Zuhal Demir (N-VA) had gelijk: er valt wel heel wat naar boven te halen in het dossier van de PFOS-vervuiling door multinational 3M in de Antwerpse haven. Of de minister van Omgeving besefte wat ze vorige week in gang zette, vooral politiek gezien, door openlijk voor een onderzoekscommissie te pleiten, valt te betwijfelen. Dag na dag blijven in het verhaal bezwarende elementen naar boven komen: de Vlaamse regering raakt flink in de problemen. Er blijven grote vragen over het optreden van ministers uit de vorige Vlaamse ploeg, met name Joke Schauvliege (CD&V) en Ben Weyts (N-VA). Maar ook de Vlaamse afvalstoffenmaatschappij OVAM dreigt in de klappen te delen. Plus, er is de vraag hoeveel de groene burgemeesters in Zwijndrecht wisten: hun partijgenoten waren al in 2004 met het dossier bezig.

In het nieuws: Een hele communicatiestrategie lag in 2017 klaar om de bevolking voor de PFOS-vervuiling te waarschuwen.

De details: Uiteindelijk gebeurde er niets.

• Elke dag een nieuw element, zodat het mediavuur blijft branden: het is een klassiek recept voor een politiek schandaal van de eerste orde. Het PFOS-dossier is op nauwelijks één week tijd uitgegroeid tot een dergelijke categorie van storm die door de Wetstraat trekt.
• Bezwarend feit dat vandaag naar boven komt: een heel plan lag in 2017 klaar om over de vervuiling te communiceren. Meer zelfs, nadat Lantis, de bouwheer van de Oosterweelwerken, de info over de vervuiling had doorgegeven aan het politieke stuurcomité, beslisten beiden dat het nieuws naar buiten moest komen.
• Daarop werd de zaak voorbereid door het kabinet van toenmalige minister van Omgeving Joke Schauvliege (CD&V) en OVAM, de Vlaamse afvalstoffenmaatschappij. Maar daar stokte de zaak: de mail met het persbericht werd nooit verstuurd, de infoavonden met bewoners kwamen er nooit.
• In het politieke stuurcomité zaten niet de minste namen. Zo zetelden toenmalig Vlaams minister-president Geert Bourgeois (N-VA), maar ook de Vlaamse ministers Joke Schauvliege en Ben Weyts (N-VA) – als minister van Openbare Werken – in dat comité. En ook Antwerps burgemeester Bart De Wever (N-VA), die naar verluidt aandrong om te communiceren.
• De vraag is waarom dat comité en ook Lantis in hun vraag niet gevolgd zijn, door met name Schauvliege en ook de OVAM. Voorlopig wil Schauvliege niet reageren, ze “bewaart haar antwoorden voor de onderzoekscommissie“. Bij OVAM dreigt topvrouw Henny De Baets, van socialistische signatuur, in het conflict meegesleurd te worden.
• De Baets werd begin deze week in de Vlaamse regering op het matje geroepen om uitleg te komen geven. Daar gaf ze aan dat niet OVAM, maar de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) de uiteindelijke communicatie naar de bevolking had moeten doen. Vraag is of die uitleg volstaat om straks niet voor het vuurpeloton te moeten.

De politieke gevolgen: Een aantal politici en topmensen moet toch zenuwachtig op de stoel gaan schuiven.

• “Ik betreur wel dat sommigen nu zijn gestart met een spelletje zwartepieten. Daar doe ik niet aan mee”, zo liet Schauvliege al weten. Maar het beeld dat ondertussen van de Vlaamse regering opdoemt, is er net een van diepe verdeeldheid, en vooral: ieder voor zich.
• Verwonderlijk is dat niet: de Vlaamse regering hangt al langer niet goed samen. Zowel Open Vld als CD&V kozen ervoor om federaal met de Vivaldi-coalitie in zee te gaan, wat bij N-VA wonden sloeg die zeker met de liberalen maar moeilijk geheeld raken.
• Symptomatisch is nu de houding van de twee junior-partners in heel het dossier: beiden schrokken van de demarche van Demir om een onderzoekscommissie te eisen. Zeker CD&V voelde zich aangevallen, en niet onterecht: straks dreigt hun ex-minister Schauvliege de kop van Jut te worden. En Open Vld toonde zich uiteindelijk het gretigst om in de onderzoekscommissie volop door te gaan: hun kopstukken lijken niet betrokken.
• Komt daarbij dat beiden bereid zijn om de N-VA, na het gedrag van Demir, de rekening te laten betalen: het hele Oosterweelproject zou nu wel eens stilgelegd kunnen worden, iets wat N-VA ten alle prijzen wil vermijden. Het is tekenend voor de sfeer binnen de ploeg van Jan Jambon (N-VA), waar wantrouwen is binnen gesijpeld.
• Bovendien stak er tijdens de coronacrisis al intern behoorlijk wat rivaliteit op. Onder meer Ben Weyts (N-VA) maakte als minister van Onderwijs een enorme sprong in status en gezag, waarbij hij in de coronadiscussies soms zelfs zijn eigen minister-president Jambon overvleugelde. Maar Weyts dreigt nu in de onderzoekscommissie meegesleurd te worden: de onderlinge krachtverhoudingen binnen N-VA kunnen zo weer gaan schuiven.
• Want één ding is wel duidelijk: Demir liet een dominosteentje vallen dat ook N-VA-kopstukken potentieel kan meesleuren. Al meteen nadat gisteren lekte dat Lantis onder meer Bourgeois, Schauvliege, Weyts en vooral De Wever op de hoogte bracht, ging in Antwerpen de oppositie – en met name Peter Mertens (PVDA) – in het offensief. Zij eisten een spoedzitting van de Antwerpse gemeenteraad, wat ze ook kregen: alle oppositiepartijen gingen akkoord.
• Maandag komt die gemeenteraad dus samen en wil men N-VA-voorzitter en burgemeester De Wever het vuur aan de schenen leggen. De vraag is of het zwaartepunt van de discussie in Antwerpen zelf komt te liggen, of eerder in het Vlaams Parlement. Gisteren al maakte de Antwerpse burgemeester duidelijk dat hij destijds “niet de burgemeester van Zwijndrecht was en ook niet de minister van Leefmilieu”.

Opvallend: Groen gaat wel heel fel in het offensief. Nochtans waren zij ook al jaren met PFOS bezig.

• Op Radio 1 reageerde Groen-voorzitter Meyrem Almaci bijzonder scherp op De Wever. Ze had het over een ‘schaamteloos optreden’. “En altijd het eeuwige riedeltje: voor alles bevoegd, maar nooit verantwoordelijk“, zo stelde ze over de N-VA.
• Toch blijft de vraag in hoeverre de toenmalige burgemeester van Zwijndrecht, Willy Minnebo en diens opvolger vandaag André Van de Vyver – beiden van Groen – van het dossier op de hoogte waren. Ook dat zal de onderzoekscommissie in het Vlaams Parlement moeten uitwijzen. In de wandelgangen zoemt het van de geruchten.
• Wat Groen alvast niet kan beweren is dat ze helemaal van niets wist: partijgenoten van Minnebo en Van de Vyver waren al veel langer met het dossier bezig. Al in 2004 stelt Johan Malcorps – toen Vlaams Parlementslid, vandaag fractiesecretaris van Groen in het Vlaams Parlement – een vraag over PFOS aan toenmalig minister van Omgeving Jef Tavernier (Groen). Malcorps signaleert daar dat in Zwijndrecht bij een onderzoek met bosmuizen onwaarschijnlijk hoge concentraties van dat PFOS zijn aangetroffen.
• In 2000 kondigde 3M immers triomfantelijk aan uit eigen beweging met het gebruik van PFOS te stoppen, wat de onderneming aanvankelijk applaus opleverde uit de hoek van de milieuactivisten: een verantwoordelijk bedrijf. Maar Malcorps signaleert al in 2004 dat dit helemaal niet zo’n rooskleurig verhaal is, waarschuwt voor de effecten van PFOS en vraagt aan de minister bijkomende metingen in het gebied rond de 3M-fabriek in Zwijndrecht.
• “U vraagt naar controlemetingen. Vermits het hier over zeer persistente stoffen gaat, is het bijna zeker – en de analyses in Blokkersdijk bewijzen dit – dat deze stoffen zowel in het milieu als in dieren zullen worden aangetroffen. Daarom lijkt het me zinvoller de nadruk te leggen op de afbouw van het gebruik van deze stoffen dan zeer veel tijd en geld te steken in onderzoeken die bewijzen wat we sterk vermoeden“, antwoordt Tavernier aan zijn partijgenoot in 2004.

Opvallend: Terwijl de Vlaamse regering worstelt met een crisis, sluit de Brusselse regering een woelig hoofdstuk af.

• Het was een beetje een bizar persmoment: Brussels minister-president Rudi Vervoort (PS), die alleen de inderhaast bijeengeroepen pers trotseerde om een persverklaring af te leggen, heel alleen, zonder verdere vragen of toelichtingen. De andere coalitiepartners in de Brusselse regering hielden ondertussen de lippen stijf op elkaar.
• Het toont aan hoe broos het evenwicht is dat in die Brusselse coalitie gevonden moest worden om de storm rond de hoofddoeken te trotseren. Die was ontstaan nadat een Brusselse arbeidsrechtbank de vervoersmaatschappij MIBV veroordeelde, omdat zij weigerde een vrouw met een hoofddoek aan te werven.
• Tegen dat vonnis gaan de MIVB en de Brusselse regering nu uiteindelijk niet in beroep. Dat is een belangrijke symbolische overwinning voor Ecolo, dat met covoorzitter Rajae Maouane zwaar aan de kar had getrokken: zij vonden het manifeste discriminatie. Ook Groen, Vooruit en de Brusselse PS hadden zich daarbij aangesloten.
• Maar PS-voorzitter Paul Magnette had zijn partij toch meer richting het laïcisme opgesteld, waarbij de neutraliteit van ambtenaren en werknemers van de MIVB voorop staat. Binnen de Brusselse regering waren vooral DéFI en Open Vld daarvan felle voorstanders: zij wilden absoluut dat de MIVB tegen het vonnis in beroep zou gaan.
• Ze haalden allen bakzeil: geen beroep tegen het vonnis, maar in ruil wordt de hoofddoek wel beperkt tot beroepen die geen loketfunctie hebben en ook geen leidinggevende rol vervullen. Daarbij zette vooral de lokale PS-voorzitter Ahmed Laaouej zijn coalitiepartners naar verluidt het mes op de keel. Al meermaals bleek dat ook grote baas Magnette op zijn PS-collega weinig greep heeft. DéFi en Open Vld bonden in en zo raakte de coalitie eruit.
• Meteen levert het compromis een berg kritiek op vanuit de MR, waar voorzitter Georges-Louis Bouchez (MR) zich luidkeels verzette tegen die hoofddoek. Bouchez viel frontaal DéFI aan, waar voorzitter François De Smet gedreigd had de Brusselse regering te verlaten, waarna hij toch moest inbinden.
• “De neutraliteit is opgeofferd door hen die denken daarbij politiek het meeste garen te spinnen. Het communautarisme heeft gewonnen met dank aan de PS en Ecolo, en met medeplichtigheid van DéFI ondanks zijn beloftes’, zo stuurde Bouchez als tweet. Open Vld, die ook met het compromis akkoord ging, vermeldde hij niet.

Vandaag op de agenda: Een Overlegcomité.

• Het is nauwelijks nog iets dat stof doet opwaaien: een verdere versoepeling van de maatregelen wordt verwacht, nu de cijfers bijzonder goed zijn. Onder meer Open Vld dringt daarop aan: de Vlaamse liberalen willen wat graag nu de trofee van vrijheidsstrijders herwinnen.
• Klassieke voorzichtige stem is minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit), die ervoor waarschuwde al te snel te willen gaan. Hij blijft de lat leggen op 70 procent van de bevolking die compleet gevaccineerd is, voor de maatschappij echt helemaal te willen openen.
• Ondertussen blijven er ook beleidsmakers binnen Vivaldi preken voor het dichthouden van de grenzen voor allerlei varianten, de nieuwste nu is de Indische. Dat beproefde recept bleek in het verleden niet bepaald effectief te werken.