Een langdurig verblijf in de ruimte is geen pretje voor het menselijk lichaam. Zo heeft een recente studie zich gebogen over de kwaal van “ruimte-anemie”: bij nul zwaartekracht vernietigt het lichaam van de astronauten rode bloedcellen in een abnormaal tempo. Dit is al een uitdaging wanneer ruimtevaarders naar de aarde terugkeren, maar een nog complexer probleem voor hen die ooit op Mars zullen landen.
Het technische aspect van een lange ruimtereis naar Mars is op zich al een grote uitdaging, maar soms vergeten we de menselijke dimensie van het project: om onze aardse vlag op de Rode Planeet te planten, en nog meer om ons daar permanent te vestigen, zullen we mensen moeten sturen. Niet iedereen beschikt over de fysieke en mentale capaciteiten om astronaut te worden, ook al zal het aantal ruimtereizigers de komende jaren naar verwachting drastisch toenemen.
Vernietiging van rode bloedcellen
Behalve dan dat we het niet hebben over orbitale sprongen zoals sommige vermogende toeristen doen, maar over zeer lange verblijven in de ruimte. Dat heeft blijvende gevolgen voor de menselijke gezondheid, zoals reeds is vastgesteld bij bemanningen die maandenlang in het internationale ruimtestation hebben doorgebracht: zij lijden allen aan een vreemde soort “ruimte-anemie”. Een team van onderzoekers van de Universiteit van Ottawa bestudeerde de bloedmonsters van 14 astronauten in het ISS gedurende een periode van zes maanden. Allen, zowel mannen als vrouwen, vertoonden een daling in hun aantal rode bloedcellen.
“Onder normale omstandigheden vernietigt en produceert een menselijk lichaam tot twee miljoen van deze bloedcellen per seconde”, zegt Futura. Maar in de ruimte, bij nul zwaartekracht, stijgt de vernietiging van rode bloedcellen tot drie miljoen per seconde, waardoor een gevaarlijk gebrek aan evenwicht ontstaat. Dit is een stijging met 50 procent. Het menselijk lichaam kan dat blijkbaar gedeeltelijk compenseren door zijn productie op te voeren, anders zou de gezondheidstoestand zeer snel verslechteren. Maar dit is niet genoeg.
De moeilijke terugkeer naar de zwaartekracht
In gewichtloos gebied is dit geen echt probleem. Maar eenmaal terug op aarde en weer geconfronteerd met de zwaartekracht, ondervinden astronauten de gevolgen en moeten ze weer wennen aan langdurige inspanningen. De gevolgen van bloedarmoede in de ruimte verminderen met de tijd, maar sommige nawerkingen schijnen nog lang na de terugkeer op aarde voort te duren: terwijl het peil van de rode bloedcellen na drie of vier maanden weer normaal is, vernietigen ruimteveteranen deze een jaar na hun terugkeer nog 30 procent sneller, hoewel ook hier het lichaam lijkt te compenseren en erin slaagt een normaal peil te handhaven.
Als een “eenvoudig” verblijf van zes maanden in het ISS al zulke gevolgen kan hebben voor de menselijke gezondheid, hoe zit het dan met een reis van enkele maanden naar Mars? Dit is een groot probleem voor menselijke bemanningen, vooral omdat aankomst op de Rode Planeet niet hetzelfde is als terugkeer naar de Aarde: er zal geen gespecialiseerde medische zorg zijn, of zelfs vers voedsel om hen te helpen hun krachten te regenereren, die op hen zullen wachten in de Martiaanse zwaartekracht.
Het is moeilijk te zeggen hoe bloedarmoede in de ruimte kan worden vermeden; astronauten worden in het ISS al sterk aangemoedigd om regelmatig aan lichaamsbeweging te doen, maar dit is duidelijk niet genoeg, en ook niet zo gemakkelijk bij nul zwaartekracht. De onderzoekers denken dat de oplossing in het dieet van de astronauten kan liggen. Dit is een ander typisch menselijk probleem dat zich voordoet zodra we naar Mars kijken.
(lb/lp)