De formatie lijkt aan een dieptepunt gekomen. De koning wint even tijd.

Wat gebeurt er precies? Koning Filip en zijn kabinetschef Vincent Houssiau houden het ontslag van preformateurs Geert Bourgeois (N-VA) en Rudy Demotte (PS) nog even “in beraad”. Het paleis doet nu een rondje consultaties met de partijvoorzitters. Vandaag wordt de premier, Sophie Wilmès (MR), ontvangen, maar daarna komen ook de voorzitters van MR, sp.a Open Vld en CD&V langs. Voor de christendemocraten is het niet het interim-duo Griet Smaers en Cindy Franssen, maar vicepremier Koen Geens die mag gaan: hij is de federaal onderhandelaar. Of de groene voorzitters ook uitgenodigd worden straks, is nog niet duidelijk.

De dood van paars-geel: Vraag is of die partijvoorzitters veel gaan kunnen zeggen dat de koning en z’n kabinetschef zelf niet al lang weten. De situatie ziet er zeer somber uit. Paars-geel lijkt nu compleet doodgeknepen, na de verklaringen van gisteren. De film van de dag:

• De N-VA stuurde haar kopstuk Ben Weyts ’s morgens naar de radiostudio’s om nog eens het uitgangspunt van de Vlaams-nationalisten te herhalen: ofwel een centrumrechtse regering ofwel een linksere regering, maar dan mét communautaire hervorming richting confederalisme. Het één of het ander dus: een communicatieve voorbode op wat men wist dat ging komen, een reactie van de PS.
• De koning handelde voorzichtig, hield het ontslag van de PS’er en N-VA’er “in beraad”.
• PS klapte via Paul Magnette, de voorzitter, dan ’s avonds zelf de deur keihard dicht voor de N-VA, op zowat alle Franstalige én Nederlandstalige zenders: “Ik heb de stekker er nooit uitgetrokken, hij zat er nooit in.” Met alles wat hij had, brandde Magnette vervolgens paars-geel af.
• Zo ontkende Magnette dat er over een staatshervorming kan gepraat worden. Nochtans is dat exact wat de PS de afgelopen weken deed met N-VA: “Er zijn verschillende gesprekken geweest, maar de N-VA wil enkel over institutionele hervormingen spreken en voor ons is dat niet mogelijk.” En nog: “Mijnheer De Wever kan een missie vragen aan de koning om zelf een meerderheid te zoeken voor een staatshervorming”.

De grote vraag? Is paars-geel nu ‘op de juiste manier afgevoerd’? Die vraag is cruciaal om de volgende stap te kunnen maken: een scenario richting paars-groen. Het antwoord:

• Zowel Open Vld als CD&V, die noodzakelijk zijn om een regering zonder N-VA maar mét PS de vormen, kunnen dat enkel doen als eerst de N-VA heel uitgebreid kansen heeft gehad om federaal mee te doen. Beide kleinere Vlaamse partijen, die bovendien in de Vlaamse regering coalitiepartners zijn van N-VA, kunnen zich niet permitteren hun grote partner te laten vallen, tenzij dat ‘afscheid’ van de N-VA in een perfecte choreografie zit.
• Die is er vandaag allerminst: de PS werd in de communautaire flank aangevallen door de MR, die elke vorm van staatshervorming afzweert. Bij de Franstalige liberalen waarschuwde men dat de N-VA en PS aan een staatshervorming werkten: net datgene wat premier Charles Michel (MR) met de Zweedse coalitie “had tegengehouden”.
• De choreografie die Paul Magnette dus de afgelopen 24 uur voerde, is een repliek op de N-VA, maar evengoed was ze bedoeld om de MR af te houden in Franstalig België. Het is niet de eerste keer dat de PS vooral voor Franstalig België communiceert, en weinig naar Vlaanderen kijkt.
• Het resultaat is dat zo allerminst aan een cruciale voorwaarde is voldaan voor CD&V en Open Vld om met de PS te kunnen gaan praten: de PS heeft plompverloren de N-VA aan de deur gezet, waardoor Bart De Wever en co nu een communicatieve boulevard hebben om hun verontwaardiging te uiten.
• In De Ochtend gaf N-VA-ondervoorzitter Lorin Parys al een voorsmaakje: “Terwijl De Wever nog bij de koning zat, was Magnette in de televisiestudio’s al grote verklaringen aan het afleggen.” En ook: “Plots kwamen wij volgens zijn uitleg af met het communautaire. Het communautaire heeft altijd op tafel gelegen: het is een beetje alsof je de paus verwijt katholiek te zijn.”

Druk op CD&V en Open Vld: Zowel bij Open Vld en CD&V zien ze de bui hangen: er komt druk om toch maar mee te gaan richting paars-groen. Maar de context is er dus niet. In De Ochtend hield kopstuk Hilde Crevits (CD&V) de boot meteen alweer af: “Het is logisch dat de twee grote fracties elkaar in de ogen kijken en de verantwoordelijkheid nemen, om samen het land te besturen. Liefst met een meerderheid aan beide kanten.” De kans dat na de oorlogsverklaringen van Magnette één van de beide kleinere Vlaamse partijen gaat happen, is bijzonder klein.

De cruciale rol van de koning: Het paleis kan hier wel een interessante rol spelen. De koning en z’n kabinetschef hebben deze opties:

• Blijven ze druk zetten op de PS én N-VA, door hen quasi-permanent aan zet te laten? Dat betekent dan eigenlijk “meer van hetzelfde”, met nog weken aanmodderen, want een deal tussen beiden komt er niet. De kans is groot, omdat er geen echte andere optie is. “Eerst moet het nog wat meer rotten, voor het verder kan”, is al maanden de conclusie van insiders.
• Of geeft het paleis het initiatief aan de MR? Die stuurden onder voormalig premier Charles Michel al weken aan op een scenario met een noodregering, het zou vreemd zijn moest de huidige premier Sophie Wilmès iets anders in gedachten hebben. Bovendien deed de MR de communautaire deur keihard dicht: zij kunnen dus nu dan maar de boel proberen te lijmen. En zo’n noodregering kan richting paars-groen leiden, net wat de PS wil.
• Of gaat het paleis nog verder: laten ze Open Vld en/of CD&V aan zet komen? Dan zetten ze meteen keihard druk om toch maar paars-groen te laten tot stand komen. Namen als Patrick Dewael (Open Vld), of nog extremer, een Guy Verhofstadt (Open Vld) zouden niet onlogisch zijn als paars-groen moet gevormd worden, maar dan gaat het paleis dus wel ver mee in de logica van Magnette. Dat lijkt op dit moment erg onlogisch, gezien al het bovenstaande: de choreografie zit niet goed voor Open Vld en/of CD&V.

De essentie: Paars-geel kan niet meer, want is compleet afgemaakt door de PS. Maar voor paars-groen is het te vroeg: het nu doorduwen, maakt het meteen doodgeboren.

In de wandelgangen: Het scenario van vervroegde verkiezingen blijft maar circuleren, en klinkt zeker in Franstalig België steeds luider. De PS blaast het aan, de pers neemt het over. Alleen, wat geldt voor het communautaire, geldt evengoed voor vervroegde verkiezingen: dat de PS dan maar een meerderheid daarvoor zoekt in de Kamer. Vervroegde verkiezingen kunnen niet zonder dat meer van 75 van de 150 Kamerleden dat goedkeurt. En niemand wil opnieuw naar de stembus, behalve Vlaams Belang.