Het rapport dat de Verenigde Naties publiceerde, is wat onder het stof beland door de dood van de Britse koningin. Maar het is met voorsprong het meest huiveringwekkende document dat u dit jaar kan lezen. De index van de menselijke ontwikkeling, de HDI, meet de vooruitgang in welvaart in de wereld en die begint nu zienderogen te zakken. Het gevolg is een almaar groeiende onzekerheid die vandaag hallucinante proporties aanneemt. De vraag stelt zich of er iets aan te doen is.
Het United Nations Development Programme (UNDP), het agentschap van de Verenigde Naties (VN) dat zich bezighoudt met de menselijke ontwikkeling, publiceerde vorige week haar langverwachte rapport, waarin ze op een zeer cijfermatige manier een staat opmaakt van de vooruitgang van de mensheid in termen van welvaart.
De menselijke achteruitgang in cijfers
Die ‘Human development index’- de index voor de menselijke ontwikkeling- meet op een relatief simpele manier de vooruitgang van de welvaart in de wereld. Aan de hand van 3 criteria krijgen alle landen een score van 0 tot 1, waarbij Somalië het laagste scoort (0,361) en Noorwegen het hoogst (0,957)
- Hoe lang leeft de bevolking? Dit wordt gemeten aan de hand van de gemiddelde levensverwachting bij geboorte.
- Hoe geschoold is de bevolking? Daarvoor berekent men het aantal schooljaren die elke volwassene heeft afgewerkt voor zijn 25ste verjaardag.
- Hoe rijk is de bevolking van een land? Hiervoor wordt het bruto binnenlands product per hoofd van de bevolking berekend.
Hieruit blijkt dat de index daalt, en dit zelfs voor het tweede jaar op rij, wat ongezien is sinds de start van de metingen.
De redenen van deze achteruitgang
Met andere woorden: we sterven vroeger, we zijn minder goed opgeleid en onze inkomens dalen. De redenen van deze terugval zijn genoegzaam bekend. Het is een combinatie van de COVID-pandemie, gekoppeld aan tektonische veranderingen die zich nog nooit in de geschiedenis van de mensheid hebben voorgedaan, althans volgens het rapport van de Verenigde Naties:
- het effect van de mens op het klimaat dat zal leiden tot hongersnood en de complete ineenstorting van de natuur.
- de grootste maatschappelijke veranderingen sinds de industriële revolutie als gevolg van de noodzakelijke transformatie naar een groene én digitale economie.
- de onstopbare polarisatie van het politieke landschap.
En ook dàt nog
Daarbij zijn er nog 2 verzwarende factoren. De index houdt nog géén rekening met de catastrofale gevolgen van de oorlog in Oekraïne. De index van volgend jaar zal naar alle waarschijnlijkheid een nog veel zwaardere daling laten zien.
Het verschil met de vorige grote revolutie, de industriële, is dat die zich afspeelde over meerdere generaties maar dat deze – als we de planeet willen redden – zich moet voltrekken in 1 generatie.
De remedies
In dit 320 pagina’s tellende rapport worden er remedies voorgesteld die één voor één zin hebben om de welvaart op te krikken. Alleen moet de wereld deze collectief nemen en niet in verspreide slagorde. De VN verwijst graag naar de 3 I’s: ‘investment, insurance en innovation’.
- We moeten investeren in een groene economie,
- we moeten zekerheid bieden aan de hele bevolking door herverdeling van de inkomsten en toegang tot basisdiensten voor iedereen.
- We dienen alle technologische innovaties toe te passen in een duidelijk kader gaande van AI tot energie-efficiëntie.
De VN geven wel aan dat de verschillende niveaus van ontwikkeling in de wereld dit allemaal bemoeilijkt.
De achteruitgang van het mentale welzijn
Het gevolg van deze evoluties op het mentale welzijn is echter de meest opvallende factor. Terwijl het opvalt dat de index een zeer kwantitatieve manier is om de vooruitgang van de mens te meten, de welvaart, zegt ie eigenlijk weinig over de kwaliteit van het leven, het welzijn.
Deze kunnen we best meten aan de hand van het gepercipieerde gevoel van zekerheid. De mens wil in de eerste plaats een onderkomen, voedsel én veiligheid. Dit zijn de 3 voornaamste basisnoden in de Maslow-pyramide van menselijke behoeften. De eerste twee kunnen we capteren met de index, de derde is geen fysische, maar een psychologische behoefte en zit slechts indirect verwerkt in de index.
Onzekerheid als gevolg van geweld, tekort aan voedsel, en een gebrek aan een degelijke plaats om te wonen, vreten aan de mens en zijn mentale welzijn. De volgende grafieken spreken dan ook boekdelen.
De eerste grafiek is uniek omdat hij een tijdslijn van 125 jaar schetst, gebaseerd op een woordenanalyse van 14 miljoen boeken uit 3 grote taalgebieden. Opvallend hier is dat de oliecrisis van de jaren 70, de zogezegde zwaarste naoorlogse crisis, de mensheid niet opzadelde met een verhoogd angstgevoel.
Je kan natuurlijk niet naast de cijfers van de laatste tien jaren kijken die met angstniveaus gepaard gaan die zelfs de twee wereldoorlogen doen verbleken.
De exploderende stresscijfers
De stressniveaus schieten dan ook de lucht in zoals blijkt uit onderstaande grafiek.
Het rapport stelt dat 6 op 7 burgers zich onzeker voelen. Meer dan 1 miljard mensen hebben een mentale stoornis. Van deze groep krijgen slechts 10 procent begeleiding. Het is een pandemie zonder voorgaande.
We zijn de controle over ons leven kwijt
Het rapport staat vol praktische beleidslijnen die ons terug op het pad van een groeiende welvaart kunnen brengen: de fameuze 3 I’s. Alleen zegt het rapport niets over hoe de angstpandemie kan ontzenuwd worden.
Angst is een zeer moeilijke emotie en misschien wel de moeilijkste om te temperen omdat ze neerkomt op het gevoel dat je géén controle hebt in je leven. De evenementen die nu plaatsvinden van ontploffende energieprijzen tot dodelijke virussen zijn voor de meeste burgers absoluut oncontroleerbaar.
Viktor Frankl biedt een remedie
Viktor Frankl, een Joods psychiater uit Wenen, publiceerde ‘De zin van het bestaan’. Dat werd een van de meest verkochte boeken in de geschiedenis met meer dan 15 miljoen verkochte exemplaren. Zijn analyse blijft de beste handleiding voor hoe best psychologisch om te gaan met evenementen die buiten onze controle vallen. Bij hem was dat de Holocaust, tot op heden nog altijd de grootste ramp in de menselijke geschiedenis.
“Face the brutal facts , but never lose faith”
Viktor Frankl was 40 toen hij meer dood dan levend, het kamp Türkheim als enige overlevende van zijn familie kon verlaten. Zijn boek vertelt hoe hij en een aantal medegevangenen deze kwelling hebben doorstaan en welke lessen we hieruit kunnen trekken.
Het boek vormde de basis van de door hem opgerichte school van de ‘Logotherapie’, een tak van de psychotherapie die patiënten tracht te helen door hen een levensdoel voor te houden dat hen motiveert en waaruit ze kracht en energie putten. Een aanpak die in die tijd lijnrecht inging tegen de alom heersende passieve slachtoffertherapie van Freud.
Managers kennen de filosofie wel , want ze is ook verwoord door managementgoeroe Jim Collins in ‘Good to Great’: “Face the brutal facts but never lose faith.”
Of dit boek de oplossing is voor iedereen op aarde, is natuurlijk de vraag. Niet opgeven is vandaag wel de boodschap en zichzelf doelen blijven stellen is een natuurlijke remedie. Vervallen in lethargie en passiviteit zou het meest vreselijke zijn.
Xavier Verellen is auteur en ondernemer. Hij is eigenaar van het consultancybureau PaloAlto33 (www.paloalto33.be) en de scale up QelviQ (www.qelviq.com)
