Eliot Peper ging van start-ups naar sciencefiction. De Amerikaanse schrijver werkte eerst als ondernemer en investeerder, maar koos toen uiteindelijk voor fictie. Met zijn verhalen onderzoekt hij zowel de voordelen als de pijnlijke bijwerkingen van technologie, een eeuwige cyclus volgens Peper. In mei bracht hij zijn laatste boek uit: Veil, waarin hij bewuste manipulatie van ons klimaat uitpluist.

‘Technologie en fictie liggen voor Peper nooit ver uit elkaar. Ook het bedrijfsleven liet hij nooit echt achter zich, en als sciencefictionconsultant helpt hij bedrijven de toekomst beter inschatten. Peper heeft zeven boeken op zijn conto staan. Zijn laatste, Veil, is een speculatieve thriller die de implicaties onderzoekt van geo-engineering. Het boek wordt warm aanbevolen door topondernemers en investeerders zoals marketinggoeroe Seth Godin, oprichter van Craigslist Craig Newmark en investeerder Brad Feld. Daarom sprak Newsweek met hem, over geo-engineering, wat managers van sciencefiction kunnen leren en waarom technologie altijd een mes is dat aan twee kanten snijdt.

Waarover gaat Veil? En waarom koos je dat onderwerp?

‘Veil is een speculatieve thriller die zich in de nabije toekomst afspeelt en over geo-engineering gaat. Dat idee kwam uit een podcast die ik beluisterde, van een wetenschapper die dat onderzoekt. Geo-engineering betekent dat wij mensen bewust het klimaat aanpassen, meestal om klimaatverandering door het verbranden van fossiele brandstoffen tegen te gaan.’

‘Aan geo-engineering kun je op veel verschillende manieren doen. Je kunt bacteriën in de oceaan verspreiden of CO2 direct uit de atmosfeer zuigen. Maar de meest onderzochte en gestaafde methode is om aerosols los te laten in de stratosfeer. Dat scenario beschrijf ik in het boek. Je vliegt dus met vliegtuigen naar de stratosfeer, de laag van onze atmosfeer die vanaf zeven tot twintig kilometer hoogte begint. En daar stoot je bepaalde chemicaliën uit die zonlicht weerkaatsen, en die zo de aarde koeler maken. Dat gebeurt trouwens al in de natuur. Elke keer als een vulkaan uitbarst, stoot die stoffen uit die dat soort effect hebben. Maar je kunt het ook bewust doen om globale temperaturen te regelen.’

‘Toen ik naar die originele podcast luisterde, was ik gechoqueerd. Het feit dat dit kan voor erg weinig geld – het kan al vanaf 2 miljard dollar – heeft enorme implicaties. Elk land, van de Verenigde Staten tot België, kan unilateraal dit soort acties nemen, zelfs in het geheim. Een bedrijf kan dat zelfs doen: Google of een rijk individu zoals Bill Gates zou het kunnen organiseren. Gates financiert zelfs veel onderzoek naar geo-engineering.’

‘Toen ik dat hoorde, wist ik dat er een boek over moest komen. De sociale en politieke implicaties ervan zijn enorm, en kunnen duizenden richtingen uit gaan.’

‘Veil is ook het verhaal van het tijdsmoment waarin we leven. Nooit in onze menselijke geschiedenis hebben wij zo veel macht gehad als vandaag. Een historisch figuur zoals Djenghis Khan kon bijvoorbeeld een groot deel van Eurazië veroveren, en zijn soldaten verschrikkelijke daden laten begaan, zoals kokend zilver in de oren van zijn vijanden gieten. Hij kon massamoorden plegen op een gigantische schaal. Maar naar moderne maatstaven was dat relatief beperkt.’

‘Sinds de twintigste eeuw hebben we technologie, zoals een atoombom, die de hele mensheid met één druk op de knop kan wegvegen. Dat is een fundamenteel nieuwe ervaring. Bovendien versnelt het internet alles. Het vergroot de schaal van individuele beslissingen. Iedereen kan een stukje software schrijven dat zich over de wereld verspreidt. En dat kan een positieve impact hebben, zoals Wikipedia, maar ook een negatieve, zoals een computervirus dat onze waterinfrastructuur saboteert.’

‘Ik neem geen positie in. De reden waarom ik boeken schrijf, is om zulke moeilijke vragen te stellen en de gevolgen van geo-engineering te verkennen’

‘Geo-engineering is niet zomaar een leuk gedachte-experiment. Het vertegenwoordigt een fundamentele vraag waarmee onze cultuur worstelt. Technologie verandert de relatie met de wereld waarin we leven, en geo-engineering is daar één enorm interessant voorbeeld van.’

Moeten we aan geo-engineering doen, vind je?

‘Ik neem geen positie in. De reden waarom ik boeken schrijf, is om zulke moeilijke vragen te stellen en de gevolgen van geo-engineering te verkennen. Er bestaan al genoeg opiniestukken die voor en tegen geo-engineering zijn. Ik wil geen oordeel vellen over wat we moeten doen, ik wil beter begrijpen wat onze keuzes zijn.’

Naarmate klimaatverandering erger wordt, en overheden geen sterke actie ondernemen, zullen we aan geo-engineering doen

‘Die vraag is volgens mij trouwens overbodig, want ik vrees dat geo-engineering al onvermijdelijk geworden is. Hoe meer ik me verdiepte in dit onderwerp, hoe meer ik ervan overtuigd werd dat iemand dit zal doen. Dat kan misschien op het niveau van de Verenigde Naties of de NAVO zijn, maar het is perfect mogelijk dat een dictator het in zijn eentje organiseert. Het is niet ondenkbaar dat een land een grote ramp ondervindt door klimaatverandering, en dat de leiders willen tonen dat ze er iets aan doen. Geo-engineering is een goedkope manier om te tonen dat je iets doet, zelfs als dat rampen veroorzaakt aan de andere kant van de wereld doordat het klimaat uit balans raakt.’

‘Ik vermoed dat naarmate klimaatverandering erger wordt, en overheden geen sterke actie ondernemen, we aan geo-engineering zullen doen. Daarom is enerzijds meer onderzoek naar dit onderwerp nodig, maar ook de culturele verwerking ervan. We hebben niet één boek nodig over geo-engineering, we hebben er duizenden nodig. Want alleen zo kunnen we de implicaties ervan kennen.’

Hebben we sciencefiction nodig om dit soort moeilijke vragen te stellen?

‘Sciencefiction moet ten eerste leuk zijn. Het is nu eenmaal entertainment, dus als je er geen plezier aan beleeft, dan verlies je het punt ervan uit het oog. Maar sciencefiction is inderdaad ook nuttig om dit soort vragen te verkennen. Een schrijver rukt je weg uit je alledaagse leven, en neemt mentale beperkingen weg die we zelfs niet kenden. Sciencefiction dwingt je om een toekomst te bedenken, en de regels ervan te begrijpen.
Sciencefiction is een beetje zoals op reis gaan naar een ver land. Je gaat weg uit je vertrouwde context en wordt gedwongen om je aan te passen. Als je naar huis terugkeert, zie je plots dingen die daarvoor onzichtbaar waren. Sciencefiction doet dat ook.’

‘Veel uitvindingen vonden natuurlijk hun inspiratie in sciencefiction, maar uiteindelijk kun je de toekomst niet voorspellen’

‘Het is wel belangrijk om te vermelden dat sciencefiction niet de toekomst voorspelt. Veel uitvindingen vonden natuurlijk hun inspiratie in sciencefiction, maar uiteindelijk kun je de toekomst niet voorspellen. Sciencefiction zorgt er gewoon voor dat veel in onze huidige wereld in een ander daglicht komt te staan. Het helpt je om je manier van denken te verbreden, en om je beter voor te bereiden op de toekomst.’

‘Tegelijk bouwt sciencefiction metaforen die ons maatschappelijk debat vormgeven. Denk maar aan 1984 van George Orwell. Praktisch elke discussie over privacy en surveillance vermeldt dat boek, ­omdat het een erg goede metafoor is. Het vertaalt een complex idee van een politiestaat op een begrijpbare manier. En voordat Orwell dat boek schreef, was het moeilijk om een goed debat over dat onderwerp te voeren. 1984 is een soort universele referentie geworden naar een totalitaire politiestaat.’

Je gebruikt sciencefiction ook bij je werk als consultant. Hoe gaat dat in zijn werk?

‘Sciencefiction verschilt enorm van een trend­rapport dat een consultancybedrijf zoals McKinsey zou schrijven. Fictie draait rond mensen. En als sciencefictionschrijver maak ik verhalen over mensen. Het dwingt me om de impact van een trend op een individu voor te stellen. Sciencefiction neemt ons weg uit abstract denken over de toekomst, en maakt het echt. Een film als The Matrix bekijken is bijvoorbeeld een heel andere ervaring dan het concept dat we in een simulatie leven aan iemand uitleggen.’

‘Fortune 100-bedrijven contacteren me regelmatig om als consultant te werken, en zelfs om sciencefictionverhalen voor hen te schrijven. Sciencefiction is een heel nuttige tool voor bedrijven en bedrijfsleiders. Het laat hen op een gestructureerde manier dagdromen. Mijn job is dan eigenlijk om een professionele dagdromer te zijn. Ik moet bedenken wat de geur van een toekomstscenario is. Je moet buiten je bestaande denkpatronen treden. En een van de manieren om dat te doen is door sciencefiction te lezen.’

‘Sciencefiction maakt je denken flexibeler, en zorgt ervoor dat je jezelf bevrijdt uit kortetermijndenken’

‘Tijd is de kostbaarste grondstof van elke bedrijfsleider. Het maakt niet uit wat je budget is, en hoe groot je bedrijf is, uiteindelijk heeft iedereen maar 24 uur per dag. Bedrijfsleiders moeten dus bedenken wat de belangrijkste problemen zijn waaraan ze kunnen werken. Sciencefiction maakt je denken flexibeler, en zorgt ervoor dat je jezelf bevrijdt uit kortetermijndenken en aan kwartaaldenken doet. Sciencefiction helpt hen om langetermijnuitdagingen aan te gaan.’

‘Vaak contacteren bedrijven hiervoor een bedrijf als McKinsey. Die doet dan een gigantische hoeveelheid onderzoek, waarbij ze iedereen in het bedrijf interviewen en een diepgaande analyse doen van je markt. Maar uiteindelijk analyseren ze vooral de status quo. En daar is niet noodzakelijk iets mis mee, de status quo beter begrijpen levert soms grote voordelen op. Maar zo’n analyse helpt je niet wanneer je hele markt radicaal verandert. Sciencefiction is een toevoeging voor dat soort analyse. Iemand als ik kan een verhaal schrijven dat hun hele bestaansreden in vraag stelt. Het bedrijf legt dat naast het McKinsey-rapport en krijgt hopelijk zo een holistisch beeld van waar ze naartoe gaan.’

Waarom maakte je in eerste instantie de transitie van de techwereld naar fictie?

‘Verhalen en technologie zijn twee manieren om de maatschappij te veranderen. Veel belangrijke breukpunten in onze geschiedenis kwamen er dankzij nieuwe technologie, denk maar aan het schrift, de landbouw of de stoommachine. Technologie heeft onze levens fundamenteel veranderd, maar ook onze politieke en maatschappelijke structuur. Aan technologie hangen een hoop, vaak heel complexe gevolgen, iets wat ik enorm interessant vindt.’

‘Maar ideeën en verhalen hebben evengoed zo’n impact. Verhalen geven de manier waarop we de realiteit zien vorm, en verspreiden nieuwe ideeën. Ze zijn een soort Trojaans paard: de Grieken binnenin zijn het idee, terwijl het paard het verhaal zelf is. De stap van technologie bouwen naar verhalen schrijven was voor mij dus niet zo groot.’

Wat denk je van de toenemende invloed van technologie in onze levens, maar ook de toenemende kritiek erop?

‘Problemen met technologie zijn onvermijdbaar. Je kunt onmogelijk alle gevolgen kennen van een specifieke technologie. De wereld is complexer dan wat we kunnen begrijpen. En je kunt je best doen om alle scenario’s te bedenken, maar uiteindelijk voorspel je nooit alles. Problemen zijn dus onvermijdbaar. Of het nu gaat om geo-engineering, Facebook of zelfs nieuwe technologieën zoals crispr (bepaalde codes in het DNA, die de bacterie gebruikt om tegen een virusaanval te vechten, red.). Neem bijvoorbeeld de drukpers. Als die nooit uitgevonden was, dan was de kans groot dat we nooit de ­Dertigjarige Oorlog uitgevochten hadden. Iets nieuws zorgt altijd voor bijwerkingen, en dat ontkennen is gewoonweg dom.’

‘De mensheid heeft een geweldige geschiedenis van het uitvinden van creatieve oplossingen, die op hun beurt nieuwe problemen creëren’

‘Vertrouw dus nooit iemand die zegt dat een nieuwe technologie alleen voordelen heeft. Onze geschiedenis bestaat uit een cyclus van problemen oplossen en het creëren van nieuwe problemen. De mensheid heeft een geweldige geschiedenis van het uitvinden van creatieve oplossingen, die op hun beurt nieuwe problemen creëren.’

‘Ik gebruik graag het voorbeeld van New York aan het einde van de 19de eeuw. Die stad verdronk toen letterlijk in mest. Er leefden zoveel dieren, zoals paarden, dat er overal mest lag, wat ziekten verspreidde. Daarom hielden alle politieke leiders en experts een grote conferentie om dat probleem op te lossen. En hun conclusie was dat er geen oplossing was. Mensen wilden zich namelijk voortbewegen, wat meer paarden en dus mest met zich meebracht, en als ze die mest wilden wegkrijgen, moesten ze dat doen met paard en kar, wat dus opnieuw voor meer mest zorgde. Het was dus onoplosbaar, en de conclusie van de conferentie was dat wonen in steden het probleem was. De oplossing van de experts was om zo veel mogelijk mensen terug naar het platteland te sturen.’

‘Maar enkele jaren later kwam de Ford Model T uit, en alle mest verdween. We vervingen paarden gewoonweg door auto’s, een oplossing die de experts nooit bedachten. Maar die wagens veranderden op hun beurt onze levens en ruimtelijke structuur. Zo beseften we dat alle olie die we verbranden met die wagens voor klimaatverandering zorgde. De oplossing werd dus een probleem.’

‘Technologie is zoals Janus, de Romeinse god met de twee gezichten. We lossen onze problemen op, maar we zijn niet wijs genoeg om het volgende probleem te bedenken. We zitten op een soort eindeloze loopband. Maar zodra je begrijpt dat geen enkele oplossing perfect is, helpt dat ons om betere beslissingen te maken.’