De aanhoudende migratiecrisis heeft ertoe geleid dat Polen een vijf meter hoge muur wil bouwen op de grens met Wit-Rusland. Het land ziet het als dé manier om illegale migratie naar de EU tegen te houden. Toch heeft die muur een gigantische impact, in het bijzonder voor de fauna en flora in de regio.

De migratiecrisis begon toen het de Wit-Russische president Aleksander Loekasjenko vluchtelingen uit het Midden-Oosten naar zijn land haalde, om ze vervolgens naar de grens met Polen en Litouwen (en dus de EU) te duwen. Die actie was een antwoord op de sancties die Europa had opgelegd aan het regime, wat dan weer een antwoord was op een gekaapte Ryanair-vlucht van Athene naar Vilnius in Litouwen.

Polen en Litouwen hadden, weliswaar met de steun van andere EU-landen, de handen vol met de migranten die de grens wouden oversteken. Er werden muren gebouwd met prikkeldraad en soldaten stonden met schilden paraat. Tot op de dag van vandaag kamperen nog steeds vluchtelingen aan de grens, dan wel aan Wit-Russische kant. Ze leven er in de meest erbarmelijke toestanden. Hulp wordt langs beide kanten geweigerd. Artsen Zonder Grenzen kondigde begin dit jaar zelfs aan geen moeite meer te willen doen: ze worden immers door Poolse en Wit-Russische ordetroepen geblokkeerd en kunnen hun werk niet doen.

De muur

Om de illegale transit van vluchtelingen uit Wit-Rusland tegen te houden, plaatste Litouwen al enkele dagen na de eerste oversteek van migranten prikkeldraad langs de grens. De installatie daarvan, over de 550 kilometer lange grens, kostte al 4,1 miljoen euro. Meteen werd ook het plan aangekondigd om een volwaardige muur te plaatsen van twee meter hoog. Het prijskaartje wordt op zo’n 45,9 miljoen euro geschat.

Ook in Polen werd een zaadje geplant voor dat idee. In oktober keurde de Poolse ministerraad uiteindelijk een wetsvoorstel goed voor de bouw van een “hoge, solide schutting met een bewakingssysteem en bewegingssensoren”. Op 25 januari begonnen de werken aan de 5 meter hoge muur, die rond de 350 miljoen euro kost aan het land. De muur is wel een pak minder uitgestrekt dan die van Litouwen (“maar” 186 kilometer) en kan relatief snel gebouwd worden. Toch wordt het een hobbelig pad. De plannen voor de muur ondervinden namelijk veel weerstand door academici, wetenschapper, milieuactivisten en de politieke oppositie. Dit heeft alles te maken met het Woud van Bialowieza.

Oudste bos van Europa

Het Woud van Bialowieza is niet zomaar een woud. Het is het oudste van Europa, en daarmee ook het enige overblijvende oerbos van het continent. Het woud strekt zich uit over een oppervlakte van 1.500 vierkante kilometer en ligt pal op de grens tussen Polen en Wit-Rusland. In een vorig leven fungeerde het als jachtdomein van de Poolse koningen, en later ook van Russische tsaren. Op 6 december 1991 werd in dit woud zelfs het Akkoord van Bialowieza getekend tussen Rusland, Oekraïne en Wit-Rusland, wat het einde betekende voor de Sovjet-Unie.

Omwille van die status wordt het bos beschermd, en staat het ook op de lijst van Natura 2000-gebieden, door de EU bepaalde beschermde natuurgebieden. Qua flora kent het bos een uniek aanbod: zo is het een mix van loof- en naaldbomen, zomer- en winterbomen en een hoop vrij zeldzame plant- en boomsoorten. Doorheen het natuurgebied stromen ook enkele riviertjes, die op sommige plaatsen ook rietlanden en veen tot gevolg hebben.

In totaal staan (naar schatting) zo’n 1.200 unieke plantensoorten en 3.000 zwammen en schimmels in het woud. De flora staan echter al sinds jaar en dag onder druk: de Russische tsaren legden al in de 18e eeuw een wegennetwerk in ruitpatroon aan in het bos, om op die manier gemakkelijker hout te kunnen hakken en vervoeren. Tijdens de Duitse bezetting in de Eerste Wereldoorlog legden die er zelfs een spoorlijn aan; daarvoor sneuvelden heel wat bomen.

Bedreigd door Polen

Die houtkap is sindsdien nooit meer verdwenen. Aan Poolse kant gaf de regerende PiS-partij in 2015 opdracht om de houtkap nog te intensiveren. Jan Szyszko, minister van Milieu, verklaarde dat dit nodig was om de biotoop in stand te houden. 32 van de 39 wetenschappers die zetelden in de Raad van Natuurbescherming waren het daar niet mee eens, maar die werden door Szyszko doodleuk vervangen door voorstanders van de kapplannen. Ook een veroordeling ervan door UNESCO en de Europese Commissie mocht niet baten.

Op 13 juli 2017 werd op Europees niveau besloten dat Polen zich voor het Europees Hof van Justitie moest verantwoorden. Het Hof legde een onmiddellijk noodverbod op de kap: slechts drie keer eerder werd zo’n maatregel genomen.

Al het bovenstaande schetst het belang van het bos, en hoe belangrijk het is dat dit niet verder gekapt wordt. De bouw van de grensmuur lijkt echter niet zoveel impact te hebben op de flora in het oerbos. Maar wel op de fauna.

Bijzondere inwoners

Het bos biedt namelijk niet enkel plaats aan planten en bomen, maar kent ook enkele bijzondere bewoners: zo leven in het bos verschillende soorten uilen, schreeuwarenden, edelherten, wolven, elanden, lynxen en… bizons.

U leest het goed: er leven bizons in Europa, meer bepaald de wisent of Europese bizon. Het is één van de grootste zoogdieren die voorkomen op het continent, en kunnen van kop tot staart wel drie meter lang worden. Met een schouderhoogte van maximaal 188 centimeter torenen ze zelfs boven menig mens uit.

In 2013 leefde naar zo’n 70 procent van de wilde wisenten in Polen en Wit-Rusland, de meesten in de grensstreek in Polen en Wit-Rusland. Het woud van Bialowieza is niet enkel hun toevluchtsoord, maar ook een van de belangrijkste migratiestromen van de bizons, wolven, lynxen en edelherten.

Door in aanraking te komen met andere soortgenoten houden ze hun soort in stand, en kan de status van “bedreigde diersoorten” misschien op termijn wel achterwege gelaten worden. Een muur van vijf meter op bouwen zou de reeds kwetsbare diersoorten nog meer uitdagen om te overleven in het wild. Daarom is het voor hen letterlijk van levensbelang dat de plannen voor de grensmuur voorgoed worden begraven. De kans lijkt alvast groot dat de EU meer voelt voor de fauna en flora in het woud van Bialowieza dan voor de grensmuur van de Polen.

(jvdh)