‘Italië is een land zonder toekomst’, schrijft de zakenkrant Il Sole 24 Ore, na lezing van het jaarlijkse demografische rapport, dat deze week door de Italiaanse statistiekdienst Istat wordt gepubliceerd.
Het land beleeft een perfecte demografische storm. Er is niet enkel een daling van het aantal geboortes. Er is ook een toename van sterfgevallen, een daling van de immigratie en een stijging van de emigratie. De optelsom van dit alles? De Italiaanse bevolking nam de voorbij vijf jaar met 551.000 inwoners af en dat op een totaal van 60 miljoen.
Volgens Istat wordt de ontvolking van Italië veroorzaakt door structurele factoren die hebben bijgedragen aan de daling van het aantal geboortes. Zo daalt de Italiaanse bevolking in vruchtbare leeftijd, zijn opeenvolgende generaties steeds minder talrijk en dat als gevolg van een dalend geboortecijfer dat zich voor het eerst midden jaren 1970 heeft gemanifesteerd.
De immigratie slaagt er niet langer in voor dat tekort te compenseren. Vorig jaar daalde het aantal kinderen geboren uit buitenlandse ouders met ruim 4 procent. Het aantal immigranten daalde in 2019 met 8,6 procent, terwijl de emigratie met 8,1 procent toenam.
Financiële crisis werd Italië fataal
De demografische crisis is ook een gevolg van de financiële crisis van 2008. Die heeft Italië veel zwaarder getroffen dan de andere grote EU-landen. Onderstaande grafiek van Istat laat in dat verband weinig aan de verbeelding over. De ontvolking start in voormelde periode en de kloof tussen beide curves (rood voor overlijdens, blauw voor geboortes) is sinds dan jaar na jaar blijven groeien.
Het rapport legt ook geografische ongelijkheden bloot. De ontvolking is een pak minder dramatisch in het rijke noorden, dan in het armere zuiden van het land. De industriële metropolen in het land bevestigen hun status van attractive regio’s. Dat terwijl het zuiden al decennia met een chronische ontvolking kampt. In drie zuiderse regio’s is zelfs sprake van een daling van de bevolking met 1 procent of meer.
Op 31 december vorig jaar waren er in het land 194 verschillende nationaliteiten vertegenwoordigd. De belangrijkste nationaliteiten daarbij zijn de Roemeense (1.2 miljoen), de Albanese (441.000) de Marokkaanse (432.000), de Chinese (305.000) en de Oekraïense (240.000). Voormelde nationaliteiten vertegenwoordigen ongeveer de helft van het totale aantal buitenlandse inwoners.
Hoe reageert de Italiaanse politiek?
Volgens de Italiaanse president Sergio Matarella (78) ‘bedreigt de demografische problematiek het bestaan van het land, omdat die het weefsel van het land aantast en verzwakt’.
De regeringscoalitie heeft dan vorige maand de ‘Family Act’ geïntroduceerd. Het gaat om een wet, die 8 maatregelen groepeert. De wet wordt door Elena Bonetti, de Italiaanse minister van Gezinnen, verdedigd als ‘een structurele hervorming en een investeringsproject met economisch karakter’. Tot de maatregelen behoren de fiscale aftrek voor kinderopvang, meer kindergeld, vaderschapverlof, toelages voor moeders die opnieuw gaan werken, etc.
Vooral dit laatste is noodzakelijk, gezien de werkzaamheidsgraad van Italiaanse vrouwen met 53 procent bij de laagste in de EU is. Enkel in Griekenland zijn nog minder vrouwen aan het werk. Het EU-gemiddelde is 67 procent.
‘Een type maatschappij dat we enkel kennen uit science-fictionfilms’
De wet wordt door velen gezien als een laatste kans om te vermijden dat Italië – naar Japans model – terechtkomt in een demografische winter.
Dat een aantal van OESO-landen demografisch in moeilijkheden zitten is niets nieuws. De OESO noemde de vergrijzing vorig jaar voor het eerst ‘een globaal risico‘.
Het voorbeeld van Japan (‘Een type maatschappij dat we enkel kennen uit science-fictionfilms’) is waarschijnlijk het meest frappante, maar naast Italië staan ook Duitsland, China en Oost-Europa voor enorme demografische uitdagingen. Zo liggen de 10 snelst krimpende landen alle in Oost-Europa.