Vandaag geeft de Europese Commissie toelichting in de Kamer over hun visie op de Belgische begroting. Het rapport is al klaar, en dat is niet mals: België is gewoon de slechtste begrotingsleerling van de klas. Die tik op de vingers was verwacht, maar daarom niet minder pijnlijk: de begroting krijgt de ene waarschuwing na de andere, want zowat alle indicatoren wijzen op een verslechtering van de situatie. En hoewel de cijfers het resultaat van alle deelstaten én de federale regering zijn, is het de Vivaldi-ploeg die toch veruit zwaarst doorweegt. De Commissie waarschuwt: de economie moet structureel gezonder, de arbeidsmarkt beter. Verder wijst ze er opnieuw op dat de uitgaven sneller stijgen dan de economische groei op langere termijn. Premier Alexander De Croo (Open Vld) en staatssecretaris van Begroting Alexia Bertrand (Open Vld) nemen de commentaar “zeer ernstig”, maar wijzen meteen naar de begrotingscontrole in maart.

In het nieuws: Vandaag komt Europa even naar de Kamer.

De details: In een ‘normale’ begrotingsperiode zou de Europese Commissie België forse sancties opleggen. Maar de Commissie heeft de regels tijdelijk opgeschort.

• Toen hij nog vicepremier was, en zich systematisch ergerde aan het weinig doortastende begrotingswerk van de Zweedse regering, en meer bepaald de makke rol van toenmalig premier Charles Michel (MR), kreeg Alexander De Croo (Open Vld) op een onbewaakt moment tijdens een trans-Atlantische vlucht de vraag “of hij ooit premier zou willen zijn?” Het gesprek was niet formeel, het antwoord ook niet vals bescheiden, of ontwijkend, maar hij dacht er wel even over na.
• “Ja, maar enkel als het dan echt een regering zou zijn die hervormt, die durft om de zaken aan te pakken, en niet aanmoddert”, zo stelde hij toen helder. “Niet premier worden om premier te worden.”
• Hoe zou de De Croo van toen kijken naar het cijferwerk van de De Croo van nu, vraagt een mens zich dan zoveel jaar af. Het antwoord kan niet anders dan kritisch zijn, erg kritisch. De huidige De Croo zou wel verzachtende omstandigheden kunnen inroepen: corona, een oorlog in Europa, een energiecrisis en een inflatie die zich vergaloppeert.
• Maar daarmee stopt het verhaal van de huidige premier wel. En zo dreigt de Vivaldi-ploeg van vandaag niet meer te worden dan één langgerekte crisisregering, waarbij nooit echt werk gemaakt is van de hervormingen waar de jongere De Croo destijds van droomde: het land structureel weer op orde zetten.
• Bovendien, veel lastiger eigenlijk voor De Croo en co: we zijn tegenwoordig een visje in een veel grotere EU-vijver. En allen daarin hebben te kampen met die opeenvolgende crisissen. Niet moeilijk dus om te benchmarken, om te vergelijken met hoe de andere EU-landen het doen. Net daarom is de Europese doorlichting van de Begroting, die vandaag in de Kamer wordt gedaan door een paar EU-ambtenaren zo van belang: hoe overleven we de toetssteen van Europa?
• Komt daarbij dat De Croo en zijn Open Vld zelf vorige week volop de schijnwerpers op de begroting hebben gezet: het brute ontslag van Eva De Bleeker, en de plotse en verrassende vervanging door Alexia Bertrand, maakt dat het begrotingswerk plots een pak meer drama en menselijk verhaal kreeg. En dat op meest directe wijze de spotlight kwam op een pijnlijke discussie over een weinig gerichte energiemaatregel: de verlaging van de btw op gas en elektriciteit, waarvan hoogst onduidelijk is hoe die in 2023 gefinancierd wordt. In de begroting staat dat alvast niet.

Ingezoomd: De Commissie fileert genadeloos.

• Het rapport van de EU verscheen al, en het hakt er wel in. Zo merkt de Commissie op dat amper zes eurolanden in 2023 een schuldgraad zullen hebben die hoger is dan 100 procent van het bbp: België, Griekenland, Spanje, Frankrijk, Italië en Portugal. Maar enkel in België dreigt die schuld nog te stijgen. Ramingen leren dat die doorschiet van 105,3 procent van het bbp in 2022 naar 108,2 procent in 2023. De Commissie herinnert er meermaals aan dat de EU-norm voor de schuldgraad in feite 60 procent van het bbp is.
• Het is lang niet de enige vingerwijzing. De Commissie herinnert eraan dat vorig jaar al de vraag gesteld is om een “prudent fiscal policy” te voeren, met andere woorden, om veel voorzichtiger met de begroting om te springen, “met name door de nationale uitgaven niet te laten stijgen boven de economische groei op middellange termijn”.
• De Commissie zegt daarbij letterlijk “dat dit niet het resultaat is van tijdelijke en gerichte maatregelen om huishoudens en bedrijven te steunen tegen energieprijzen of de kost van het opvangen van Oekraïense vluchtelingen”. Neen, de uitgaven stijgen voornamelijk door de “automatische indexering van de lonen van ambtenaren en de sociale uitkeringen”, zo merkt de Commissie fijntjes op: een systeem dat enkel ook in Malta en Luxemburg bestaat.
• Daarnaast zijn de er “structurele vergrijzingskosten” die maar stijgen, en “die niet opgevangen worden door compenserende inkomsten”.
• Specifiek voor de energiesteunmaatregelen, die hebben 0,9 procent van het hele bbp gekost, aan de staat dit jaar, en zullen nog eens 0,4 procent kosten in 2023. De Commissie noteert daarbij “dat een plan om de btw permanent te verlagen nog niet in de begroting zit, of in de voorspellingen van de Commissie”, “maar dit wordt voorgesteld om samen met nieuwe accijnzen geïntroduceerd te worden”. Zo is de Commissie mild: ze hebben duidelijk de cijfers gevolgd die Vivaldi na de “materiële fout” van De Bleeker corrigeerde.
• En dus doet de Commissie alsof haar neus bloedt, ze zal samen met de federale regering in maart bij de begrotingscontrole moeten vaststellen of er al dan niet een bijkomende kost is, daarna. De coalitiepartners Vooruit, PS, Ecolo, Groen en cd&v verzekeren al langer dat die er is: de btw blijft permanent laag.
• De Commissie ergert zich daarbij manifest aan de “weinig gerichte steunmaatregelen” op vlak van energie: ze beschouwen het verlagen van de btw (een ingreep die voor iedereen geldt) als hét voorbeeld bij uitstek van met hagel schieten: veel te breed. De Commissie schat dat 70 procent van alle steunmaatregelen in Europa in dat bedje ziek zijn.
• De Commissie vraagt om een “voorzichtiger beleid, op middellange termijn”, en ook een “geloofwaardige en graduele schuldverlaging”. Meer dan vriendelijk aandringen kan de Commissie overigens niet, alle regels (met als belangrijkste een tekort van maximum 3 procent van het bbp) zijn tijdelijk opgeschort door de crisis. Meteen is duidelijk dat er wel iets zal moeten gebeuren, voor 2024 worden de regels mogelijks terug van kracht. Maar met een tekort van bijna 6 procent dient dan heel fors ingegrepen te worden.

De reactie: De premier predikt “ernst”.

• Voor de camera’s van de VRT reageerde De Croo al, waarbij hij zegt “het rapport zeer ernstig te nemen”. En verder herhaalt hij z’n verdediging dat de maatregelen “echt nodig zijn”, waarbij hij focust op die eenmalige steunuitgaven, die volgens de Commissie eigenlijk niet het probleem zijn.
• “We geven veel energiesteun aan mensen die echt zwaar in de problemen zaten. Maar we hebben ook energiesteun gegeven aan de middenklasse, die ook even het einde van de tunnel niet meer zag. Maar laat het duidelijk zijn: dat zal preciezer moeten”, zo voorspelde hij voor 2023.
• Daarbij blikte hij vooruit op een strijd die binnen Vivaldi zeer heftig dreigt gevoerd te worden: wanneer worden dan die accijnzen in ruil voor de btw-verlaging ingevoerd? Want de premier lijkt te doen alsof dat volgend jaar, en dus de begroting van 2023, al het geval zal zijn. Nochtans is dat compleet tegen de afspraak volgens ecologisten en socialisten, die er al fijntjes op wezen dat de notificaties van de begrotingsbespreking vermelden dat die accijnzen er enkel komen “wanneer het prijsniveau van 2021 bereikt wordt”. Dat voorspelt de CREG voor 2026.
• Maar De Croo formuleerde het zo: “De Europese Commissie volgt trouwens ook onze redenering dat de btw-verlaging enkel permanent kan zijn als er accijnshervorming komt. Accijnzen geven je meer mogelijkheden om een beleid te voeren en mensen te stimuleren om de transitie te maken van gas naar elektriciteit. Ze geven ook de mogelijkheid om veel meer te differentiëren tussen grootverbruikers en mensen die inspanningen doen om minder te verbruiken.”
• Meteen wezen hij en Bertrand al naar de “belangrijke begrotingscontrole in het voorjaar”, wanneer Vivaldi een eerste keer heel de financiën van 2023 met een kam doorgaat. Eén tegenvaller alvast daar: doordat de economie zo slabakt, en het bbp dus minder groeit, stijgt het tekort relatief nog een tikje. Europa voorspelde een tekort van 5,8 procent, maar Bertrand voorspelt nu een tekort van 5,9 procent. En dat is zonder de kost van de btw-verlaging.

De politieke analyse: Welk dossier erft Bertrand nu?

• In Franstalig België blijft men zich in de haren krabben over de overstap van Bertrand naar Open Vld: het is al bijzonder lang geleden dat een figuur van dergelijk kaliber plots van taalrol en partij wisselt. De eerste die spontaan opkomt in dat lijstje, en dan nog niet op dezelfde manier, was toenmalig premier Wilfried Martens (cd&v), die verhuisde naar Brussel om ook Franstalige stemmen binnen te halen.
• Aan Vlaamse kant komen binnen Vivaldi vooral opmerkingen over de achtergrond van Bertrand: ze is de dochter van Luc Bertrand, een van de rijkste Belgen, als grootaandeelhouder van de holding Ackermans & Van Haaren, waar Alexia ontslag moet nemen uit de raad van bestuur. Een uitvoerend mandaat als regeringslid is immers niet compatibel. “Maar wat een beeld, miljonairs voor Open Vld in de regering”, is de commentaar. “Is dat nu de boodschap die de partij wil uitdragen?”
• Bijkomend: de vraag waar Bertrand dan verkozen gaat raken. Want in Brussel wacht een keiharde discussie met de MR voor de Kamerlijst. “Zal ze vrede nemen met een vierde plaats?” Meteen verwijst men naar de logische uitkomst: een wel gegarandeerde zetel in Vlaams Brabant, als mogelijke lijsttrekker. “Maar gaat ze met haar Francofoon profiel het dan daar opnemen tegen Theo Francken (N-VA)? Dat loopt nooit goed af”, zo luidt het bij een coalitiepartner van Open Vld.
• Daarbij komen zowel bij de MR als bij de PS vragen over hoe Open Vld dan ook denkt met Bertrand te kunnen scoren op het dossier van de begroting. “Dat is de lastigste erfenis van Vivaldi, en dat moet nu plots dan door Bertrand rechtgetrokken worden? Met een begrotingsoefening die voor ’23 én ’24 al gemaakt is? En met de premier van de eigen partij? Bonne chance”, zo formuleert een hoge bron.
• Dat men vanuit Open Vld, met onder meer Bertrand zelf, zo vijandig sprak over Bouchez, op het partijbureau maandag, zet ook manifest kwaad bloed. “Als de helft van de partij Bouchez zou wegwillen, waarom zit hij daar dan nog? Misschien omdat het gewoon onjuist is? De pers pusht constant een anti-Bouchez boodschap, maar misschien zouden ze eens naar een partijcongres moeten komen. En verder, van mensen wiens partij nog 8 procent voorstelt, terwijl wij op 22 procent staan, daar moeten we echt geen enkele raad van krijgen”, zo klinkt in de entourage van Bouchez.

Beluisterd: Een redelijk hallucinante persconferentie.

• Voetbal is politiek: dat geldt meer dan ooit op dit WK, waar het thuisland op dubieuze wijze het toernooi binnenhaalde, stadia halfleeg zijn, bier twee dagen voor de aanvang verboden werd, en de organisatie duidelijk wel erg veel is voor de Qatari. Tijdens zijn persbabbel, normaal een obligaat nummertje tijdens zo’n toernooi, haalde Jan Vertonghen, de man met meeste caps voor de Rode Duivels, opvallend uit.
• Uiteraard ging het daarbij om het dragen van de bewuste aanvoerdersband, de OneLove-band met daarop een boodschap van steun voor de LGBTQ-gemeenschap. Een hele reeks Europese landen wilde die dagen, tot de FIFA het heel expliciet verbood. Met zelfs de dreiging om meteen een gele kaart te geven, bij de start van een wedstrijd, als de kapitein die band zou dragen. Oproepen van de kranten, en ook politici in België “om dan maar die kaart te pakken”, gaan de Rode Duivels niet volgen.
• “Als we een statement maken, dan straffen we onszelf”, zo stelde Vertonghen. Maar hij ging verder: “Ik ben ook bang om dingen te zeggen. Ik voel me niet comfortabel om iets te zeggen. Dat zegt genoeg. Ik vind het spijtig.”
• “Ik heb dit nog nooit meegemaakt en hoop het nooit meer mee te maken. We worden gecontroleerd. We zijn hier om te voetballen en als we dat niet kunnen doen door een heel normaal statement. Maar ik zeg er beter niets over, want daardoor zou ik morgen wel eens gestraft kunnen worden en niet op het veld mogen staan. Ik laat het hier maar bij. Dat zegt genoeg.”

Vandaag op de agenda: Minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib (MR) moet koorddansen in Doha.

• Lahbib is in Doha vandaag, en beloofde daar al een ‘sterke boodschap’ te brengen, aan het adres van de Qatari én ook de FIFA. De arbeidsomstandigheden en mensenrechten staan op de agenda, in een contact met de Qatarese minister van Buitenlandse Zaken.
• Maar de Qatari lijken alvast bijzonder weinig happig om ook maar iemand hun feestje te laten komen vergallen, laat staan een Europees landje. De minister kreeg tot enkele uren voor haar afreis zelfs niet het nodige visum: een zoveelste teken van het manifeste gebrek aan organisatiekracht bij de Qatari, of was er meer aan de hand? Vooral dat eerste, is in diplomatieke kringen te horen.
• In elk geval, na haar lunch vanmiddag met de minister van Buitenlandse Zaken en vicepremier, sjeik Mohammed Al Thani, broer van de grote baas emir Tamim Al Thani, is er geen kans tot vragen: de Qatari schermen alles netjes af. Maar in kringen rond Lahbib belooft men “te zeggen waar het op staat”. Afwachten dus.
• Dat België uiteindelijk Lahbib stuurde om de evenwichtsoefening af te ronden, is in lijn met de andere Europese landen. In Frankrijk schrapte president Emmanuel Macron z’n reisplannen: hij gaat enkel als Les Bleus de halve finale zouden spelen. De opmerkingen van premier Elisabeth Borne over de mensenrechtensituatie in Qatar vielen de afgelopen maanden niet in goede aarde bij het emiraat, dat fel terugbeet.
• Ook met Duitsland waren er spanningen, nadat de minister van Binnenlandse Zaken Nancy Faeser zich kritisch had uitgelaten over het toekennen van het WK aan Qatar, waarbij ze opriep dat in het vervolg “criteria zouden moeten worden nageleefd, voor dergelijke landen nog aan bod kunnen komen”. Prompt werd in Doha de Duitse ambassadeur op het matje geroepen. Om maar te zeggen: men is assertief. Kanselier Olaf Scholz gaat voorlopig dan ook niet, net als de Britse premier Rishi Sunak, die niet afreist.
• Dat doet overigens Joe Biden ook niet, de Amerikanen stuurden gisteren de Amerikaanse diplomatieke chef Antony Blinken. Die zat in Qatar voor de wedstrijd VS-Wales, die op 1-1 eindigde. Naar verwachting zal Joe Biden de reis niet maken.
• Dat de Qatari alvast dus niet bang zijn te laten zien dat ze zich niet in de hoek laten zetten is duidelijk. Met hun Qatar Investment Authority (QIA) hebben ze een van meer dan 450 miljard dollar met investeringen over heel Europa. Voor België speelt vooral de gasconnectie: een groot miljardencontract met Fluxys garandeert tot 2044 gas in Zeebrugge, vanuit Qatar. Niet té fel uithalen is dus de boodschap voor Lahbib.
• In die zin is de ontmoeting met Gianni Infantino interessanter voor Lahbib. De grote baas van de FIFA maakt er een punt van zich manifest aan de kant van de Qatari te zetten: hij woont dan ook in Doha, netjes gefixt door de Qatari, dankzij wie hij makkelijk de kas kan spekken.
• In een compleet van de pot gerukt openingsstatement verklaarde hij dat de Europese kritiek op de werkomstandigheden in Qatar “ontzettend onrechtvaardig was” en beschuldigde de Europeanen van een “dubbele moraal” en zelfs “puur racisme”.  
• “Voor wat Europa de afgelopen 3000 jaar heeft gedaan, zouden we de komende 3000 jaar nog excuses moeten aanbieden”, zei de Zwitser onder meer. En dan anderen de les gaan lezen?”
• Vervolgens verbood de man dus ook fors de OneLove-band, en zelfs het woordje ‘love’ in de uitshirts van de Rode Duivels. “Verwacht je maar aan een stevig signaal, iets symbolisch”, zo fluisterde men in kringen rond Lahbib, vanmorgen in Doha.

Om te volgen: Komt er ooit nog een echt eindrapport voor de Congocommissie?

• Een ‘voorstel tot eindrapport’ ligt nu klaar: gisteren lanceerde commissievoorzitter Wouter De Vriendt (Groen) tot verrassing van zijn coalitiepartners binnen Vivaldi in de Kamer een eigen idee daarrond. Hij riep daarvoor de pers samen, en schermde met een einddatum die al langer “afgesproken was”, wat vraagtekens bij onder meer liberalen en socialisten opriep. Daar had men het over een “soloslim”.
• “Dit is het voorstel tot eindrapport, als resultaat van vele consultaties en gedachtewisseling. Ik wil iedereen transparant informeren over de stand van zaken. De context is aartsmoeilijk, met veel profileringsdrang”, zo reageert De Vriendt. Die moest kampen met felle discussies over het nut van een Congo-reis, waar uiteindelijk niet alleen N-VA, maar ook Vlaams Belang en zelfs meerderheidspartij Open Vld van wegbleven. “Geen nuttige besteding van overheidsgeld”, was de boodschap.
• Maar ten gronde: over de vraag of er een fonds moest komen, om nieuwe initiatieven te ondernemen en schadevergoeding te betalen (de som van 100 miljoen euro per jaar kwam op tafel), raakte de commissie erg verdeeld, met woelige vergaderingen als gevolg. De schadevergoeding sneuvelt nu alvast. Maar meer, zelfs over de fundamentele vraag, of België excuses moet aanbieden, is men het niet eens.
• De Vriendt kiest dus de vlucht vooruit: “Dit is een evenwichtsoefening, die ik als voorzitter presenteer en wil verdedigen. Ik schat in dat dit de grootste gemene deler is. Het is het resultaat van 2,5 jaar lang werken, studiewerk door experten, talloze hoorzittingen, consultaties ook buiten het Parlement, en een werkbezoek ter plaatse”, zo stelt hij. Maar hij zegt er meteen bij dat “dit voorstel niet te nemen of te laten” is. “De consultaties worden verdergezet, dit is niet de laatste etappe. Ik hoop dat er politieke wil is om ernstig verder te werken richting compromis.”
• De vraag is of dat compromis er überhaupt kan komen. Wat De Vriendt wil wél excuses aanbieden, zijn het onder voorwaarden. De Kamer zou dan het koloniale regime, “gebaseerd op uitbuiting en overheersing” zelf scherp veroordelen, en vervolgens “verontschuldigingen aanbieden”. De Vriendt beweert bij hoog en laag dat dit “geen juridische gevolgen” heeft, maar daar hebben de coalitiepartners ernstige vragen bij. Volgende week zal moeten blijken of er nog een vergelijk mogelijk is.

Beschamend: We meldden twee weken geleden dat er eindelijk een doorbraak was rond het Europees prijzenplafond voor gas. Dat bleekt te optimistisch geredeneerd.

• Morgen komen de Europese ministers van Energie, waaronder ook de Belgische Tinne van der Straeten (Groen), weer samen over het prijzenplafond. De federale minister van Energie verklaarde daarover in september al dat er “een doorbraak was” in het dossier. Dat bleek nooit te kloppen, ook nu nog niet.
• Want, de Europese Commissie is alweer geplooid naar Duitse richting. Tegen zowat vijftien lidstaten in, die in zo’n prijzenplafond absoluut heil zien om eindelijk de energieprijzen onder controle te krijgen, hielden Duitsland en Nederland altijd dat mechanisme tegen.
• Dat zou te marktverstorend werken én de bevoorradingszekerheid in het gedrang brengen, was hun argument. Dat Duitsland de kracht heeft financieel om iedereen in Europa te overbieden speelt mee. En Nederland huisvest de handelsbeurs voor gas, die dan wat aan banden zou gelegd worden.
• Hoe dan ook: er was een consensus, de Commissie zou een technisch voorstel uitwerken. Wat blijkt nu? Dat voorstel is er, maar vooral de hoogte waarop het plafond gaat liggen, is belachelijk: 275 euro per kilowattuur, gedurende twee weken.
• Dat betekent concreet dat de prijs al helemaal door het dak moet gaan, voor er zo’n systeem in werking treedt. Een veel te weinig krachtig wapen dus. Als de 15 andere lidstaten daarmee akkoord gaan, maken ze zichzelf wel wat belachelijk. Maar het is in elk geval dan een plafond, al ligt het dan ridicuul hoog.