Drie keer hoesten, een kriebel die neigt naar keelpijn en je weet het zeker: dit moet het coronavirus zijn. Covid-19 haalt de heimelijke hypochonder in ons naar boven.

‘Weer doden in Italië. De caissière bij de supermarkt had trouwens een onheilspellend hoestje. Maskers zijn niet meer te krijgen, handzeep en desinfecterende gel gaan online voor woekerprijzen weg. Je denkt aan de griepepidemie van 1918, H1N1. Twintig tot honderd miljoen doden. (…) Je hebt het warm, je hoest, je wordt kortademig, je krijgt het benauwd. En, opeens besef je: we gaan er allemaal aan.’

Literatuurwetenschapper Solange Leibovici omschrijft in een essay voor de Nederlandse krant Trouw hoe ze deze coronatijden doormaakt als volbloed hypochonder. Eén hoestbui is genoeg om de panische gedachte op te wekken dat het wel corona zal zijn, en die doemgedachte is niet langer te stoppen. Of zoals zij het samenvat: ziektes zijn je hobby, je voornaamste zorg, je diepe fascinatie, ze nemen bezit van je op hol geslagen fantasie en worden de trigger van je paniekaanvallen.

Zelfs wie zijn doordeweekse dagen doorgaans niet vult met zeldzame ziekten googlen, kan vandaag meer dan ooit last krijgen van licht hypochondrische neigingen. Volgens psychologe Marieke Impens van The Human Link, een psycho-educatief expertisecentrum met veel ervaring op vlak van angststoornissen, is dat volstrekt normaal. ‘Je staat ‘s ochtends op met berichten over corona en gaat ermee slapen. Ons dagelijks leven speelt zich op dit moment volledig in functie van het virus af. Dan is het heel menselijk dat je bij een paar keer hoesten of wat hoofdpijn spontaan aan covid-19 denkt. Het zou zelfs vreemd zijn als het totaal níet in je opkomt’, verklaart Impens. 

Piekeren over kwaaltjes triggert nog meer fysieke reacties, zoals hoofdpijn en druk op de borstkas, waardoor je nog angstiger wordt

Psycholoog Marieke Impens

Angst voor een sluimerend gevaar is des mensen, of het nu over vliegtuigen, haaien, slangen of dodelijke ziekten gaat. Het is dankzij dit soort doodsangsten dat we evolutionair gezien in leven kunnen blijven, en nog steeds zetten nieuwe, onbekende gevaren zoals het coronavirus onze voelsprieten op scherp. Het vervelende bijeffect van die toegenomen alertheid, is dat die in dit geval onze symptomen net verergert, vervolgt Impens. ‘Wie zich zorgen maakt over een hoestje, triggert door die stress een aantal fysieke reacties. Je kan hoofdpijn krijgen, een beklemmend gevoel, of druk op de borstkas. Symptomen die je nog meer doen vermoeden dat je corona of een andere ziekte zou kunnen hebben, wat die angst nog meer versterkt. Zo beland je in een vicieuze cirkel.’ 

Hoe bang mogen we zijn?

Een extra beangstigende factor in het geval van corona is de relatief onbekende dreiging die ervan uitgaat. We kunnen als individuen simpelweg niet inschatten op welk deel van de risicoschaal we ons momenteel bevinden. Een dokterbezoek biedt ook geen soelaas, want je kan niet zomaar naar de huisarts lopen voor een coronatest. Die onzekerheid zorgt ervoor dat zelfs de meest nuchtere zielen bij een schorre keel nog eens naar dat lijstje met symptomen grijpen.

‘Als we ons in andere omstandigheden angstig voelen, kunnen we meestal min of meer objectief inschatten hoe terecht die angst is’, vervolgt Impens. ‘Puur hypothetisch: wie oog in oog staat met een leeuw, weet objectief dat hij heel erg bang ‘mag’ zijn en dat het zelfs nodig is om je overlevingsmechanisme te activeren. In de file onderweg naar het werk als je al te laat bent, noemen we die veel kleinere portie angst eerder ‘stress’. Ook dan laten we onszelf toe om opgejaagd te reageren in het verkeer. Bij het coronavirus weten we niet hoe bang we al dan niet mogen of moeten zijn. De cijfers schommelen voortdurend en we hebben geen idee hoe het verder gaat evolueren. Dat maakt het lastig om een inschatting te maken.’ 

De strikte overheidsregels geven de perceptie dat het allemaal wel heel ernstig moet zijn. Dat voedt onze angst nog meer

De strenge maatregelen van de overheid voeden daarnaast nog meer onze angstgevoelens. Al is dat daarom geen slechte zaak. ‘Door de strikte regels krijg je de perceptie dat het wel héél ernstig moet zijn. Maar dat is ook de bedoeling, net om verdere verspreiding te voorkomen. Als we willen dat mensen zich aan de strenge regels houden, is het misschien zelfs nodig dat er een lichte vorm van angst of stress is.’

Kalmeren zonder trucjes

Die sluimerende angstgevoelens mogen dan wel de goede zaak dienen, hoe kan je ermee omgaan zonder dat ze je leven gaan beheersen?  ‘Weet dat je angstig mág zijn’, tipt Impens. ‘Het is oké om dit soort gedachten te hebben en je moet die niet proberen te onderdrukken, want dan ga je daar weer energie aan verliezen en je nog slechter voelen. Het gaat vooral over wat je vervolgens met die gedachten doet.’ Jos Jazie, therapeut en oprichter van het Angstcentrum gespecialiseerd in angsten en fobieën, beaamt: ‘We zoeken de oorzaak voor onze angst altijd buiten onszelf. Het is ‘het drukke verkeer’, het is ‘die ziekte’. Terwijl het ons eigen denkproces is dat ons angstig maakt. Hoe meer je erover piekert, hoe groter die angst wordt. Als je je daar bewust van bent, is dat een eerste stap.’ 

Het is oké om bang te zijn. Maar het gaat erom wat je met die angstgedachten doet

Een angstig persoon heeft de neiging terug te grijpen naar trucjes die op korte termijn even verlichting bieden. Iemand met hondenangst, zal de straat oversteken om de hond te ontwijken. In het geval van corona zoeken mensen houvast door obsessief het nieuws volgen, een mondmasker te dragen of drie keer per dag hun temperatuur te meten. ‘Je leert jezelf aan dat zo’n trucje jou geruststelt, en zo maak je jezelf er afhankelijk van’, legt Impens uit. ‘Maar daarmee beperk je eigenlijk je functioneren en ga je op termijn nog angstiger worden. De kunst is jezelf te leren kalmeren zonder die trucjes.’ 

Iedereen dramaqueen

Een belangrijke tip van psychologen die ook de Wereldgezondheidsorganisatie in dat kader al meegaf, is het terugschroeven van je nieuwsconsumptie om rustiger te worden. Kies er bewust voor om dagelijks een vaste nieuwsbron te volgen – één bepaalde krant, een nieuwsuitzending, newsweek.be, we tippen maar wat – en trek je verder los uit de voortdurende stroom aan informatie en updates die je angstgevoelens versterken. Beperk je daarnaast voor medische informatie tot betrouwbare bronnen zoals de Wereldgezondheidsorganisatie en laat je niet misleiden door allerlei fake news dat circuleert – ook een vruchtbare voedingsbodem om paniekgevoelens op te laten woekeren.

We lezen dat een baby is gestorven, en trekken meteen zelf de conclusies dat ook baby’s vatbaar zijn. Angst beïnvloedt ons relativeringsvermogen

De mens is nu eenmaal geneigd om veel waarde te hechten aan dramatische anekdotes en kan dingen daardoor moeilijk in perspectief plaatsen, legt de Amerikaanse psychiater Dr. Steven Dubovsky uit aan Medium. Wetenschappers hebben al aangetoond dat het risico om ernstig ziek te worden door Covid-19 stijgt met de leeftijd. Maar als we het nieuws lezen dat er een baby en een tiener zijn gestorven in China, trekken we instant onze eigen conclusies. ‘We veralgemenen meteen dat baby’s ook erg vatbaar zijn voor het virus’, aldus Dubovsky. ‘Terwijl het over één baby gaat, in verhouding tot de duizenden en duizenden gevallen wereldwijd.’

Dat je al twee weken relatief gezond thuis zit, is ook een feitelijke observatie. Die merken we minder snel op dan een niesbui

Jos Jazie

We maken onder invloed van angst al snel onze eigen verhalen in ons hoofd, beaamt Jos Jazie. ‘Daarbij schuiven we de meest dramatische scenario’s naar voren. Erg menselijk allemaal, maar het zorgt er wel voor dat we in overdrive gaan. We focussen nu bijvoorbeeld heel sterk op een opkomende hoest. Maar we gaan daarbij totaal voorbij aan het feit dat we misschien wel al twee weken thuis in quarantaine zitten zonder ons opvallend slecht te voelen. Ook dat is een belangrijke feitelijke waarneming, maar die zien we veel minder snel. Ons vermogen om te relativeren neemt af.’

Een pijnlijke keel is nog niet meteen iets om over te panikeren. Je moet naar het hele plaatje kijken

Dr. Gulick

Een geruststellende stem uit de medische sector, geeft Medium bij monde van de Amerikaanse Dr. Gulick, gespecialiseerd in infectieziekten. Koorts en ademhalingsproblemen zijn de belangrijkste symptomen bij Covid-19, stipt hij aan. Hoesten, niezen, keelpijn en een loopneus kunnen net zo goed wijzen op een gewone verkoudheid of allergie, en spierpijn op griep. Al geeft hij toe dat er ook mensen met griepsymptomen uiteindelijk het coronavirus bleken te hebben, en hoewel een loopneus waarschijnlijk geen teken is van Covid-19, het ook niet 100% valt uit te sluiten. ‘Ik begrijp dat mensen daarom snel bang zijn. Maar een pijnlijke keel is nog niet meteen iets om over te panikeren. Je moet naar het hele plaatje kijken, niet focussen op één symptoom en dan in paniek schieten.

Hoogdagen voor hypochonders?

Wie zich na het lezen van bovenstaande alinea’s stilaan een volbloed hypochonder waant – meer meta wordt het niet – kan die zelfdiagnose meteen met een korrel zout nemen. ‘Een ‘echte’ hypochonder focust zich op veel meer dan corona alleen’, verduidelijkt Jos Jazie. ‘Wij spreken pas van hypochondrie als de fixatie van de betrokkene variabel is. Dat wil zeggen: als hij hoest, denkt hij een longontsteking te hebben. Een verdacht plekje op de huid is meteen kanker. Ze reageren op alle symptomen, niet enkel op één specifieke ziekte.’

Bovendien geldt voor sommige hypochonders dat het verplichte thuis blijven, beperkte sociaal contact en regelmatig je handen moeten wassen hen net minder angstig maakt. Gedrag dat we onder normale omstandigheden als obsessief zouden beschouwen, wordt plots de norm voor iedereen. De Nederlandse hypochonder Hugo (25) vertelt in een podcast van NPO Radio 1 dat die strenge richtlijnen hem net geruststellen. ‘Ik volg de regels heel strikt, maar daardoor heb ik wel enigszins controle over de situatie. Bij de meeste ziektes lijkt het gevoelsmatig alsof je ze niet kan voorkomen. Maar bij dit virus lijkt het alsof ik zelf kan bepalen of ik al dan niet besmet wordt, door binnen te blijven en handen te wassen. Voor mij is dit net een rustige tijd.’