Het is 15 oktober, de door Boris Johnson zelf opgelegde deadline om een handelsovereenkomst met de EU te bereiken. De gesprekken zitten echter muurvast en een deal is nog niet in zicht. Hoe moet het verder met de brexit?

Het Verenigd Koninkrijk is geen lidstaat meer van de Europese Unie sinds januari. Beide partijen gingen echter akkoord dat Londen de EU-regels bleef naleven tot eind 2020, zodat er tijd was om een akkoord te sluiten over een toekomstige handelsrelatie. De talloze gespreksrondes lopen echter telkens vast op dezelfde knelpunten, en de tijd tikt onverbiddelijk door.

No-deal-brexit

Sommige uitlatingen en beslissingen van de Britse premier Johnson doen twijfel ontstaan of hij wel een akkoord wil. Begin september liet hij in de Britse pers optekenen dat ‘een brexit zonder akkoord een goede uitkomst zou zijn’. 

Vreemd, want toen Boris Johnson campagne voerde voor de brexit in de aanloop naar het referendum, beloofde hij de Britse keizers dat als ze voor brexit stemden, een zogeheten ‘no-deal-scenario’ nooit zou gebeuren. ‘Wie zegt dat er handelsbelemmeringen met Europa zouden zijn als we een Brexit doorvoeren, gelooft u serieus dat ze tarieven zouden opleggen tegen Britse producten, terwijl ze weten hoe zeer ze ons hun cake, hun champagne, hun kaas uit Frankrijk willen verkopen? Het idee van importtarieven is volkomen absurd’, zei hij op een Leave-campagnemeeting in maart 2016.

Dat is nochtans exact wat er gaat gebeuren indien er niet snel een akkoord komt. Volgens de regels van de Wereldhandelsorganisatie moet de EU dan dezelfde importtarieven opleggen aan alle producten dat het VK ons wil verkopen, als diegene die het aan andere landen oplegt waarmee het geen handelsovereenkomst heeft. En omgekeerd dus ook. Dat zou leiden tot hogere kosten en belemmeringen, zoals douanecontroles, voor zowel Britse als Europese exporteurs.

De economische schade zou groot zijn aan beide kanten, maar dan toch vooral voor de Britten. Het VK zou de toegang tot de grootste consumentenmarkt ter wereld verliezen. De EU zou uiteindelijk maar één handelspartner verliezen, zij het een belangrijke. De Amerikaanse zakenbank Goldman Sachs waarschuwde onlangs nog dat de economische kost van een brexit zonder handelsdeal twee tot drie keer zo groot zal zijn als de kost van de coronapandemie. 

Breekpunten

Gebieden waar de voorbije maanden vooruitgang is geboekt zijn de samenwerking van politiediensten, de sociale bescherming van elkaars burgers, en op vlak van energie.

De gesprekken blijven echter maar vastlopen op drie cruciale thema’s: Europese toegang tot de visserij in de Noordzee,  het beperken van Britse staatssteun voor bedrijven, en het toezicht op de uitvoering van het akkoord.

Brussel wil dat Europese vissers toegang blijven krijgen tot de Britse wateren. De visserij is echter vooral een symbooldossier. Het VK kan zich profileren als een land dat de controle over zijn wateren terugpakt van de Europese dwingeland. Maar is het sop de kolen wel waard? De bijdrage van de visserij aan de Britse economie is zeer gering. En de aanwezigheid van Europese boten bedreigt de Britse vissector niet in zijn bestaan. Belgische vissers halen echter 45 procent van hun vangst in Britse wateren, en Nederland nog meer. Zonder toegang tot Britse wateren is de sector ten dode opgeschreven. 

Wat betreft de Britse staatssteun. In het toekomstige handelsakkoord moeten gelijkgestelde regels staan over staatssteun, milieuregels en arbeidsomstandigheden. Britse bedrijven moeten straks gaan concurreren met rivalen uit de EU. Voor de EU kan er uiteraard geen sprake zijn van oneerlijke concurrentie. Het kan niet dat Britse producten goedkoper zijn omdat ze subsidies krijgen, of omdat de arbeidsvoorwaarden er minder streng zijn. De situatie is uitermate uitzichtloos in dit domein: de bedoeling van brexit was net dat de Britten hun economie konden organiseren zoals ze dat zelf willen. Johnson kan onmogelijk aan deze – voor de EU niet onderhandelbare – eisen voldoen zonder gezicht te verliezen. 

Ook over de toezicht op de uitvoering van het akkoord is het water nog zeer diep. Brussel wil graag één allesomvattend akkoord. Het Hof van Justitie van de Europese Unie zou dan verantwoordelijk zijn voor de handhaving van dat akkoord. Londen ziet liever verschillende kleine akkoorden met telkens aparte afspraken over de uitvoering ervan.

Hoe het nu verder?

Johnson zei vorige maand nog dat als er geen akkoord was tegen 15 oktober, hij zijn boeltje zou pakken en voor een harde brexit ging. De economische schade zou hij er wel bij pakken. Vandaag liet hij, via zijn brexitonderhandelaar David Frost, weten dat hij niet zal wegstappen van de onderhandelingstafel. Het is al de tweede maal dat hij een ultimatum stelt zonder er gevolg aan te geven.

Op een tweedaagse Europese top die donderdag begon zal Johnson samen met EU-leiders nagaan of een handelsovereenkomst nog mogelijk is. Er stond een gesprek op de agenda met commissievoorzitter Ursula von der Leyen. Maar die ging vrijwillig in quarantaine nadat bleek dat een van haar medewerkers positief testte voor corona. Het is niet duidelijk of dat gesprek dan op een andere manier zal worden opgezet.

De overgangsperiode voor de Brexit loopt sowieso af op 31 december. Dan zal het VK zal de interne markt verlaten zonder deal, tenzij er in de komende weken een akkoord met de EU wordt bereikt.

Elke overeenkomst moet vóór de deadline van 2021 worden goedgekeurd door het Britse en het Europese parlement. Ook moet er nog tijd zijn om de handelsovereenkomst in wetgeving te gieten. 

Daarom beschouwen beide partijen het einde van oktober of de eerste week van november nu als een meer realistische deadline voor het bereiken van een deal.

Analisten van Goldman Sachs, die de onderhandelingen nauwlettend in de gaten houden vanwege de mogelijk impact op de wereldeconomie, gaven vandaag hun prognose in een brief aan hun cliënten. 

De onderzoekers denken dat er zich de komende weken nog wat ‘politiek drama’ zal afspelen. Maar dat er begin november gewoon een ‘zeer lichte deal’ zal worden gesloten om importtarieven te vermijden.