Zowel de Vlaamse als de federale regering reageren opstandig tegen het vonnis van het Brusselse Hof van beroep. Dat verplicht de verschillende regeringen van het land, behalve het Waalse gewest, om 55 procent minder broeikasgassen uit te stoten, ten opzichte van 1990. “Bizar, want Europa legt ons maar een doel op van 47 procent”, zo reageren zowel premier Alexander De Croo (Open Vld) als Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA). De Vlaamse regering gaat wel verder: daar beslisten de drie regeringspartijen N-VA, cd&v en Open Vld om in cassatieberoep te gaan tegen het vonnis. “Een Franstalige rechter kan niet zomaar collectieve verarming gaan opleggen aan Vlaanderen”, haalt Demir uit. Die beschuldigt het Hof ervan “een degrowth-verhaal op te leggen. “Een visie van een kleine minderheid wordt beleidsmatig opgedrongen”, zo is de kritiek. Meer ten gronde blijft de vraag of het arrest hoe dan ook afdwingbaar is: het lijkt wel heel ver beleidsmatig te gaan ingrijpen. De groene ministers jubelen ondertussen: zowel federaal minister van Klimaat Zakia Khattabi (Ecolo) als de Brusselse minister van Klimaat Alain Maron (Ecolo) zijn “verheugd” over het arrest en spreken over “een nieuwe realiteit”.

Met bijdragen van Corneel Vanfleteren.

In het nieuws: De discussie over klimaatdoelstellingen wordt ook een juridische oorlog.

De details: Straks moet Cassatie zich buigen over een fundamentele vraag: in hoeverre kunnen en mogen rechters zich gaan uitspreken over beleidskeuzes van politici, als die “een schending het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens” inhouden? En nog meer: kunnen ze dan strengere normen opleggen dan de Europese afspraken zelf?

• “We moeten onze welvaart beschermen, we kunnen geen ecologisch paradijs bouwen op een economisch kerkhof.” Het was niet Demir, maar premier De Croo met zijn federale regering, die vanmorgen toch de puntjes op de i wilde zetten over de uitspraak van het Brusselse Hof van beroep in de klimaatzaak.
• Dat de Vlaamse liberaal, die op dit moment in Dubai zit voor de COP28, de jaarlijkse klimaattop, daarbij gematigde taal sprak, is niets nieuws: al langer probeert premier De Croo zijn groene coalitiepartners te temperen. Dat bleek onder meer in de discussie over de Europese Natuurherstelwet, waarbij hij opriep “de kar niet te overladen”. 
• En ook met het arrest van het Brusselse Hof van Beroep, dat gisteren naar buiten kwam, toonde De Croo zich oneens. Hij prikte meteen op de zwakke plek in de redenering van die Brusselse rechters: “We hebben het arrest goed bekeken: ze leggen 55 procent reductie-uitstoot op. Maar dat is de algemene doelstelling voor Europa. Voor België is het maar 47 procent, er is net gekozen voor differentiatie in Europa, omwille van tal van factoren, zoals geografie: wij hebben nu eenmaal minder natuurlijke bronnen voor energie”, zo stelde hij op Radio 1.
• En daarbij herhaalde De Croo uitdrukkelijk nog eens zijn agenda voor het Belgisch voorzitterschap van de EU. Dat is net niet een klimaat-agenda doordrukken, maar een pleidooi voor een massief Europees steunpakket aan de industrie, een “European Industrial Deal”, naar analogie met de Amerikaanse ‘Inflation Reduction Act’. “De Klimaatagenda is een groeiagenda geworden. Daarom zijn we ook hier in Dubai”, zo stelde De Croo. 
• “En gaat hij dan ook naar Cassatie?”, zo klinkt tegelijk fijntjes binnen de Vlaamse regering, over het arrest van het Brusselse hof. Daar kwamen na overleg de drie regeringspartijen overeen dat ze het arrest niet zomaar laten passeren, en dus het op procedurele gronden willen laten herbekijken. Zo’n stap lijkt voor de Vivaldi-coalitie ondenkbaar: daar jubelen de groenen net over de uitspraak van de rechters.
• Federaal klimaatminister Zakia Khattabi had het over “een duidelijk signaal bij de start van de COP28”. “Ik analyseer nu het arrest om het federale klimaatbeleid te versterken”, zo kondigde ze al nieuwe plannen aan voor de federale ploeg. Vraag is hoe realistisch dat is.
• Het staat hoe dan ook in schril contrast met Vlaams minister Demir, die niet in Dubai is voor die klimaattop. Die haalde vanmorgen opnieuw fors uit:
  • “Een Franstalige rechter kan niet zomaar collectieve verarming gaan opleggen aan Vlaanderen.”
  • “Dit is een politieke keuze, en het komt aan de politiek toe om die keuzes te maken.” 
  • “Klimaatbeleid, dat is continue zoeken naar een draagvlak voor maatregelen waar mensen voor openstaan. Dat overlaten aan een rechter is niet de bedoeling.”
  • “Ze leggen ons een degrowth-verhaal op. Ze gaan verder dan de Europese doelstellingen, wat niet correct is.” 
  • “Een visie van een kleine minderheid wordt beleidsmatig opgedrongen.”
  • “Een doelstelling van 55 procent minder uitstoot opgelegd krijgen, dan moet je bepaalde industrieën gewoon sluiten. En dan trekken die naar andere landen waar veel minder regels zijn.”
  • Wallonië wordt niet geviseerd door de rechter, zij hebben twee hoogovens in Luik en Charleroi gesloten. Zo daalde de CO2-uitstoot fors, maar ook de werkgelegenheid. Dat gaan wij niet doen.”
• Op X reageerde Groen-covoorzitter Jeremie Van Eeckhout dan weer scherp op Demir:
  • Als je de redenering van Zuhal Demir dat de klimaatzaak geen zaak van rechters is, toepast op vergunningen, zorgbudgetten, discriminatie,… Dan leef je gewoon niet meer in een rechtsstaat. Zo simpel is het.
  • Het klimaat- en natuurkaartenhuisje van deze Vlaamse regering stort in waar ze bij staan. Dat is de realiteit. En dus is een stortvloed aan karikaturale frames het enige wat nog rest.

Waarover gaat dit? Acht jaar geleden begonnen groene activisten, waaronder schrijver David Van Reybrouck en tv-presentator Tom Lenaerts een rechtszaak tegen de overheid.

• Aanklager is de vzw Klimaatzaak, van voorzitter Serge de Gheldere en dus een reeks BV’s waaronder Lenaerts en Van Reybroeck. Die sleepten, deels symbolisch maar tegelijk met forse juridische middelen, de overheden voor de rechter om druk te zetten op het klimaatbeleid. Ze vonden dat de verschillende regeringen te laks waren.
• Ze haalden in 2021 een overwinning in eerste aanleg, maar die werd als ‘te mager’ beschouwd: de rechter volgde hen wel, maar legde geen dwangsommen op, waardoor het hoe dan ook weinig indruk zou maken op de overheid.
• De vzw ging in beroep, bij het Brusselse hof. Nu legt dat dus aan de federale overheid, het Vlaams en Brussels gewest (en niet het Waals gewest) op om “binnen de grenzen van hun bevoegdheden” de doelstelling van CO2-uitstootvermindering met 55 procent ten opzichte van 1990 te realiseren. 
• Dat lijkt een onhaalbare kaart. In 2021 produceerde België 24 procent minder broeikasgassen in vergelijking met 1990. In bijna 30 jaar tijd werd minder dan de helft van de doelstelling gehaald. Nu zouden we de uitstoot dus nog met een even groot volume moeten verminderen, maar op 10 jaar tijd.
• In het vonnis van 2021 werd ook het Waals Gewest op de vingers getikt. Dat is nu niet meer nodig, oordeelt het hof van beroep. Het gewest heeft al genoeg gedaan om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen, klinkt het.

De vraag: In hoeverre kunnen rechters zich aan dergelijke fundamentele beleidskeuzes wagen? 

• Zowel juridisch als politiek is dit een interessante case, die teruggaat tot Montesquieu en de scheiding der machten: wie begeeft zich op welk terrein? Niet toevallig hintten vanmorgen zowel De Croo als Demir dat de rechters zich te ver wagen.
• Zeker omdat er in het arrest sprake is van de doelstelling van 55 procent, terwijl binnen de Europese Unie net overeengekomen is dat België in z’n geheel de uitstoot tegen 2030 met 47 procent terugdringt en niet 55 procent. “Dat maakt het juridisch meteen een stuk interessanter“, zo klinkt in de Vlaamse regering, waar men zo toch gaten ziet in het arrest.

• Interessant is waar het Brusselse Hof van beroep zich op baseert:
  • Enerzijds zijn dat de artikelen 2 en 8 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens, die het ‘recht op leven’ en het ‘recht op de eerbiediging van privé-, familie- en gezinsleven’ garanderen. Vraag is in hoeverre die bindend zijn om beleidsmatige arresten uit te spreken: die interpretatie kan straks wel heel ruim worden.
  • Minstens even boeiend: ze baseren zich ook op twee artikelen uit het burgerlijk wetboek. Die spreken van een “zorgvuldigheidsplicht” en die wordt volgens het Hof geschonden “omdat de uitstoot van broeikasgassen in 2020 onvoldoende was teruggebracht”. Ook daar: in hoeveel andere zaken kan dan straks een rechter “zorgvuldigheidsplicht” inroepen om keuzes van ministers te gaan beoordelen.
• Overigens heeft het Hof van beroep nog geen uitspraak gedaan over de dwangsommen die Klimaatzaak vzw had gevraagd. Die blijven de stevigste juridische stok achter de deur, om ook effectief het beleid te dwingen aanpassingen te doen. Maar daarvoor moet het gerecht eerst een “inschatting van de schade” maken. Vlaanderen dreigt daar wel dan de duurste rekening gepresenteerd te krijgen.
• Overigens lijmde klimaatactivist Wouter Mouton zich gisteren vast aan de weg, ter hoogte van de Wetstraat Zestien. Daarmee verhinderde hij vooral het verkeer, vrij snel werd hij losgemaakt door de politie. De man beschadigde eerder al in het Brugse Groeningenmuseum een schilderij van Jan Van Eyck, waarvoor hij veroordeeld werd. In Nederland bracht hij zelfs effectief drie weken door in de cel, toen hij zich had vastgelijmd aan ‘Het meisje met de parel’ van Johannes Vermeer.  

Nog niet beslist: De kern raakt maar niet uit het moeras rond het krantencontract. 

• Vivaldi rekt andermaal de pijn in het dossier van het krantencontract: ook gisterenmiddag kwam er geen beslissing over de 125 miljoen euro per jaar aan staatssteun. Die gaat niet langer naar Bpost, maar naar twee kleinere concurrenten van het staatsbedrijf, PPP en Proximy. En dat lijkt vervolgens onaanvaardbaar.
• Want plots verdedigt niemand meer het infame contract. Vooruit ging gisteren het verst, voorzitter Melissa Depraetere (Vooruit) kwam voor de camera’s van Villa Politica zeggen “dat er geen nood meer is aan subsidie voor grote bedrijven”. Voor haar “is dat krantencontract een aflopend verhaal”. En ook binnen de kern houdt niemand er nog aan vast, behalve dan als hefboom om mogelijke andere steunmaatregelen uit de brand te slepen.
• Dat zo meteen wel heel open en bloot de these bevestigd wordt dat die subsidie vooral bedoeld was om via Bpost te lopen, om zo dat overheidsbedrijf financieel te stutten, eerder dan de democratie te vrijwaren, lijkt elke regeringspartij er dan maar bij te nemen. In het Kamerdebat staken verschillende Kamerleden dat ook niet onder stoelen of banken.
  • “Wij krijgen nu voorstellen van PPP, dat alle kranten en tijdschriften wil bezorgen op de meest efficiënte manier. Willen wij dat echter? Willen wij straks flexi-jobbers en senioren die bijklussen en onze krant voor half acht in onze bus stoppen?”, zo wierp Jef Van den Bergh (cd&v) op. 
  • “Na het sluiten van de bankautomaten en het verdwijnen van de postkantoren dreigen de mensen nu ook hun kranten te verliezen. Het zou opnieuw een afbraak van een belangrijke dienstverlening betekenen. De overheidsaanbesteding heeft een winnaar opgeleverd waarin blijkbaar niemand vertrouwen heeft. Hoe kan dat? De goedkoopste heeft gewonnen, maar blijkbaar weet niemand of dit bedrijf de taak effectief zal aankunnen”, zo stelde Eva Platteau (Groen). 
• Toch lijkt in regeringskringen de discussie daar niet meer over te gaan: ondertussen zijn zowat alle vicepremiers (misschien met uitzondering van Ecolo) overtuigd dat Bpost niet langer via het krantencontract kan winnen. 
• Tegelijk zijn er wel behoorlijk wat juridische vragen. Met name vicepremier Vincent Van Peteghem (cd&v) wilde toch wel sluitende antwoorden op de vraag of men zomaar het krantencontract en de Europese aanbesteding die men daarvoor heeft uitgeschreven, kan schrappen. 
• Anders dan een pak anderen rond de tafel van de kern, is er vanuit het kabinet Van Peteghem een sterke bekommernis over het middenveld, en met name de publicaties van Beweging.net en Kerk & Leven. Die willen liever niet dat alles geschrapt wordt, dan zijn zij hun gunsttarieven kwijt. En in “alternatieve oplossingen” zit veel meer onzekerheid, ook juridisch. 
• Tegelijk heeft cd&v daar uiteraard een bondgenoot in de kleinere spelers, die met juridische stappen dreigen. De CEO van PPP, Michel D’Alessandro, kondigde “met zekerheid” al aan dat, als men het contract schrapt, “wij naar de Raad van State trekken”. “Wij hebben op een eerlijke manier deelgenomen aan de tender en komen als beste uit de vergelijking: bijna dezelfde kwaliteitsscore als Bpost, maar voor de helft van de prijs. Dus nu moeten wij ook gewoon het contract krijgen.” Hij noemt het een kaakslag voor ondernemers en kmo’s dat een overheidsbedrijf zo voorgetrokken wordt. “Welk signaal wil de regering hiermee geven?”

De essentie: Twee belangengroepen trekken aan het dossier: de Franstalige uitgevers en het middenveld. Zij willen weer een deel van de koek.

• Opvallend is dat enkel de groenen nog in de Kamer luidkeels het argument verkondigden van “de democratie die in gevaar is” als er niet langer 125 miljoen euro subsidie naar papieren kranten gaat, per jaar. 
• Aan Vlaamse kant verschenen in de kranten zelf overigens een pak standpunten die manifest pleiten voor het afschaffen van die subsidie. In De Tijd (om eerder idelogische redenen, de staat moet zich niet moeien), maar evengoed in De Morgen, (omwille van geloofwaardigheid, de journalistiek moet op eigen benen staan) en nu vandaag ook in Het Laatste Nieuws: “Het argument dat sommige mensen zo geen toegang meer hebben tot kwalitatief nieuws, is onzin”, zo schrijft de krant letterlijk.
• Niet toevallig hebben de twee grote Vlaamse uitgevers, DPG Media en Mediahuis, al langer aangegeven dat zij die subsidie niet meer per se hoeven: ze hebben hun vingers zwaar verbrand aan de “collusie” bij de vorige gunning.
• Bij de Franstalige uitgevers ligt dat helemaal anders. Ook daar: niet toevallig schrijft La Libre vandaag in hun redactioneel standpunt dat heel de procedure “slecht bestuur” is, maar vooral dat de “de inzet essentieel is, namelijk de verdediging van kwaliteitsinformatie die correct moet gedistribueerd worden”. Daar geldt het argument van “de democratie die in gevaar is” dus nog zeer zeker.   
• Het gevolg is dat aan de regeringstafel zowel de PS als de MR én uiteraard Ecolo allemaal opnieuw een vorm van subsidies willen invoeren, nu ze het krantencontract willen schrappen en er zo 125 miljoen euro vrijkomt. De vraag is of dat op een drafje zomaar kan, zonder het niveau van een bananenrepubliek te gaan halen. 
• Maar de ‘zones blanches’, die krantenabonnementen voor de Franstalige uitgevers duurder zouden maken, zijn blijkbaar onverteerbaar, en het waard om met allerlei nieuwe methodes (ook via fiscale kortingen) te gaan werken. Alleen staan in deze tussen droom en daad wel telkens praktische bezwaren en coalitiepartners die geen wilde avonturen zien zitten.
• Aan Vlaamse kant lijkt vooral cd&v dus bekommerd om hun zuil, en de kerkelijke publicaties. Als zij op één of andere manier ook opnieuw in het steunmechanisme raken, halen ze ook hun slag thuis.
• Tegelijk moeten de liberalen voor één keer enkel maar achteruit leunen in het dossier: zij hebben altijd gepleit voor het afschaffen van het contract. De chaos die er rond alternatieve maatregelen lijkt te ontstaan, en de slechte improvisatie rond de tarieven, maakt het hen daarbij gemakkelijker. Want als er geen beslissing wordt genomen, bij gebrek aan consensus, winnen zij. 

Gelezen: In een nieuw boek van Hilde Crevits (cd&v) is de leading lady van cd&v wel heel openhartig, over graag baas zijn, over rapporten en over het belang van humor.

• “Ben ik graag de baas? Ja, dat zal dan wel. Mijn echtgenoot zegt daarover: ‘Was ze in het klooster gegaan, ze was in no time moeder-overste geweest.’ Ik heb graag impact. Bij alles wat ik doe. Meelopen is voor mij moeilijker dan de leiding nemen.” 
• In haar nieuwste boek “Tussen eb en vloed”, naar eigen zeggen “een neerslag van gesprekken en gedachten tijdens lange strandwandelingen langs onze kust”, is Crevis behoorlijk filosofisch over haar rol in de Wetstraat. ”Ja, soms vraag je je wel eens af, moet het nog? Zijn er nog andere jobs die ik wil doen, lesgeven in het hoger onderwijs bijvoorbeeld?”
• Het is een beetje een reflectie van de donkere periode die Crevits had, waarbij ze als minister even een stapje terugzette, en de Wetstraat een paar weken losliet. Maar tegelijk beantwoordt ze in het boek die vraag ook wel krachtig: “Toch kom ik er telkens weer bij uit dat de politiek voor mij de beste manier is om mijn engagement en mijn overtuigingen te realiseren.”
• Het staaft wat ook in deze nieuwsbrief al eerder verscheen: Crevits is achter de schermen duidelijk terug, en heeft een deel opnieuw de touwtjes in handen genomen in haar partij én in de ploeg van Jan Jambon (N-VA). Dat er finaal wél een stikstofakkoord gesloten werd in de Vlaamse regering, is daar niet vreemd aan. 
• Tegelijk staat het boek bol van eerlijke reflecties uit de Wetstraat, ook ten opzichte van de media. Zo kaart ze de cultuur aan van ‘rapporten’ die elke minister krijgt van de kranten. “Zo’n rapport is zelden goed voor het zelfvertrouwen. Je zet je jarenlang met hart en ziel en al je expertise in voor een sector, honderden dossiers passeren op de regeringstafel, en dan krijg je op een blauwe maandag een zesje van een journalist. Als ik zo’n rapport vroeger kreeg, was ik ontmoedigd. Vijf jaar lang dossier na dossier realiseren en een zesje krijgen. Hoe rijm je dat? Gelukkig ga je dat na verloop van tijd relativeren.”
• Haar medicijn? “Humor is levensnoodzakelijk. En zelfrelativering. Mensen maken fouten. Ministers evenzeer. Het kan een moeilijke situatie openbreken, het licht toelaten. In heel zware vergaderingen zal ik altijd iets zoeken om het ijs te breken.

De essentie: Crevits pleit wel heel nadrukkelijk voor een “grote, gematigde volkspartij”, “Vlaanderen zou daar baat bij hebben”.

• Politiek veruit meest relevant is een opvallend pleidooi tot herverkaveling. Het was al langer geweten dat Crevits wel nadacht over hernieuwde samenwerking met N-VA en dat zij ook de lijnen met de top van die partij open hield. Maar nu maakt de lijsttrekker van cd&v én toch nog altijd het boegbeeld dat wel heel expliciet.
• Dat is opvallend omdat ook Bart De Wever (N-VA) exact dezelfde analyse maakte: een absolute noodzaak tot herverkaveling. Maar in praktijk blijkt die droom van beiden dus toch onhaalbaar, op zes maanden van verkiezingen.
• “Ik ben iemand die van nature meer verbinding zoekt, ter wille van het algemeen belang. Op dat vlak was het kartel voor Vlaanderen de beste oplossing, ondanks de verschillen. En dus blijf ik die mislukking spijtig vinden. Puur qua grondslag hebben de twee partijen veel common ground, eenzelfde DNA, een gelijkaardig gemeenschapsgevoel. Vlaanderen zou ook baat hebben bij een grote, gematigde volkspartij”, zo stelt ze.
• “Is het kartel begraven? Je weet nooit. Ik blijf fan. Maar tussen droom en daad staan veel praktische bezwaren, en menselijke tegenstellingen”, zo geeft Crevits meteen ook aan.
• “Ook op het vlak van politieke stijl zou er dan toch een en ander moeten veranderen. Soms heb ik het gevoel dat de N-VA de calimero in elke Vlaming wakker gemaakt heeft; het is altijd de schuld van een ander. De verruwing, de verharding in de recente politiek, ik kan daar enorm van afzien.”
• Minstens even interessant is dat Crevits opnieuw aangeeft dat een verdere staatshervorming voor haar noodzakelijk is. “Ik ben ervan overtuigd dat die nodig zijn. Ik was destijds een hevige voorstander van het kartel tussen cd&v en N-VA. Helaas sneuvelde dat al na enkele jaren omdat wij een staatshervorming steunden die voor N-VA niet ver genoeg ging. Nochtans brengt elke stap in de goede richting je dichter bij je doel.” 
• Tegelijk deelt Crevits ook wel steken uit: “Er lag toen een kans om een brede centrumbeweging te maken. We hebben die kans gemist. Voor mij was dat een dieptepunt in de haat-liefdeverhouding die er altijd wel geweest is tussen cd&v en N-VA. Om in een huwelijk bij elkaar te blijven, moet je al eens water bij de wijn doen. Ik vond en vind dat N-VA daar te weinig toe in staat is”.
• Het schetst meteen de discussie die onvermijdelijk wacht voor cd&v na de verkiezingen: gaat men voor een ‘federale lijn’, waarbij de partij absoluut opnieuw in de beleidsploeg wil, met of zonder staatshervorming en dus zonder N-VA, of kiest men voor een ‘Vlaamse lijn’, waarin cd&v andermaal voor een staatshervorming met N-VA kiest? Alles komt terug vanuit 2019, waarbij toen ook al Hilde Crevits aan één kant stond, de ‘Vlaamse’ en Sammy Mahdi (cd&v) vandaag de voorzitter, samen met Vincent Van Peteghem (cd&v) aan de ‘federale’ kant staat. 

Opgemerkt: Alle vzw’s zijn gelijk. Maar sommigen iets meer dan anderen.

• Toch slikken voor veel sportclubs, cultuurverenigingen of andere vzw’s: vanaf volgend jaar moeten een aantal een pak meer belastingen gaan betalen. Elke vzw die meer dan 50.000 euro aan activa heeft (en dat zijn er wel behoorlijk wat), krijgen een duurdere patrimoniumtaks te slikken, die progressief oploopt tot 0,45 procent.
• De federale regering verdriedubbelde dat tarief, om de noodlijdende kas te spekken. Maar zo dreigen sportclubs die een eigen gebouw hebben, of cultuurverenigingen die een museum of schouwburg hebben, toch serieus te gaan moeten extra betalen.
• Tot nu zat dat tarief op 0,17 procent taks op het patrimonium: gebouwen, beleggingen, cash of aandelen.
• Heel opvallend: die bevoegdheden van sport en cultuur zitten natuurlijk bij de deelstaten. Als straks de budgetten van veel vzw’s niet meer kloppen, moeten die dus eerder bij de deelstaten gaan bedelen, dan bij de federale overheid. Hoe dan ook dreigen toegangskaartjes tot sportwedstrijden of concerten zo wel duurder te worden.
• En meer: de vzw’s uit de zorgsector, zoals ziekenhuizen, rusthuizen en beschutte werkplaatsen, krijgen een uitzondering op de regel. Het valt moeilijk uit te sluiten dat ook hier de zuilen heel actief hun lobbymachine hebben laten draaien: veel ziekenhuizen zijn ofwel van de christelijke zuil (in Vlaanderen) of de socialistische zuil (in Wallonië). En voor hen geldt dus dat ze gelijk zijn aan elke andere vzw, maar toch een beetje meer gelijk dan anderen.