Afgelopen dinsdag verscheen een langverwachte studie: wetenschappers van het Massachusetts Institute of Technology (MIT) hebben drie jaar lang onderzocht hoe de technologische vooruitgang de werkvloer zal veranderen, en wat de impact daarvan al geweest is op werknemers. Het onderzoek concentreerde zich vooral op de Amerikaanse context, maar vele inzichten zijn extrapoleerbaar naar de Europese arbeidsmarkt. U kan alvast een zucht van opluchting slaken: we hoeven niet bang te zijn van de robots, alvast volgens de MIT-onderzoekers. 

De wetenschappers argumenteren namelijk dat technologie doorheen de geschiedenis altijd een impact heeft gehad op jobs: sommige verdwijnen en andere moeten aangepast worden. Maar het heeft altijd nieuwe jobs gecreërd, en de algemene tewerkstelling is altijd blijven stijgen.

Snelheid van technologische vooruitgang

Een factor die ‘doorheen de geschiedenis’ niet speelde is het feit dat de digitale technologische vooruitgang een exponentiële groei kent. In vergelijking met de jaren 60 zijn auto’s vandaag ongeveer twee keer zo snel als toen. Volgens chipbakker Nvidia is de verwerkingscapaciteit van computers ongeveer 1000 miljard keer zo sterk als in die periode. 

Is het in die context niet mogelijk dat robots en artificiële intelligentie zo snel verbeteren dat mensen overbodig worden op de werkvloer?

Op basis van drie jaar veldonderzoek in zowat alle economische sectoren, van retail over duffe verzekeringskantoren tot de fabrieksband, concluderen de MIT-wetenschappers dat ondanks de razendsnelle technologische verandering, de impact ervan op werknemers eerder geleidelijk aan gebeurt en niet revolutionair. Ze geven het voorbeeld van Amazon, dat voorop loopt in het onderzoek naar zelfrijdende wagens en geautomatiseerde logistiek. Desondanks draaien de magazijnen op menselijke arbeid, en dat zal zo blijven voor de komende jaren.

De arbeidsomstandigheden en de lage lonen in de logistieke centra van multinationals zijn, vooral in de VS, absoluut geen voorbeeld. Maar dat is volgens het rapport niet het resultaat van technologie: ‘Onze instellingen zijn op dat vlak zeer slecht’, schrijft een van de hoofdauteurs van het onderzoek. 

Typisch menselijke eigenschappen onontbeerlijk

Verder missen robots nog steeds de flexibiliteit en de behendigheid van wij, mensen. De prestaties van robots, maar ook van wat wij AI noemen, zijn uiteindelijk nog steeds het resultaat van programmering en herhaling. Van wat mensen hen voeden, met andere woorden. De systemen kunnen zeer goed worden in één of enkele taken, maar daar blijft het meestal bij. 

Een menselijk hand kan zonder opleiding onmiddellijk een resem van taken aan. Een peperdure robotarm kan bijvoorbeeld donuts in een doos zetten zonder ze te beschadigen, maar als hij een komkommer moet inpakken moet hij helemaal geherprogrammeerd worden. Een tennisbal gooien is voor de meeste industriële robotarmen geen optie. 

De hoge kost en de expertise nodig voor robotica zijn bovendien een rem op de verspreiding ervan. De onderzoekers troffen bijvoorbeeld zeer weinig robots aan bij de Amerikaanse kmo’s. Die maken nochtans 98 procent uit van het aantal productiebedrijven.

Productiviteit stijgt, maar ook de ongelijkheid

Het gevaar van de automatisatie wordt volgens het onderzoek dus overdreven. Waar de wetenschappers wel nadrukkelijk voor waarschuwen, zijn de politieke beslissingen die het mogelijk hebben gemaakt dat een steeds ongelijker deel van de economische groei wordt veroverd door de welgestelden. 

Het onderzoeksteam stelde vast dat de voorbije 50 jaar de productiviteit een hoge vlucht nam, maar dat de inkomens in verhouding achterop hinkten. Dat is niet te wijten aan technologie, maar aan een ‘fundamenteel fout ingerichte arbeidsmarkt’

Tussen 1948 en 1978 stegen de productiviteit en de gemiddelde lonen voor arbeiders ongeveer recht evenredig. Sindsdien zijn de lonen gestagneerd, terwijl de productiviteit (vanwege de technologie) steeds sneller bleef stijgen. 

Het gevaar van automatisatie ligt dus niet in het gebrek aan jobs. Het gevaar bestaat dat werk te laag betaald wordt en geen voldoening geeft. De oplossing voor dat probleem ligt volgens de onderzoekers niet in de technologie, maar in de politiek.