binnen en buiten de politiek toebedeeld:

• Tussen maart en september 2004 was Naryshkin vice-kabinetschef van Poetins presidentiële administratie.
• Tegelijkertijd was hij bestuurslid van Sovkomflot, de grootste rederij van Rusland, en vicevoorzitter van Rosneft, het op twee na grootste Russische bedrijf en net zoals de nummer één en twee, Gazprom en Lukoil, een grootmacht in de energiesector.
• Op 13 september 2004 werd Naryshkin benoemd tot kabinetschef van de Russische overheid.
• In 2007 gaf Poetin hem het zitje van vicepremier, bevoegd voor buitenlandse economische activiteit.
• Na een passage als kabinetschef van president Medvedev in 2008 en voorzitter van de Historische Waarheidscommissie (opgericht om fake news over de geschiedenis van Rusland uit de wereld te helpen), werd Naryshkin in 2011 parlementslid in de Doema.

Daar werd hij in 2016 weggeplukt door Poetin, die terug president was. Naryshkin werd hoofd van de SVR, de buitenlandse inlichtingendienst. In die hoedanigheid mag Naryshkin ook zetelen in de Veiligheidsraad, een functie waarmee hij op 21 februari wereldbekend werd.

Die dag presenteerden de verschillende leden hun visie over de geopolitieke situatie (vooral met betrekking tot Oekraïne) aan hun president. Toen Naryshkin stond te trillen op zijn benen en stamelde, leverde hem dat een publieke reprimande op van Poetin. Die vernederde hem, lachte met zijn gebrabbel en maande hem aan om “duidelijk en open te spreken.”

Igor Sechin

Last but not least is er nog Igor Sechin, bijgenaamd ‘Darth Vader‘. Net als Poetin en Medvedev studeerde Sechin af aan de Staatsuniversiteit van Sint-Petersburg, waarna hij in de jaren 80 aan de slag ging als Russisch tolk in Mozambique. Tussen 1991 en 1996 werkte hij voor de stadsadministratie van Sint-Petersburg, waar hij in 1994 kabinetschef van eerste viceburgemeester Vladimir Poetin werd.

Tot 2008 volgde hij Poetin als het ware een schoothondje: eerst als voornaam kabinetard toen die premier werd, vervolgens ook in de presidentiële administratie. Onder Medvedev moest Sechin plaats ruimen, en werd hij hem de job van vicepremier gegeven; nog steeds een hoge functie voor iemand die werd weggepromoveerd. Nadat Poetin in 2012 terug president werd, keerde Sechin terug in zijn dichte kring. Een hoge positie in de politiek kreeg Darth Vader niet meer toebedeeld, maar achter de schermen heeft hij de touwtjes in handen. Analisten zien Sechin dan ook als “de huidige nummer twee in het Kremlin”.

Maar ook buiten het Kremlin heeft Sechin heel wat macht. Parallel met zijn politieke functies maakte hij ook carrière in de zakenwereld, vooral als bestuurder bij Rosneft. Hij onderhandelde met de CEO van BP, Bob Dudley, adviseerde Venezolaans president Hugo Chavez om in kernenergie te stappen en smeerde die meteen wapens en kerntechnologie aan. In 2009 zou Sechin ook de onderhandelingen voeren met Cuba, waarna Rusland olie kon boren in de wateren rond de eilandstaat.

Naast bestuurder van Rosneft, was Sechin ook voorzitter van de United Shipbuilding Corporation, een staatsgestuurd consortium dat scheepswerven in Rusland verenigt. In deze functie onderhandelde Sechin met Frankrijk, over de gezamenlijke bouw van de Mistral-klasse amfibische transportschepen, ook helikopterschepen genoemd. Uiteindelijk bekwam Sechin dat de achtersteven van de twee geplande Russische schepen, de Vladivostok en Sevastopol, door Baltic Shipyard in Sint-Petersburg konden worden gebouwd, de rest gebeurde in Frankrijk.

In 2014 werd de deal met Rusland echter geannuleerd: door het uitgebroken Oekraïneconflict werd de uitvoer van wapens naar Rusland verboden; de Vladivostok en Sevastopol werden door Frankrijk verkocht aan Egypte, waar ze voortaan varen onder de namen Gamal Abdel Nasser en Anwar El Sadat.

Nadien zou Sechin’s naam nog opduiken in het Steele-dossier. Volgens auteur Christopher Steele ontmoette Sechin in 2016 Carter Page, een adviseur buitenlandse zaken voor de Trumpcampagne. Tijdens de meeting beloofde de Russische oligarch Trump naar verluidt een aandeel van 19,6 procent in Rosneft, als hij ervoor kon zorgen dat de sancties tegen Rusland werden opgeheven. Het Mueller-rapport, in 2019 besteld door het Amerikaanse ministerie van Justitie, schrijft echter niets over deze ontmoeting.

(bg)