Een alliantie van drie linkse partijen die de regering het mes op de keel zet. Een staatssecretaris die publiek vernederd moet worden. Een kernkabinet dat woelig verloopt, met dreigementen tot ontslag. Een lek uit het PS-partijbureau, waardoor plots dat dreigement op straat ligt. Een premier die even de trappers verliest. En dan: de decompressie, de toenadering achter de schermen bij “openingen”. Het was een bewogen 24 uur voor Vivaldi, die nu de crisis lijkt te overleven. Maar de schade aan de ploeg De Croo I, die lijkt groot.

In het nieuws: Wie onze nieuwsbrief volgt, kon moeilijk verrast zijn: de crisis over de sans papiers kwam tot een kookpunt.

De details: Plots konden PS en Ecolo nog moeilijk terug. Net als Groen keren ze nu schuchter de kar. De schade voor Vivaldi is groot.

• De hongerstaking van de mensen zonder papieren is een politieke crisis zonder weerga geworden voor Vivaldi, de federale coalitie rond premier Alexander De Croo (Open Vld). Een escalatie van de spanningen in het dossier, leidde er gisteren toe dat plots de regering wel heel wankel leek te staan.
• Die interne spanningen overschaduwen helemaal het aura dat de ploeg zich al een jaar probeert aan te meten. Niet toevallig stond bij de start van De Croo I dit stukje tekst helemaal vooraan in het regeerakkoord te blinken: “De federale regering stimuleert en bundelt alle positieve krachten in een sfeer van solidariteit en samenhorigheid. Met een aanpak die verenigt in plaats van verdeelt, verbindt in plaats van spanning en tweedracht zaait.”
• Die regering startte in oktober 2020 veelbelovend. Gestuwd door het crisisbeheer in de corona-aanpak, presenteerde premier De Croo zich in tandem met ervaren minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit): het gevolg was een bijzonder positieve respons bij de bevolking. Maar gaandeweg ontstond spanning op de relatie De Croo-Vandenbroucke, nadat onder meer de MR steeds feller op het strikte beleid inhakte. Een eerste barst.
• In het voorjaar kwamen daar een heel pak sociaal-economische dossiers bij, waarrond frictie ontstond tussen links en rechts in de ploeg. Met name over het loonakkoord, maar ook over de pensioenen en de begroting, kwam het tot botsingen. De grote knopen in al die dossiers zijn niet doorgehakt, en zelfs meer, doelbewust uitgesteld tot het najaar.
• Maar nu ontspoort de boel volledig over een dossier dat al weken ettert: de hongerstaking van mensen zonder papieren in Brussel. De regering lijkt na een woelige dag, met dreigementen over en weer, verder te kunnen. Maar de politieke schade voor de ploeg is wel gigantisch. De barsten in Vivaldi kunnen niet meer zomaar gemaskeerd worden met wat communicatieve stopverf: ook op menselijk vlak tussen de regeringspartijen hakt dit dossier erin.
• Bovendien lijken zowel de PS als Ecolo zich hebben vastgereden op hun standpunt: er moet een doorbraak komen in de onderhandelingen tussen de hongerstakers en staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V) en vooral, er mogen geen doden vallen. De twee Franstalige linkse partijen hebben zo een formidabele hefboom gegeven aan de actievoerders.

Wat er vooraf ging: Dit zag iedereen aankomen.

• Al weken bouwde de spanning op in het dossier van de sans papiers. Die begonnen meer dan 50 dagen geleden aan een hongerstaking en zijn met zo’n 470. Mahdi bleek daarbij veel principiëler dan sommigen, zeker aan Franstalige kant, van hem hadden verwacht: na Theo Francken (N-VA) verwachte men een heel andere politiek bij de ngo’s en het middenveld. Quod non.
• Want de voornaamste eis van de actievoerders, een vorm van collectieve regularisatie, bleek compleet onbespreekbaar voor Mahdi, en met hem meer dan de helft van de regering: CD&V, Open Vld, MR en Vooruit willen daarvan niet weten.
• Dat eisten ook PS, Ecolo en Groen niet de afgelopen weken: ze wilden eerder dat Mahdi op basis van zijn “discretionaire bevoegdheid” – via de artikels 9 bis (uitzonderlijke omstandigheden) en 9 ter (medische urgentie) in het asielrecht – een hele brede groep van actievoerders en aanvragers zou toelaten om legaal te blijven.
• Maar ook die deur bleef potdicht. Mahdi kwam donderdag eindelijk wel met zijn “neutrale zone“, een plek waar de actievoerders hun dossier individueel konden komen bespreken. Maar dat volstond niet: de actievoerders gingen er nauwelijks op in, ze wilden een serieuze onderhandeling, collectief.
• Dit weekend kwam dan de versnelling: na overleg gaven PS, Ecolo en Groen extern een fors signaal. Ze eisten publiek dat premier De Croo het dossier zou overnemen van Mahdi, een vernedering voor de jonge CD&V-staatssecretaris. “We hadden geen keuze. Mahdi zegt ons al weken dat hij iets zal doen, maar er bewoog niets. Terwijl dit thema leeft, week na week op onze partijbureaus. Dat kan je niet blijven negeren”, zo klinkt achteraf de duiding.

Wat er precies gebeurde gisteren: Een dag die schade laat.

• Wat achter de schermen volgde tussen PS, Ecolo, Groen en de premier was nog feller: de drie dreigden met een regeringscrisis, als er effectief niets zou gebeuren en er bijgevolg doden zouden vallen. Het mes ging vanuit de partijvoorzitters op de keel van De Croo. Bij Ecolo sprak men toen al over een “ontslag van de ministers”, indien er niets zou gebeuren.
• De Croo riep daarop een extra kern bijeen, maandagmorgen. Die verliep moeilijk. Want doorgaans zijn vicepremiers minder fel dan hun partijvoorzitters en komt het binnen de regering tot een vergelijk. Maar niet deze keer.
• Hoewel Mahdi er zelf niet bij was, maakte de premier zich druk over het feit dat men in de media zo’n aanval op “zijn ploeg” had gelanceerd, terwijl al weken in de kern naar een oplossing wordt gezocht. En, zo herhaalde De Croo: over een collectieve regularisatie staat niets in het regeerakkoord. Daarin werd hij bijgetreden door Vincent Van Peteghem (CD&V), de vicepremier van CD&V, die het opnam voor Mahdi.
• De reactie van Pierre-Yves Dermagne (PS) was niet min, net als die van Georges Gilkinet (Ecolo), de twee vicepremiers van de Franstalige linkerzijde. Groen nam met vicepremier Petra De Sutter een veel gematigdere houding. Dermagne wees er fijntjes op dat niet alles in het regeerakkoord moet staan om een oplossing te verdienen. En dat, als het bij de actievoerders effectief tot een overlijden moest komen, zijn ministers zouden opstappen.
• Na het heftige kernkabinet volgde een partijbureau bij de PS, waar Dermagne tekst en uitleg gaf. Het feit dat hij en heel de PS-ploeg ontslag zouden nemen, lekte uit via Le Soir, tot ongenoegen van Ecolo en ook Groen, die nu plots “voorbijgestoken” leken in de hardheid van hun standpunt.
• Daarop ging Jean-Marc Nollet, de Ecolo-voorzitter, ook aan het twitteren: hij bevestigde in een wat cryptische tekst wat de PS ook had laten lekken en wat hij liever binnenskamers had gehouden. Ook de Ecolo-ministers zouden dus de plaat poetsen.
• Die plots wel heel erg publieke crisis leidde tot hoogspanning in de Zestien: de crisis leek even naar een oncontroleerbare escalatie te gaan. Nauw overleg met het kabinet van Mahdi volgde. Die kwam plots in de namiddag met het nieuws van een “speciale gezant”, die met de actievoerders zou gaan praten en hen “naar de bestaande procedures zou begeleiden”. De man in kwestie, Dirk Van den Bulck, baas van het Commissariaat Generaal voor Vluchtelingen en Staatlozen, ging spoorslags naar de Begijnhofkerk om daar te overleggen met de actievoerders.
• Mahdi bleef bij zijn lijn dat er geen collectieve regularisatie volgt. Maar “individuele dossiers tot regularisatie op humanitaire gronden van de hongerstakers zullen prioritair worden behandeld”, en “wie ernstig ziek is en een dringende medische behandeling nodig heeft”, kan ook tijdelijk regularisatie krijgen. “Het is veel belangrijker dat er geen mensen sterven, dan dat de regering wel of niet valt“, zo stelde Mahdi sussend aan de journaals van zeven op VTM en VRT.
• De Croo van zijn kant benadrukte “dat Mahdi het volle vertrouwen geniet“. En hij gebruikte de persconferentie na het Overlegcomité handig om de PS en Ecolo van antwoord te dienen, vanuit zijn functie als premier en “staatsman”: “Het laatste waaraan mensen nu nood hebben, is een nieuwe politieke crisis. Ik kan me niet inbeelden dat een verantwoordelijk iemand dat zou veroorzaken. Hopelijk keert het gezond verstand snel bij iedereen terug.”

En nu? De Vlaamse groenen, maar ook de PS en Ecolo proberen de boel te sussen.

• Opvallend, hoe Groen, maar ook PS en Ecolo, een dag later toch al wat terugkrabbelen. PS-voorzitter Paul Magnette zat vanmorgen op de RTBF om een en ander te “kaderen”.
  • “Ik denk niet dat er een crisis binnen de regering is“, zo stelde Magnette doodleuk.
  • “Het dossier is de afgelopen uren geëvolueerd. Er is een bemiddelaar aangesteld, die gaat praten.”
  • “We willen alles doen om een oplossing te vinden, en hebben meer dan eens voorstellen op tafel gelegd binnen de regering.”
  • “We vragen aan de slag te gaan met alle mogelijke wettelijke middelen. Wij vragen geen massale regularisatie.”
• Daarmee komt dus een kleine opening, om alvast de boel niet verder te laten escaleren. Want ook Ecolo-voorzitter Nollet benadrukte vanmorgen dat “het dreigement om ontslag te nemen niet naar buiten had moeten komen”.
• Bij Groen gingen ze nog een stapje verder: “Een ontslag van ministers is niet aan de orde. Er zit beweging in het dossier. Er zijn hoopgevende signalen”, kwam Groen-fractieleider Wouter De Vriendt de boel plots sussen, vanmorgen op Radio 1. “Onze vraag om een bemiddelaar aan te stellen is gevolgd, hetzelfde met een neutrale zone. Wij vragen dat daar met veel vertrouwen kan worden gewerkt.”
• De Vriendt herhaalde wel dat “de oprichting van de neutrale zone en het aanstellen van een bemiddelaar veel eerder had moeten gebeuren”, en klopte zich op de borst: “Onze houding heeft gewerkt, er zijn resultaten nu.” En opvallend: hij stelde duidelijk “alle vertrouwen in Sammy Mahdi te hebben“. Dat is, 48 uur nadat voorzitter Almaci publiek aan De Croo had gevraagd het dossier van Mahdi over te nemen, meer dan een stevige bocht.
• Maar het is tekenend voor de sfeer binnen Vivaldi, waarvan de hoofdrolspelers beseffen dat de zaak te ver is gegaan, met de publieke dreigementen heen en weer. Gisterenavond al klonk het bij meerdere regeringsbronnen “dat het niet tot een val van het kabinet zal komen”.
• Want Mahdi heeft de deur nu nog duidelijker opengezet om toch, individueel, dossiers te gaan bekijken. Al is de waarheid dat dit eigenlijk al weken het geval was. En de “speciale gezant” is een andere zet, die vooral zichtbaarheid geeft aan het feit dat men wil praten, eerder dan een grote koerswijziging. Aan de kant van PS en Ecolo stemde men ook in met die demarche.
• Het behoeft geen grote strategen om in te zien dat over de kwestie het kabinet laten vallen, electorale zelfmoord lijkt. Migratie is uitgerekend het thema waarmee de huidige marktleider, Vlaams Belang, kan scoren. Bovendien zou, na alle retoriek over “een andere, respectvolle manier van politiek bedrijven” de vernedering voor Open Vld en CD&V wel heel groot zijn, om zo in de rug te worden geschoten door PS en Ecolo.
• Alleen, aan Franstalige kant raakt Vivaldi maar niet gestabiliseerd. PS, Ecolo en MR lijken in een permanente quasi-oorlog verwikkeld, met de Vlaamse partijen binnen Vivaldi als collateral damage. De zaak van de sans papiers is, na onder meer een hele heisa over de hoofddoek, alweer vooral een kwestie van incasseren voor de Vlaamse centrumpartijen in Vivaldi.

Toch een kanttekening: De zaak is niet opgelost.

• De vraag is alleen nu of dat alles voor de actievoerders volstaat. Die lijken fors in de greep van de “Dokters van de Wereld”, een uiterst militante organisatie die duidelijk aanleunt bij PVDA-PTB. Deze medici staan de actievoerders bij en laten volgens regeringsbronnen ook maar moeilijk andere hulpverleners toe.
• Al meermaals hebben onder meer het Rode Kruis en Brusselse hulpdiensten geprobeerd om tussen te komen en aan de noodlijdende mensen hulp te bieden. Maar de “Dokters van de Wereld” schermen de zaak netjes af en doen scherpe statements voor de camera’s van onder meer de VRT.
• En de eerste reacties op de “speciale gezant” of de bemiddelaar, Dirk Van den Bulck, waren ook allerminst positief. Alweer de Dokters van de Wereld doken in het communicatiegat om de bemiddeling af te branden: “De reactie van de hongerstakers was zeker niet positief, integendeel, ze waren teleurgesteld. Blijkbaar heeft de man geen nieuwe elementen aangereikt. Het is nog maar de vraag of dit geen gemiste kans is en of dit de situatie niet nog verergerd heeft”, zo stelde Michel Genet namens de links-activistische groep.
• Ook de USRP, de Union des Sans-Papiers pour la Régularisation, die officieel het woord voert, reageerde al negatief: “Meneer Van den Bulck heeft geen duidelijk mandaat om te onderhandelen“. “Hij heeft in algemene termen nog eens herhaald wat de wettelijke manieren zijn om een verblijfsvergunning te bekomen. Dit betekent weinig meer dan tijdverlies en in de huidige situatie is dat uitermate gevaarlijk”, zo liet men aan de VRT weten.
• Daarom ook dat de druk op de stad Brussel, met burgemeester Philippe Close (PS), enigszins stijgt om misschien tussen te komen. De vraag is of de PS-burgemeester zich in dat wespennest wil wagen, door dan de facto de honger- en vooral dorststaking te gaan “breken”. Onder meer Open Vld en CD&V drongen daar publiek op aan, maar er is te horen dat dit achter de schermen op een bepaald moment toch een reële piste zou zijn.
• Ondertussen komen de eerste actievoerders wel toe in de neutrale zone, het lijkt er dus op alsof het collectief van actievoerders wat barsten vertoont. Maar of dat genoeg is om heel de crisis als “voorbij” te verklaren, is maar de vraag.

Ook om te volgen: Minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS) heeft een huizenhoog probleem.

• Het waren al geen prettige zittingen in de Kamer voor minister Dedonder. Want de commissie Defensie wordt geleid door de oppositie, met N-VA, en onder meer zwaargewicht Theo Francken (N-VA) duikt er telkens op om de PS-minister het vuur aan de schenen te leggen.
• Maar donderdag belooft extra lastig te worden, omdat Dedonder zich danig in de problemen heeft gewerkt bij het ontslag van ADIV-baas generaal-majoor Philippe Boucké. Die werd vrijdag plots de laan uitgestuurd, “in onderling overleg” was de uitleg.
• Bovendien liet het kabinet van Dedonder aan een aantal journalisten verstaan dat Boucké zelf was opgestapt, dat hij niet verder wilde. En dat terwijl binnen Defensie een golf van verontwaardiging en protest op gang was gekomen, die naar de normen van het leger wel erg publiek verliep.
• Niet alleen was er dus die quasi-publieke opstand, met topgeneraals die op Twitter hun ongenoegen uitten, maar bovendien was er discussie over de omstandigheden van het vertrek van Boucké. 
• Gisteren probeerde de stafchef van het leger, admiraal Michel Hofman, de zaak met een interne mail te sussen. Daarin riep hij op de rangen te sluiten, maar hij wees er ook fijntjes op dat zo’n ontslag een politieke beslissing was.
• Maar Boucké zelf maakte brandhout van de versie van Dedonder, door op Twitter een duidelijk statement te doen.
• “Op 8 juli kreeg ik als enige boodschap dat men mij wou vervangen en zelfs een disciplinaire sanctie tegen mij wou lanceren.”
• “Op 14 juli ben ik op de parlementaire commissie Defensie een uur lang ondervraagd. Het resultaat de dag zelf is gekend, de meesten hebben mij gesteund.”
• “Op 15 juli, de dag dat er beslist werd mij te vervangen, ­lagen er twee opties op tafel. Ik heb zelf aangegeven te willen voortdoen, op voorwaarde dat de ADIV versterkt werd met personeel. De tweede optie was mij te vervangen. De keuze is gekend.”
• Meteen moet Dedonder dus donderdag voor het vuurpeloton van de Kamercommissie. Daar wordt het uitkijken naar de houding van de meerderheid, met name Open Vld en MR. Die waren in het verleden ook al kritisch over de PS-minister, maar in dit dossier lijkt ze heel de militaire top tegen zich te hebben gekregen.
• Dat laatste hoeft niet noodzakelijk een probleem te zijn: Defensie is als het erop aankomt een erg volgzame omgeving, waarin de wil van de minister wet is. Ook PS-minister André Flahaut kon destijds op Defensie zijn gang gaan, ondanks openlijke kritiek van regeringspartner Open Vld en een kritische Vlaamse pers.