Het hoofd van de inlichtingendiensten van Saoedi-Arabië is maandag naar Damascus gereisd voor een ontmoeting met zijn Syrische ambtgenoot. Dit is de eerste keer dat vertegenwoordigers van de elkaar vijandig gezinde landen samenzitten sinds de uitbraak van de Syrische burgeroorlog in 2011. Is dit de voorbode van een detente?

De Saoedi’s staan in principe lijnrecht tegenover Syrië. Saoedische functionarissen zien Syrische dictator Bashar al-Assad als een belangrijke steunpilaar van de terreurgroepering Hezbollah, die gedirigeerd wordt door aartsvijand Teheran.

De banden tussen de twee landen werden officieel verbroken na het bijzonder gewelddadige optreden van Assad tegen de volksopstand van 2011.

Niettemin zeiden ambtenaren in Riyad tegen The Guardian dat de normalisering van de betrekkingen zou kunnen beginnen kort na het driedaagse Eid al-Fitr festival volgende week (dat het einde zal markeren van de islamitische heilige maand Ramadan, red.).

‘Het is al een tijdje gepland, maar er is nog niets in beweging gekomen,’ zei een Saoedische ambtenaar die vroeg niet te worden geïdentificeerd. Over de ontmoeting tussen de inlichtingendiensten wist hij te melden: ‘De gebeurtenissen zijn regionaal verschoven en dat zorgde voor de opening.’

Platwalsoperatie

De Saoedische delegatie werd geleid door generaal Khalid Humaidan, het hoofd van de algemene inlichtingendienst van het land. Hij werd ontvangen door de Syrische generaal Ali Mamlouk, de architect van de platwalsoperatie van de anti-Assad revolutie. Tevens is hij de belangrijkste gesprekspartner van de Russische strijdkrachten, die vanaf september 2015 een belangrijk aandeel in het conflict hebben genomen.

Normalisering van de betrekkingen zou meer dan een symbolische handreiking zijn aan dictator Assad, die zich met de steun van bondgenoten Iran én Rusland heeft vastgeklampt aan de macht. Hij regeert over een land dat zowat volledig in puin ligt. 

Het zou een mijlpaal zijn in de regionale diplomatie, omdat Riyad zich hierbij impliciet aan Teheran verbindt. De bakermat van de soennitische islam (Saoedi-Arabië) die de bakermat van de sjiitische islam (Iran) tegemoetkomt. 

Waarom is een mogelijke normalisering dus belangrijk nieuws?

Niet zozeer voor de rol die Syrië zelf speelt, maar voor zijn proxies. De Saoedi’s die het Syrië van Assad de hand reiken: dat zijn proxies van de VS die proxies van Rusland en Iran indien niet vriendschappelijk, dan wel neutraal bejegenen. En dat is een bijzondere geopolitieke ontwikkeling, hoe u het ook draait of keert. 

Ter info: een proxy-oorlog, of ‘oorlog bij volmacht’ is een conflict waarbij één partij (meestal een grootmacht) een andere partij, de gevolmachtigde, een oorlog laat voeren, en daarbij als achterman optreedt. De grootmacht levert economische, ideologische, logistieke en/of militaire steun.

Rol van de Saoedi’s 

Twee jaar eerder had Riyad een centrale rol gespeeld bij een plan om Assad te verdrijven door anti-Assad troepen in de buurt van Damascus te bewapenen en overlopers naar het nabijgelegen Jordanië aan te moedigen, van waaruit de Saoedische leiders verwachtten dat Barack Obama de Syrische hoofdstad door Amerikaanse proxies zou laten innemen.

Een dergelijk plan is nooit tot wasdom gekomen. Toen Obama opteerde om geen toestemming te geven voor luchtaanvallen na de sarin-aanval op de buitenwijken van Damascus in 2013, verlegde Riyad de focus van zijn betrokkenheid bij het conflict. Van het opjutten van proxy-troepen gingen de Saoedi’s naar het leveren van raketten aan oppositiegroepen, die Assads pantsercorps in het noordwesten van het land decimeerden.

In augustus 2015 had het rakettenprogramma geleid tot de bijna-implosie van belangrijke onderdelen van het Syrische leger. Dit zorgde ervoor dat de Iraanse generaal Qassem Soleimani naar Moskou vloog om de interventie van Vladimir Poetin te vorderen – een gebeurtenis die de loop van de oorlog veranderde en ertoe leidde dat Riyad zich geleidelijk terugtrok.

Sindsdien heeft Riyad zich in het conflict op de achtergrond gehouden, terwijl zijn twee regionale bondgenoten, Egypte en de VAE, de banden aanhaalden. Abu Dhabi heropende vorig jaar zijn ambassade in Damascus.

Iraakse gezant

Eind maart gaven Iraanse functionarissen via een Iraakse gezant een boodschap door aan de Saoedische leiders, waarin werd gesuggereerd dat hun land een einde wilde maken aan de wrijvingen met het koninkrijk. 

Lees ook: Wat zit achter het succes van de Verenigde Arabische Emiraten? Sterk lobbywerk, zo blijkt

(NS)