Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) moet vandaag alle zuurstof wegnemen in de uitslaande brand rond zijn persoon. In plaats van te wachten tot z’n hoorzitting in de Kamer dinsdag, geeft Jambon vandaag al tekst en uitleg in de zaak-Chovanec. Op die manier hoopt de N-VA de schade te beperken: niet alleen voor Jambon, maar voor heel de Vlaamse regering en bij uitbreiding het federale spel.

In het nieuws: Straks in thuishaven Brasschaat geeft Jan Jambon (N-VA) tekst en uitleg.

De details: De minister-president ligt al dagen onder vuur.

• Vandaag opnieuw paginagroot in zowat alle kranten: Jambon moet met antwoorden komen. De Standaard, die al dagen een hele ploeg op de zaak houdt, zet het daarbij het scherpst: ‘Jan Jambon is de kapitein van een schip dat niet vaart zoals we het zouden willen’.
• Die titel is veelzeggend: ook al komt Jambon zelf heftig onder vuur over een federaal dossier, de zaak straalt hoe langer hoe meer af op de persoon van de Vlaamse minister-president zelf, én zijn regering.
• En net nu heeft de N-VA er alle belang bij om die regering zo hecht mogelijk te houden. Immers: federaal is een heftig spel bezig, waarbij de Vlaamse regeringspartner CD&V onder immense druk staat, en verlokkingen krijgt om in een coalitie zonder die Vlaamse grote broer te stappen. Maar zolang Vivaldi geen feit is, heeft de N-VA dus een fighting chance.
• Die ‘zwakte’ vandaag, na dagenlang gematrakkeerd te zijn in de Kamer en daarna de pers, moet dus omgebogen worden. Vandaar dat Jambon ook niet wacht tot dinsdag, wanneer hij zelf in een hoorzitting voor het Parlement verschijnt.
• Jambon kon overigens moeilijk zelf fysiek reageren: hij was op vakantie in Italië. Maar nu verkiest hij dus niet te wachten. Die strategie houdt ook wel wat risico in, zoals Ivan De Vadder vanmorgen opmerkte op Radio 1: het geeft straks de kans aan de Kamerleden om zich tegen dinsdag veel beter voor te bereiden op de defensie van Jambon, en tegen dan nog steeds een batterij kritische vragen te verzamelen.
• Maar de minister-president staat niet bekend om z’n kop-in-kashouding: liever de forcing voorwaarts. En dus is het volgens de entourage van Jambon de bedoeling om ‘de overvloed aan halve waarheden en foute berichten‘ tegen te gaan.
• Daarbij zouden ze ook werken met een uitgebreide tijdslijn, en zal vooral zwart-op-wit worden aangetoond dat de verslagen die het kabinet van Jambon bereikten, op geen enkel moment melding maakten van de grove incidenten (onder meer een Hitlergroet en bijzonder fors ingrijpen van de luchthavenpolitie) die wel te zien waren in de pas recent gelekte videobeelden. ‘De puntjes op de i zetten’, zo kondigt Jambon aan, die om drie uur de pers toespreekt.

De feiten: Hoe ernstig lijkt de zaak voor Jambon?

• Alles draait rond de dood van de Slovaak Jozef Chovanec. Die stierf twee dagen nadat hij eind februari 2018 hardhandig was aangepakt op de luchthaven van Charleroi door de luchthavenpolitie.
• De man zelf gedroeg zich bijzonder agressief, hij was mentaal ziek, zo bleek achteraf. Maar de reactie van de ordediensten bleek buitensporig, tot en met één agente die de Hitlergroet bracht.
• Toen beelden over die aanpak anderhalf jaar na de feiten lekten, stak een storm van publieke verontwaardiging op. Meteen reageerden Theo Francken (N-VA) en Jambon zelf, via z’n woordvoerder, fel door te stellen ‘totaal niet op de hoogte te zijn van die zaak‘ en nooit iets over de man te hebben vernomen. Die boude stelling bracht Jambon in grote problemen.
• Vandaag is die stelling al bijgestuurd: de afgelopen dagen erkende Jambon dat z’n kabinet wel degelijk info had gekregen, maar dat hij nooit persoonlijk met de zaak in aanraking kwam. En vooral dat niemand de echte draagwijdte van de feiten kende: de video was toen nog niet opgedoken.
• Pikant detail in de zaak: twee sleutelfiguren uit het kabinet van Jambon, z’n toenmalige kabinetschef Joy Donné, die betrokken is in de zaak, én Yngvild Ingels, die destijds Jambon z’n directeur Binnenlandse Zaken was, zijn vandaag parlementsleden voor N-VA. En ze zetelen … in die commissie Binnenlandse Zaken die dinsdag Jambon moet ondervragen.
• De ‘smoking gun‘ in de zaak lijkt een verslag van Buitenlandse Zaken, dat op 4 juli melding maakt van een contact tussen de Slovaakse ambassadeur Stanislav Vallo en Jambon zelf, en dat zou ‘via de Slovaakse ereconsul in Mons‘ gegaan zijn, zo melden een pak kranten.
• Maar meteen is die uitleg wat schimmig: want diezelfde Vallo, gecontacteerd door onder meer De Tijd en De Morgen, herinnert zich niet meer met wie precies hij sprak. En die ereconsul, vastgoedondernemer Peter De Nil, weigert diezelfde kranten te woord te staan: hij is ‘aan het revalideren van een operatie’. Vervelend dus: van die kant komt niet meteen opheldering.
• Nochtans was dat verslag cruciaal om de bal aan het rollen te brengen in heel het dossier. Minister van Buitenlandse Zaken Philippe Goffin (MR) stuurde plots handig een brief naar minister van Binnenlandse Zaken Pieter De Crem (CD&V), om dat ‘contact’ te melden: meteen kon De Crem niet anders dan in de Kamer zwart-op-wit te stellen dat ‘het kabinet Jambon wel op de hoogte was’.
• Overigens blijft de MR handig druk zetten in het dossier: zij hebben goed begrepen dat in de huidige federale situatie, het goed uitkomt om de N-VA het vuur aan de schenen te blijven leggen. Waals minister van Begroting Jean-Luc Crucke (MR) kwam met een eerder vreemde uitleg over waarom zijn regering, waarin hij de bevoegdheid van de Luchthavens had, niet op de hoogte kon zijn, maar waarbij hij wel Jambon z’n case meteen tot een ‘gewetenskwestie‘ verhief. ‘Het is in de eerste plaats een persoonlijk probleem. Jambon zal zelf moeten oordelen of hij nog kan aanblijven’, zo stelde Crucke op Radio 1.
• Hoe dan ook: communicatief moet Jambon nu een en ander rechttrekken. Het verleden toonde al aan dat de minister-president dat best kan: ook na eerdere communicatieve blunders kwam hij al weg. Niemand behalve PVDA vraagt ook voorlopig z’n ontslag. Maar veel marge voor bijkomende fouten is er duidelijk niet.
• Rest de vraag hoe de andere verantwoordelijken zich ten gronde kunnen verantwoorden in het dossier. Jambon zoog, door z’n voortvarende ontkenning van betrokkenheid in het dossier, alle kritiek naar hem, onder meer van zeer felle CD&V-Kamerleden. Maar evengoed komen straks Justitie en de politiediensten zelf weer in de kijker.
• Want hoe het mogelijk is dat er nooit een deftig intern onderzoek is gevoerd na de feiten, blijft een raadsel. Nochtans waren topmensen op de hoogte: de baas van de luchtvaartpolitie, Danny Elst, is ondertussen overgeplaatst. Maar hij was die dag dienstdoend officier. En de grote baas van de federale politie vandaag, Marc De Mesmaeker, was tijdens de feiten de verbindingsman tussen de politie en het kabinet van Binnenlandse Zaken: hij was zeker op de hoogte. Ook hij komt dinsdag naar de Kamer.
• Daarnaast is er het gerechtelijke onderzoek. Dat bleef twee jaar doodstil, tot plots nu, na het lekken van de film, een reconstructie op de luchthaven is bevolen. En eindelijk is een gerechtspsychiater aangesteld. Die reconstructie werd door de onderzoeksrechter een jaar geleden nog botweg geweigerd, zo weet De Tijd.

De essentie: Onderhandelingen federaal blijven een complex spel.

• De positie van N-VA en de Vlaamse regering is geen onbelangrijk element in het federale spel: het is wat CD&V, voorlopig, nog vasthoudt aan de Vlaams-nationalisten.
• De afgelopen dagen gaf koninklijk opdrachthouder Egbert Lachaert (Open Vld) meer en meer inzage in z’n nota, een werkstuk van ondertussen iets meer dan 60 pagina’s. Maar dat leverde vooral teleurstelling op:
  • Zeker de socialisten zijn niet bepaald te spreken over zaken die mondeling wel waren besproken, maar niet terug te vinden zijn in de tekst. Dan gaat het onder meer over een vermogenswinstbelasting en een effectentaks. En ook de uitgaven in de gezondheidszorg zijn er niet, zoals de rode ploeg het had gedroomd.
  • Wat voor de christendemocraten van Joachim Coens (CD&V) cruciaal is, zijn de ethische hervormingen, die ‘niet deloyaal naast regeringspartners kunnen gebeuren’. Ook daar zijn onvoldoende garanties in de tekst opgenomen. Net als stappen in de staatshervorming, een voorwaarde voor CD&V. Die gaf eind deze week, via haar ministers, nog eens het signaal voorlopig niet te happen op een Vivaldi.
  • Een contact met Maxime Prévot van cdH dit weekend moet bovendien nog meer plooien gladstrijken. Opdrachthouder Lachaert heeft die kleine partij immers stevig op de pik getrapt: waar Open Vld de laatste weken eiste om altijd samen met MR ontvangen te worden, wegens ‘één en ondeelbaar’, moest Prévot, die al wekenlang zich ‘constructief’ naar alles en iedereen opstelt, plots vaststellen dat hij niet meer werd uitgenodigd en Coens wel. Dit weekend ziet hij dan eindelijk Lachaert, alleen.
• Het duidt allemaal op één zaak: Lachaert gaat voor Vivaldi, maar niet met cdH, wel met CD&V. Een alternatief, van paars-groen zonder christendemocraten bijvoorbeeld, is er in zijn hoofd niet. Dat maakt het onderhandelingstechnisch niet makkelijk: de Vlaamse christendemocraten zitten zo in een zetel. In die mate dat de prijs ook wel eens in portefeuilles en bevoegdheden zou kunnen worden uitgedrukt. Het gerucht dat CD&V daarbij zelfs de Zestien zou eisen, wordt echter afgedaan als onzin: niemand lijkt dat aan een Koen Geens (CD&V) te willen laten, ook z’n eigen partij niet.
• Maar vooral inhoudelijk wordt het een gigantisch moeilijke rit, met de socialisten. Want bij Open Vld lijkt het haast ondenkbaar dat Lachaert, die terug naar de blauwe basis wilde, nu plots wel een reeks nieuwe taksen zal slikken. Het maakt een compromis tussen rood en blauw bijzonder moeilijk.

Genoteerd: Een opvallende boodschap van het FGTB, de Franstalige socialistische vakbond.

• Thierry Bodson, de nieuwe baas van het FGTB-ABVV, kwam na een paleisrevolutie in de plaats van Robert Vertenueil. Die moest zogezegd opstappen omdat hij wat te amicaal koffie had gedronken met Georges-Louis Bouchez (MR) én een gemeenschappelijk statement had gemaakt.
• Maar Bodson, een regionalist, is duidelijk niet getrouwd met een huidige poging om Vivaldi te gaan maken. De FGTB heeft goed genoteerd wat er allemaal, in ruil voor een staatshervorming en een alliantie met de N-VA federaal, uit de brand te slepen was in paars-geel.
• En kijk, hij steekt dat niet onder stoelen of banken. In een gesprek met L’Echo haalt hij uit: ‘Liever een Vivaldi-coalitie zonder institutionele hervormingen? Niet noodzakelijk, want met Egbert Lachaert is het moeilijker om het sociale op de agenda te zetten. Als Open Vld iets moet toegeven op het sociale vlak, komt ze altijd met het oude riedeltje over een flexibilisering van de arbeidsmarkt en fiscale hervormingen. Dat is het tegenovergestelde van wat wij willen.’ En de MR is niet veel beter, voor Bodson: ‘De liberalen leggen sinds de regering-Michel steeds minder sociale accenten.’
• Met die uitspraken helpt hij alvast Paul Magnette (PS) een handje: diens poging om paars-geel te maken, en met ‘baarlijke duivel’ Bart De Wever (N-VA) te dansen, was dan toch niet al te gek, vanuit het oogpunt van de rode vakbond. Maar tegelijk wordt de onderhandelingspositie van de PS nog eens onderstreept: voor veel minder dan wat De Wever bood, doen de Franstalige socialisten het met Lachaert niet.

The big picture: Wat als het mislukt? Verkiezingen, of niet?

• Lachaert krijgt dus nog een week verlenging van de koning. Gisteren aan het Paleis legde de discrete opdrachthouder nog even een korte verklaring af.
  • ‘Ik denk dat de bevolking nu vraagt dat partijen zichzelf overstijgen, inhoudelijke akkoorden zoeken en aan tafel komen.’
  • ‘Ik hoop dat er constructief gewerkt kan worden de komende dagen en dat we dan goed nieuws kunnen brengen.’
  • ‘Iedereen zal binnenkort toch eens duidelijkheid moeten geven over wat hij precies wil.’
• Met dat laatste zinnetje voert de opdrachthouder de druk wat op. Maar hij is niet de enige. Groen-voorzitter Meyrem Almaci maakt via een boodschap naar haar achterban dit weekend ook duidelijk dat het wat haar betreft nu ‘of Vivaldi, of verkiezingen’ is.
• ‘Wij willen een Vivaldi-coalitie die inzet op een andere manier van aan politiek doen: een die samenwerkt, met verantwoordelijkheidszin en respect. Als dit nu niet lukt, dan is het tijd voor verkiezingen‘, zo zegt Almaci.
• Ook sp.a-baas Conner Rousseau gaf eerder in de Krant van West-Vlaanderen die boodschap: als het nu mislukt, zijn het verkiezingen. Zo zetten ook de socialisten het mes op de keel van Lachaert.
• Vraag is of het zover komt. Want een ander plan-B circuleert ook in de Wetstraat: een noodregering. Op het allerlaatst kan, als Vivaldi zou mislukken, nog altijd teruggegrepen worden naar het scenario van maart: toen wilde men met een beperkte regering, met een beperkt programma en beperkte ploeg, even de crisis gaan beheren. Dat zou opnieuw kunnen, in een coalitie waarbij haast iedereen die wil, kan aansluiten.
• Opvallend in elk geval: één naam duikt weer op, na lange afwezigheid. In zowel Le Soir als La Libre geeft premier Sophie Wilmès (MR) plots weer interviews, waarbij ze vooral onderstreept dat ze nog bestaat. De premier maakte er in het verleden nooit een geheim van dat ze wel verder zou doen ‘indien het nodig zou zijn’.
• Wat in elk geval niet mag verrassen: in La Libre houdt ze, alweer, een pleidooi om vooral geen staatshervorming te doen. ‘Die staatshervorming is geen urgentie’, zegt ze. Mogelijk misschien dus in 2024, ten vroegste. Bij CD&V en zeker N-VA zullen ze het graag lezen.
• Als zo’n scenario met noodregering uitdraait op een herneming van een ploeg rond Wilmès, een Wilmès III, passen alvast de socialisten én de N-VA. Of hoe ook een ‘noodplan’ nu al tot nieuwe veto’s kan leiden …

Om even te lezen: Neen, de Grondwet wordt niet bewaard als een vodje papier.

• Het gebeurt niet vaak dat de secretaris-generaal van de Kamer, zeg maar de grote baas van heel de administratieve kant van het huis van onze democratie, publiek reageert, zowaar met een ‘recht van antwoord’. Maar Marc Van der Hulst moet blijkbaar serieus in z’n wiek geschoten zijn over een artikel dat in Het Laatste Nieuws verscheen, afgelopen zomer.
• Onder de felle titel ‘Onze Grondwet ligt te verstoffen in vestiairekast. Dat zegt alles’, verscheen er een striemend artikel in de krant, waarbij de Kamer beschuldigd werd van op zeer nalatige manier die tekst te bewaren. Het waren professor Stefan Sottiaux en historica Maartje van der Laak, die de kat de bel aan bonden.
• Maar de Kamer antwoordt dus nu op dat artikel, wat eerder uitzonderlijk is:
  • ‘De originele Grondwet van 1831 bevindt zich niet in een ‘vestiairekast’, maar in een zeer degelijke brandkast. De titel van het artikel is misleidend’, zeggen ze, ook al geven ze toe dat die kast ‘niet veel decorum heeft’.
  • De tekst wordt niet bewaard in een ‘grijze, kartonnen doos’, zoals het artikel zegt, maar ‘een speciale, zuurvrije doos‘. Dit is standaardmateriaal in de bibliotheek- en archiefwereld. ‘Het boekdeel is dus perfect stofvrij.’
  • ‘Via een videofilm en een publicatie op de website is dit document ook vrij recent door de Kamer opnieuw onder de aandacht gebracht. De Kamer houdt dit document dus allerminst verborgen.’
  • Sottiaux en van der Laak stelden in de krant ook ‘dat binnen een termijn van dertig jaar het document onleesbaar zal zijn geworden‘. Dat spreekt de Kamer fel tegen: ‘Het document wordt bewaard in het donker, wat het verschieten van de inkt onder invloed van licht voorkomt. Vele archieven die honderden jaren ouder zijn en op vergelijkbaar papier (lompenpapier) en met vergelijkbare inkt (vermoedelijk ijzergallusinkt) zijn geschreven, zijn nog steeds leesbaar.’
  • De twee stelden ook voor de Grondwet eventueel tentoon te stellen onder glas: zoals de Bill of Rights onder glas tentoongesteld wordt in de National Archives te Washington. ‘Het is in de archiefwereld nochtans een gekend voorbeeld van hoe overmatige aandacht voor een document dat document schade heeft toegebracht’, zo repliceert de Kamer nog. Voorlopig blijft die Grondwet dus nog even in de kast.