Anticonceptie voor mannen, da’s momenteel een droom. Condooms bestaan al lang maar als je als man andere opties wil om je eigen anticonceptie te regelen, blijken de opties beperkt. De pil voor mannen is een medische uitdaging van formaat. We komen steeds dichterbij, maar is een pil echt de oplossing voor het probleem. 

Zit je al even in een (hetero)-relatie? Heb je nog geen kinderplannen? Dan is de kans groot dat de verantwoordelijkheid voor de anticonceptie bij de vrouw ligt. Da’s niet omdat mannen het zich niet aantrekken, maar de pil voor mannen bestaat simpelweg niet. Condooms zijn dan wel handig (en beschermen natuurlijk tegen soa’s) maar wat als je als man heel zeker wil zijn dat je vriendin of nachtelijke partner niet zwanger wordt? De pil voor mannen is een medisch vraagstuk dat momenteel nog geen oplossing kent. Toch is de wetenschap hard aan het werk. 

Wat moet de pil voor mannen doen? 

De pil voor mannen, of in elk geval een vorm van anticonceptie voor mannen, moet uiteraard anders werken dan de pil voor vrouwen. Bij de pil voor vrouwen wordt de ovulatie tegengehouden: geen ovulatie betekent geen mogelijkheid tot bevruchting. Bij mannen zit dat iets anders in elkaar. Er zijn verschillende opties.

Enerzijds zou de pil voor mannen ervoor kunnen zorgen dat de productie van spermacellen wordt tegengehouden, maar dat is niet de enige optie. Een andere mogelijkheid is dat de spermacellen stilgelegd worden (en dus niet zwemmen) of het lichaam gewoon niet verlaten. Als dat enigszins gevaarlijk klinkt: mannen maken elk uur duizenden spermacellen aan. En nee, als die gewoon blijven zitten, heb je daar geen last van. 

De pil moet beter werken dan condooms

Dan is er nog één grote factor: anticonceptie voor mannen moet, net zoals bij vrouwen uiteraard, herstelbaar zijn. Momenteel zijn de opties voor mannen zeer beperkt. Ofwel hou je vast aan condooms, die in het woordenboek naast ‘sfeerbreker’ staan. Daar komt nog eens bij dat condooms in de echte wereld een faalpercentage van tot 17 procent hebben. Het slaagpercentage van 97% die wordt voorgehouden, telt enkel in gevallen van perfect gebruik. Het alternatief is sterilisatie: het dichtbranden van de vas deferens. 

Maar ook die opties hebben dus problemen: niet handig, niet zo veilig (zelfs sterilisaties hebben een faalkans en zijn de eerste maanden na de operatie ook nog niet veilig) of onomkeerbaar. Het is duidelijk dat er meer mogelijkheden moeten komen voor mannen die (nog) geen kinderen willen en die verantwoordelijkheid liever in eigen handen houden. 

Waarom is anticonceptie voor mannen zo moeilijk? 

Het feit dat mannen zoveel en continu sperma aanmaken, is één van de redenen waarom het zo moeilijk is om een anticonceptiepil voor mannen te maken. Elke man maakt continu spermacellen aan, een proces dat nooit stilligt. Dat is het grote contrast met vrouwen: zij ovuleren ongeveer één keer per maand, op een moment dat relatief goed te bepalen valt in de cyclus. 

Dat is dus helemaal anders voor mannen: de pil voor mannen moet enerzijds substantieel efficiënter zijn, langer meegaan dan de pil voor vrouwen. Daar komt nog eens bij dat vrouwen ovuleren van in hun pubertijd tot aan de menopauze. Nadien is de pil nemen niet meer nodig, toch niet als anticonceptie. Bij mannen is dat een heel ander verhaal. 

Want de pil voor mannen is er ééntje die je potentieel veel langer neemt dan de anticonceptiepil voor vrouwen. Mannen produceren sperma vanaf de puberteit (gemiddeld vanaf veertien jaar) tot ze overlijden. Als vrouwen dus gemiddeld veertig jaar vruchtbaar zijn, is dat voor mannen bijna dubbel zo lang. De pil voor mannen moet dus ook veiliger zijn in gebruik. 

Hoe lang zijn we al bezig aan een pil voor mannen? 

Hormonale anticonceptie voor mannen leek nochtans eerst vrij makkelijk om te creëren. In de jaren vijftig ging Sterling, een farmaceutisch bedrijf dat nu niet meer bestaat, aan de slag met WIN 18,446. Dat is een chemische samenstelling die er in labratten voor zorgde dat spermaproductie volledig werd stilgelegd. Aangezien de standaarden voor labo-onderzoek (en de daarbij horende ethische afwegingen) in de jaren vijftig nog niet zo hoog lagen, gingen de onderzoekers vrij snel over op proeven op mensen. 

Gelukkig vonden ze snel een vrij heterogene populatie: de mannen in de gevangenis van Oregon State Penitentiary. Daar werd WIN 18,446 twaalf weken getest. De resultaten waren veelbelovend: na enkele dagen waren de mannen al zo goed als steriel en toen ze met WIN 18,446 stopten, kwam de spermaproductie zo goed als onmiddellijk weer op gang. Het leek erop dat de pil voor mannen was geboren. 

Kan je die pil met alcohol combineren?

Het beste stuk van de WIN 18,446 was dat de mannen in de gevangenis van Oregon geen bijwerkingen rapporteerden. Al snel bleek de omgeving van de proefpersonen daarvoor verantwoordelijk te zijn. Eén van de proefpersonen gaf aan dat hij, na het drinken van een clandestiene fles whisky, zeer ziek was geworden. WIN 18,446 bleek slecht te combineren met alcohol, het onderzoek werd gestaakt.

Toch is dat niet het einde van die pil voor mannen. Want John Amory, een professor aan de universiteit van Washington, zocht en vond het bestanddeel van WIN 18,446 dat mannen zo ziek maakt bij alcoholgebruik. Het bleek een variatie te zijn op het werkend bestanddeel van Antabuse, de pil die alcoholici slikken om hen aan te moedigen van de alcohol af te blijven. Van Antabuse (disulfiram) wordt je erg ziek als je er alcohol bij drinkt, in sommige gevallen kan je er zelfs van sterven. 

Snelle uitwerking

Maar de exacte verhoudingen in chemische stoffen vinden die tot de anticonceptiepil voor mannen moet leiden, blijft heel moeilijk. Amory kreeg één permutatie van zijn medicijn tot in de voorlaatste testfase. Na veel testen op konijnen (volgens Amory zijn ze ideale proefkonijnen omdat ze dezelfde verhouding van spermatozoïden in hun sperma hebben), werd CM-121 ontwikkeld. Potenter en makkelijker, zonder de neveneffecten. 

Maar ook CM-121 strandde bij het testen op dieren. De konijnen werden ongeveer vijf uur na het nemen van de pil steriel. Maar al enkele uren nadat de pil verteerd was, werd er al opnieuw sperma geproduceerd. Geen goed resultaat dus, en zeer tekenend voor hoe het onderzoek naar de pil voor mannen steeds opnieuw vast komt te zitten.

Waarom is de pil voor mannen zo moeilijk om goedgekeurd te krijgen? 

Maar zelfs als het onderzoek naar een pil morgen grote sprongen maakt, moet de mannenpil ook goedgekeurd raken door mutualiteiten, gezondheidsdiensten en ministeries. De vraag is op welke manier dat zal moeten gebeuren. Daar zijn een aantal problemen mee. 

Enerzijds is de anticonceptiepil voor mannen een geheel nieuwe productcategorie. Er bestaan geen equivalenten en dat wil zeggen dat er een afweging moet gemaakt worden. Zullen de ministeries en volksgezondheidsdiensten de mannelijke pil aftoetsen aan de vrouwelijke of in z’n eigen categorie?

Zwangerschap is gevaarlijk voor vrouwen, niet voor mannen

Dat klinkt misschien wat vaag, maar er zijn goede redenen om de pil op een andere manier te bekijken. De vrouwelijke anticonceptiepil heeft namelijk ook nadelen, zoals meer kansen op trombose. Toen die werd goedgekeurd was dat, in de Verenigde Staten althans, als middel tegen bepaalde menstruatiegerelateerde kwalen. Pas drie jaar later kwam ze ook op de markt als anticonceptiepil. 

Tegelijk was het testrégime in de jaren vijftig iets minder rigoureus. De proefkonijnen en testgroepen die werden gebruikt in de jaren vijftig, zouden nu niet door ethische comités goedgekeurd worden. En omdat de pil voor vrouwen andere voor- en nadelen heeft, is het moeilijker voor de mannelijke anticonceptiepil om goedgekeurd te raken. 

Niet medisch noodzakelijk

Want zwangerschap voorkomen bij jezelf en bij een ander, dat is een heel andere kwestie. De pil werd gedeeltelijk uitgevonden om ervoor te zorgen dat vrouwen die al veel kinderen hadden, er geen bij konden krijgen. Want een zwangerschap heeft een inherent gezondheidsrisico. Een man die ervoor zorgt dat hij geen kinderen aan het krijgen is, is geen zwangerschap bij zichzelf aan het voorkomen. 

Met andere woorden, de kosten-baten-analyse is voor de mannelijke anticonceptiepil anders dan voor de vrouwelijke anticonceptiepil. Bij de pil voor mannen mogen er dus verhoudingsgewijs minder neveneffecten zijn, moet ze efficiënter zijn én bij voorkeur ook nog makkelijk in gebruik. Het is namelijk een medicament dat niet strikt genomen nodig is voor je gezondheid. 

Andere opties voor mannelijke anticonceptie

Vrouwen hebben verschillende opties voor anticonceptie, niet al die mogelijkheden zijn hormonaal. Er is het koperspiraaltje, er zijn crèmes en gels, er is het vrouwencondoom en het pessarium. De hormonale opties zijn zo mogelijk nog uitgebreider: het hormoonspiraaltje, de prikpil, het implantaat, de vaginale ring en de pleister zijn allemaal opties die geen dagelijks pilletje vragen. Maar de immense populariteit van de vrouwelijke anticonceptiepil verklaart waarom de farmaceutica een tijdlang op zoek is geweest naar een echte pil voor mannen. 

Na al die decennia denken onderzoekers ook in andere richtingen. In de categorie hormonale anticonceptie zien we veel variaties van wat ook voor vrouwen bestaat. Bepaalde hormonen die niet werken in pilvorm (omdat ze, bijvoorbeeld, zoals CM-121, te vaak zouden moeten worden ingenomen) of zalfjes en crèmes, worden vaak gefund. Ook daar is nog geen succesverhaal uitgekomen. 

Moet de pil een pil zijn?

Maar is hormonale contraceptie echt de heilige graal voor mannen die geen (nog) geen kinderen willen? Bij Contraline denken ze alvast van niet. Het bedrijf beweert een andere kijk te hebben op hoe de pil voor mannen er moet uit gaan zien. Toegegeven, het klinkt wat radicaal, maar eigenlijk ook heel logisch. 

Want waarom met hormonen sukkelen als er een logische barrièremethode is om zwangerschap te voorkomen? Contraline ontwikkelde een soort gel die ze kunnen inspuiten in de vas deferens, het kanaaltje dat van de testikels naar de urethra leidt. Als de gel geïnjecteerd wordt, dan stijft die op, waardoor de toegang geblokkeerd wordt. Het innovatieve aan die gel is dat andere vloeistoffen wel door de urethra kunnen, maar sperma dus niet. Overigens is ook de non-profit Parsemus bezig met een vergelijkbaar project. Vasalgel zit ook nog steeds in de ontwikkelingsfase. 

Aan- en uit-knop

Het is geen pil voor mannen en net omdat het geen anticonceptiepil is maar een apparaatje, zouden zulke uitvindingen meer kans maken om wél goedgekeurd te raken. Een apparaatje heeft namelijk in de Verenigde Staten minder tijd nodig om door de testfase te geraken en de voorwaarden zijn meteen ook minder rigoureus. 

Momenteel is het product van Contraline nog niet beschikbaar, het moet ook nog getest worden en ze werken aan een verbetering van het product. Want één ding is wel duidelijk: de mannenpil moet makkelijk zijn en het liefst ook niet teveel pijn doen om te gebruiken. Vandaar dat Contraline op zoek ging naar manieren om de gel met een simpele, onderhuidse prik, in te brengen. Een alternatief dat nog steeds veel mannen de benen zal doen dichtknijpen.

Funding voor de mannenpil 

Het voorbeeld van Contraline toont dat er alternatieven voor de mannenpil zijn en dat zal ook nodig zijn. Want onderzoek kost veel geld en de mannenpil lijkt al veertig jaar lang binnen handbereik te liggen. Maar aangezien echt succes uitblijft, lijkt het steeds onwaarschijnlijker dat een echte anticonceptiepil gewoon niet in de kaarten zit. 

We hadden het er al over: de mannenpil moet bij voorkeur efficiënt genoeg zijn om aanvaardbaar te zijn en mag ook absoluut niet veel bijwerkingen hebben. De vrouwelijke anticonceptiepil heeft in de Verenigde Staten al voor veel rechtszaken gezorgd. Zo kunnen vrouwen farmabedrijven voor de rechter slepen, en dat is al vaker gebeurd, omdat ze zwanger zijn geraakt of een longembolie krijgen. 

Dat wil men koste wat kost vermijden. Het gevolg van de lange zoektocht naar een pil voor mannen die niet alleen vruchteloos lijkt, maar ook nog veel bijwerkingen zou kunnen opleveren, droogt de funding voor de mannenpil langzaam maar zeker op. Dat wil zeggen dat enkele universiteiten wel degelijk nog verder werken aan hormonale anticonceptie voor mannen, maar zonder grootscheepse funding wordt het steeds minder waarschijnlijk dat de pil voor mannen er toch komt. 

Alternatieve anticonceptie voor mannen

Dat wil natuurlijk niet zeggen dat er helemaal geen alternatieven komen voor mannen. Verrassend genoeg komt de innovatie deze keer uit de hoek van de dierengeneeskunde. Zowel Contraline als Parsemus en een Duits bedrijf werken dus al even aan mechanische alternatieven. De Duitsers zijn momenteel zelfs aan de slag met een echte knop: een apparaatje dat ingebracht wordt, blokkeert en deblokkeert de doorgang van sperma. 

Maar ook uitvindingen die door belangenverenigingen sponsoring vinden, zoals geïnjecteerde goudpartikeltjes, zoeken naar funding en toelating. Geen enkel bedrijf is momenteel zo dichtbij als Contraline. Zij hopen in 2019 te starten met menselijke proefkonijnen en hopen in 2021 toelating te krijgen van de Amerikaanse FDA. Daarmee is een Europese goedkeuring natuurlijk nog niet rond, maar het blijft hoopgevend.

Als de financiering voor de mannenpil rondraakt en ook enkele pregnante medische vragen opgelost raken, blijft de vraag nog de volgende: met welke neveneffecten zullen mannen willen opgezadeld worden in ruil voor controle over hun vruchtbaarheid? 

DMAU: de pil voor mannen die al het verste staat

In 2018 stelde de Endocrine Society in de Verenigde Staten een prototype voor een mannenpil voor. DMAU, ontwikkeld aan de Universiteit van Washington, zat in de eerste testfase en de resultaten waren hoopvol. Maar net zoals veel anticonceptiepillen voor mannen heeft DMAU ook een aantal nadelen. DMAU zorgt er namelijk voor dat het testosteronniveau sterk zakt. 

Normaal is het testosterongehalte vor mannen zo’n 350 tot 1.100 nanogram per deciliter zegt Seth Cohen, een uroloog van NYU aan CNN. De mannen die deelnamen aan de studie, hadden na een maand nog 13 nanogram testosteron per deciliter in hun lichaam. Om een beetje perspectief te geven: 50 nanogram en minder wordt gezien als chemische castratie. 

Chemische castratie

En hoewel chemische castratie bij veel mannen vooral op principiële gronden bot zal vangen, zijn er ook goede medische redenen om er niet licht over te gaan. Chemische castratie wordt wel degelijk gedaan, hetzij niet met DMAU maar met Lupron, in sommige medische gevallen. In sommige gevallen is chemische castratie een oplossing om prostaatkanker tegen te gaan en ervoor te zorgen dat de kanker na behandeling niet terugkeert. 

Een andere bekende toepassing van chemische castratie is natuurlijk voor mannen met pedofiele neigingen. Zij kunnen zich chemisch laten castreren. Dat neemt de dwanggedachten gedeeltelijk weg, maar zorgt er ook voor dat de fysieke reflex volledig wegvalt. Dat was niet het geval met DMAU, waarbij mannen wel degelijk nog seksueel kunnen functioneren. 

Neveneffecten van de pil

Maar zo’n laag testosteronniveau heeft wel neveneffecten, zoals gewichtstoename, een verhoogde kans op bloedklonters en een verhoogde kans op depressie. Ongeveer tien procent van de mannen gaf ook toe dat ze een verlaagd libido hadden, wat in medische termen een ‘vaak voorkomend neveneffect’ is. Waar de onderzoekers ook rekening mee hielden is dat deze neveneffecten al optraden nadat de mannen DMAU slechts één maand namen. In theorie nemen mannen de pil substantieel langer dan vrouwen. 

Er kwam veel reactie op DMAU: vrouwengroepen reageerden dat deze neveneffecten voor vrouwen ook bestaan als ze aan de anticonceptiepil voor vrouwen gaan. Dat mannen zich gewoon in hun mannelijkheid gepakt voelen en dat er daarom weinig evolutie zit in een pil voor mannen. Maar zoals we hierboven al beschreven: de lat ligt hoger voor de mannelijke anticonceptiepil. 

Willen mannen de pil wel nemen?

Blijft de vraag: zelfs als we een pil voor mannen vinden, zullen ze die dan nemen? Onderzoek van Healthline wijst erop dat de attitudes van mannen aan het veranderen zijn. Waar de scepsis enkele jaren geleden nog groot was, schijnen mannen steeds meer zeg te willen in hun vruchtbaarheid en kinderwens. Of een pil, gel, schakelaar of injectie als eerste over de meet komt, moet nog duidelijk worden.