Een ontvankelijkheid voor de stem van de burger, de levering van goederen en diensten en een beperkte concentratie van rijkdom en macht vormen cruciale pijlers van een democratische samenleving. Fundamentele elementen in deze constellatie zijn bureaucratie en belastingen. Dat is de conclusie van een studie onder leiding van wetenschappers van de Purdue University, gebaseerd op een analyse van dertig oude samenlevingen, waaronder de Venetiaanse Republiek in Italië, de Ming-dynastie in China en het koninkrijk Asante in West-Afrika.

De studie suggereert dat samenlevingen die gebaseerd waren op een rechtvaardig en efficiënt belastingstelsel en een goed functionerende bureaucratie statistisch gezien de grootste ruimte boden voor inspraak van hun onderdanen en de grootste aandacht hadden voor het welzijn van de bevolking.

Geen modern westers fenomeen

‘Democratie wordt vaak omschreven als een modern en westers fenomeen, dat gelinkt moet worden aan de commerciële rusteloosheid van Europese naties’, zegt onderzoeksleider Richard Blanton, antropoloog aan de Purdue University. ‘Oudere agrarische maatschappijen werden daarentegen als statische en autoritaire entiteiten omschreven. De werkelijkheid klinkt echter anders. Dat wordt voldoende aangetoond door de recente democratische terugval in vele westerse landen.’

‘Ondanks de grote diversiteit aan geografische, culturele, historische en sociale context, bleek bij alle onderzochte samenlevingen een opmerkelijke correlatie’, stipt professor Blanton aan. ‘Een goed bestuur bleek samen te gaan met een bekwame bureaucratie, een efficiënte verdeling van goederen en effectieve beperkingen op de macht van de autoriteit.’

‘Deze elementen bleken bovendien in de autocratische regimes grotendeels afwezig te zijn. Het is dan ook duidelijk dat het concept van de democratie historisch en geografisch geen exclusieve eigenschap van de westerse wereld is.’

‘Democratie wordt vaak vereenzelvigd met verkiezingen, maar electorale democratieën zijn een vrij recent fenomeen,’ aldus nog Richard Blanton. ‘Verkiezingen zijn niet de enige manier om de stem van burgers te laten klinken en zijn op zich ook niet voldoende om de standpunten van de bevolking in het bestuur te laten meewerken of om de persoonlijke macht van leiders te controleren.’

‘De belangrijkste elementen van democratieën zijn niet de verkiezingen zelf, maar wel kenmerken zoals de rechtsstaat, de controle op de officiële macht en instrumenten om de behoeften van de geregeerden aan bod te laten komen.’

Reagan-Thatcher

‘Economie staat centraal’, stellen de auteurs. ‘Autoritaire regimes oefenen een grote controle – zowel voor persoonlijk als politiek gewin – op de rijkdom van het land uit. Democratische maatschappijvormen worden daarentegen gekenmerkt door efficiënte fiscale inkomsten, die door de regering op een verantwoorde wijze worden beheerd.’

‘De persoonlijkheid van de leider – deugdzaam of egoïstisch – is voor de democratie minder belangrijk dan de economische grondslagen van de overheid, het beheer van de publieke goederen en diensten en de bureaucratische instellingen, die voor beide nodig zijn,’ zeggen de onderzoekers.

‘Kijk naar de problemen in Irak na Saddam Hoessein. Er kunnen verkiezingen worden georganiseerd en regeerakkoorden worden gesloten, maar zonder een billijke financiering en verdeling van rijkdom, is een mislukking onvermijdbaar. Dan maakt het niet uit hoeveel verschuivingen er bij het leiderschap wordt doorgevoerd.’

‘Ook in de Verenigde Staten – waar vorig president Donald Trump vaak als een bedreiging voor de democratie en deugdelijk bestuur wordt gebrandmerkt – zijn de problemen de voorbije vier decennia gegroeid. Die periode werd getekend door een fiscale ongelijkheid, een devaluatie van de arbeid en een gebrek aan investeringen in infrastructuur en publieke goederen.’

‘Het marktfundamentalisme dat in de jaren tachtig van de voorbije eeuw met Ronald Reagan in de Verenigde Staten en Margaret Thatcher in het Verenigd Koninkrijk werd ingeluid, moedigde mensen aan om vooral financieel eigenbelang na te streven. Een verlaging van belastingen voor de rijke elite ondermijnt de democratie.’

‘Goede regeringen zijn altijd kwetsbaar en moeilijk te handhaven gebleken,’ zeggen de onderzoekers nog. ‘Noch monarchieën noch democratieën garanderen een goed bestuur. Maar ze vormen daarvoor ook geen onoverkomelijke barrière.’

‘Een functionerende bureaucratie en een brede en rechtvaardige belasting vormen voor een goed bestuur – zoals nochtans al jaren door zowel linkse als rechtse critici wordt beweerd – geen struikelblokken. Het blijken voor een goed beheerde maatschappij daarentegen cruciale pijlers.’

(jvdh)