Wie zich illusies maakte over welk soort advies de federale regering krijgt in deze pandemie, mag dat opbergen. Een nieuwe adviesraad, onder leiding van Erika Vlieghe, is helemaal overgenomen door de gekende experten van de ‘harde lijn’, die zichzelf blijkbaar de ‘wilde zalmen’ noemen. Daarmee lijken de maatschappelijke gevolgen van de pandemie-aanpak op lange termijn, met name psychologisch én economisch, opnieuw helemaal op het tweede plan te staan. De vooruitzichten op beide vlakken zijn nochtans dramatisch.

In het nieuws: De nieuwe adviesraad voor de regering is samengesteld.

De details: Het is de ‘vierde’ versie van die raad, en de keuze is glashelder.

• ‘Wilde zalmen’, zo doopte een groepje rond Marc Van Ranst en Erika Vlieghe zichzelf op WhatsApp, om daar als gelijkgestemden, samen met enkele andere experten die steeds prominent in de media opduiken, de violen te stemmen. Het idee: wij zwemmen tegen de stroom in, ook als het moet, zo weet De Standaard.
• Die stroom, dat was volgens hen de boodschap die deze zomer de kop opstak, waarbij verschillende psychologen en economen ervoor pleitten om niet enkel de medische elementen in de crisisbestrijding mee te nemen, maar een bredere aanpak te hanteren, om maatregelevan te adviseren. Gezondheidseconoom Lieven Annemans was een van de woordvoerders van die beweging. Die is ondertussen helemaal verdwenen uit het debat.
• Het effect deze zomer was dat de GEES, het adviesorgaan onder leiding van Vlieghe, werd afgeschaft, en het Celeval werd opgewaardeerd tot nieuwste adviesorgaan. Onder meer Marc Van Ranst verdween uit dat orgaan.
• Maar dat onder ‘experten’ een even harde strijd geleverd wordt als onder politici, is ondertussen wel duidelijk: de hardliners verenigden zich dus in een groepje ‘wilde zalmen’, waarvan men zich ondertussen wel mag afvragen tegen welke ‘stroom’ ze dan precies in zwemmen. Immers de dagelijkse aandacht in de media die naar de zalmen ging, weegt wel bijzonder zwaar door in het publieke debat.
• Met de komst van de regering De Croo keerde het tij definitief. Ook al kondigde de premier in z’n regeerverklaring nog aan een tweede lockdown te allen prijze te willen vermijden, de ‘harde lijn’ werd steeds duidelijker. De feiten, een nieuwe besmettingsgolf in heel Europa, dwongen hen daar ook grotendeels toe.
• De minister van Volksgezondheid, Frank Vandenbroucke (Vooruit), vormde daarop een tandem met de premier om die harde lijn zeker communicatief te verpersoonlijken: zij en niet de virologen hielden de communicatie grotendeels in handen. Al moeten zij uiteraard ook de alomtegenwoordige aanwezigheid van die ‘harde lijn’ in de media merken.
• De volgende stap is nu dat de federale regering die reshuffle ook formaliseert. Zoals de regering Wilmès II in de zomer met de hervorming van het Celeval, en de komst van Lieven Annemans en Johnny Thijs, een ‘meer holistische’ aanpak tastbaar maakte, door beiden in het adviesorgaan te brengen, tekent deze regering de harde lijn in de adviseurs nu zichtbaar uit.
• Liefst 24 leden telt het nieuwe adviesorgaan, dat overigens nog geen naam heeft. Het moet het Overlegcomité, de de-factobeslissingsplek van de politiek, voorbereiden met adviezen over welke maatregelen moeten opgelegd worden, of afgebouwd.

De essentie: Het is nu wel glashelder wie voortaan de coronastrategie mee uittekent en adviezen voorbereidt.

• Wordt in ere hersteld: Erika Vlieghe, die meteen terugkeert als voorzitter van het adviesorgaan. Verder uiteraard ook Marc Van Ranst, maar evengoed Pierre Van Damme en ook Geert Molenberghs, de man die gisteren nog voorstelde iedereen in een perimeter rond zijn of haar woning te gaan vastzetten, en vandaag dat al niet meer nodig vindt.
• Naast tien mensen uit de lijst van medische ‘experten’ zitten er vertegenwoordigers van de federale en regionale gezondheidsdepartementen, de mensen van Sciensano, van het WHO, en tenslotte een aantal experts die breder worden gehaald.
• Maar dat laatste is dus behoorlijk beperkt. Er is de bekende motivatiepsycholoog Maarten Vansteenkiste, en daarbij houdt het op, wat mentale gezondheid betreft. Nochtans waarschuwt ondertussen een brede groep uit die sector voor de vergaande psychologische impact die heel het pakket restrictieve overheidsmaatregelen heeft op grote groepen van de bevolking, met name jongeren.
• ‘Zijn we als volwassenen al triest omdat het sociale gebeuren op een laag pitje komt te staan, jongeren voelen zich letterlijk ontheemd wanneer ze hun vrienden lange tijd niet mogen zien. Hoe langer dit duurt, hoe meer ze zichzelf kwijtraken‘, schrijven vandaag pedagoge Marie Loop en psychologe Elke Geraerts in een opiniestuk op VRT NWS. Het is het soort benadering die in de nieuwe adviesraad niet meteen een plaats krijgt, zo lijkt het.
• Daarnaast is er de economische impact, die evengoed karig is afgedekt. Met Mathias Dewatripont zit er één econoom aan tafel, een man met zeer gerespecteerde reputatie, maar wel een heel ferm PS-etiket. Enkel gezondheidseconoom Philippe Beutels schuift nog mee aan, om de gevolgen van de maatregelen op vlak van economie tegen het licht te houden.

De harde cijfers: De medische impact van de crisis is voor nu, de economische dreigt jaren na te zinderen.

• Nochtans staan alle lichten op rood, als het gaat over de zware, langetermijngevolgen van de strenge maatregelen die de regeringen namen. Het sluiten van hele sectoren, onder meer de niet-essentiële winkels, in heel de maand november, laten een zware voetafdruk na op wat statistici en economen nu al verwachten van economische groei in 2021 en 2022.
• De Europese Commissie is eind november met projecties gekomen, die ronduit dramatisch zijn voor België. Want hoewel ze in 2021 een groei voorzien, na een annus horribilis, is die helemaal niet groot genoeg om het verlies van 2020 enigszins goed te maken: we dreigen straks collectief te verarmen. Dit jaar verwacht men een krimp van liefst 8,1 procent, en in 2021 een groei van 4,1 procent. Die cijfers zijn een behoorlijk pak slechter dan de meeste andere Europese landen.
• De impact op heel het staatsapparaat is dan ook enorm straks, zo voorspellen de cijfers van de EU. In haar beoordeling en predicties voor 2021 en 2022 deelde de Europese Commissie België manifest in bij de zogenaamde ‘Club Med’-landen, Zuid-Europese landen met een erg hoge staatsschuld, een inefficiënt overheidsapparaat en vraagtekens rond de stabiliteit van de fiscale inkomsten.
• Ook de FOD Economie zelf steekt de donkere voorspellingen niet onder stoelen of banken. Een laatste rapport, met update op 24 november, is (dan al) bijzonder pessimistisch:
  • Belgische ondernemingen ramen hun omzet nog steeds 14 procent lager dan normaal. ‘Het omzetherstel is sinds augustus dus stilgevallen.’
  • Erger is dat in dat rapport staat dat nog geen rekening is gehouden met de tweede lockdown ‘die opnieuw leidde tot de sluiting van niet-essentiële winkels (enkel cafés en restaurants waren reeds recent gesloten)’.
  • ‘Er wordt bijgevolg verwacht dat de omzet in november en december opnieuw sterk zal terugvallen. Bij de enquête gaf bijna één onderneming op twee aan dat zij een tweede lockdown enkel kunnen overleven met steunmaatregelen van de overheid.’
• De alarmsignalen vanuit de ondernemerswereld zelf zijn ondertussen nauwelijks nog te tellen, met als triest dieptepunt de zelfmoord van een kapster uit Luik, die zeker in Franstalig België heel veel heeft losgemaakt.

The big picture: Deze federale regering maakt keuzes, zoveel is duidelijk: de harde lijn is dé aanpak, en niets anders.

• Anders dan onder leiding van premier Sophie Wilmès (MR), klinkt de kritiek deze keer niet over ‘besluiteloosheid‘ of ’te voorzichtig’, iets wat toen telkens terugkwam om het minderheidskabinet Wilmès II te omschrijven.
• Het duo Vandenbroucke-De Croo neemt de leiding stevig in handen, en beheerst nu ook communicatief de zaak, anders dan de vorige regering. En hoewel er wat partijvoorzitters als stoorzender opduiken, geeft het duo de regie niet meer uit handen, zoveel is duidelijk.
• Daarbij heeft men, net zoals in de meeste landen in West-Europa overigens, gekozen voor een behoorlijk stevig, robuust, lockdownbeleid. Dat daarbij veel maatschappelijke en economische schade valt, is een noodzaak die men erbij moet nemen, zo lijkt de redenering.
• Te zien aan de samenstelling van de adviseursgroep rond de beleidsmakers, wordt daar alvast niet meer de nadruk op gelegd nu. Dat een andere samenstelling kan, bewijst overigens buurland Nederland. Daar is er een hele adviesraad die, los van het medische, focust op mentale gezondheid, psychologie en communicatie daarrond.

Opvallend: De handhaving komt in wat woelig water terecht, binnen de coalitie.

• Gisteren stapelde een reeks aankondigingen over strenge handhaving zich plots op:
  • Drones om politiecontroles uit te voeren, in politiezones in Limburg, maar ook West-Vlaanderen, werden plots bon ton.
  • De West-Vlaamse provinciegouverneur Carl Decaluwé wilde ‘nultolerantie’ invoeren, over corona-inbreuken, met het stevige spierballengerol dat daarbij hoort.
  • De Antwerpse gouverneur Cathy Berx opperde zelfs een controle van het aantal pizza’s bij bestellingen, om na te gaan of er illegale samenscholingen waren.
  • Het aantal wagens tellen voor de oprit, om vervolgens zonder huiszoekingsbevel zomaar binnen te vallen ergens, leek geen probleem meer.
• Die sfeer keerde zich tegen de minister van Binnenlandse Zaken, Annelies Verlinden (CD&V), die zich in de Kamer moest komen verantwoorden, en daarbij, over de drones, ook kritische vragen kreeg vanuit Open Vld. Die voerden zowaar zelfs betalende campagnes online, op dat thema, tegen hun coalitiegenoot: drones zijn voor hen een brug te ver.
• Uiteindelijk moest Verlinden de zaak sussen, waarbij ze wel de volle laag van privacykritiek op zich moest nemen. ‘Is het toeval dat de twee gouverneurs, Decaluwé en Berx, ook CD&V’ers zijn? Is er sprake van een harde lijn op niveau van CD&V, die zich willen profileren op dat thema?‘, zo vroeg politiek analist Martin Buxant zich vanmorgen alvast af op LN24.
• Hoewel Verlinden in de Kamer toch iets voorzichtiger was, bleef ze wel de inzet van drones verdedigen, als ‘een wettig middel’, al benadrukte ze wel dat het een beslissing is van lokale politiezones om die in te zetten. ‘Maar politiezones mogen de grens niet overschrijden en moeten proportioneel te werk gaan’, zo stelde ze. 
• De meest opvallende kritische reactie daarover kwam van grondwetspecialist Johan Vande Lanotte (Vooruit) op Radio 1. Die waarschuwde dat je drones niet zomaar de lucht mag insturen, zonder een ‘vermoeden van een misdrijf’. ‘Je kan niet beginnen met een systeem waarin de politie zomaar alles onderzoekt, omdat er misschien iets kan gebeuren. Wel, dat is de definitie van een politiestaat‘, zo gaf de jurist het dronebeleid lik op stuk.

Breaking news vanmorgen: Er is een klimaatakkoord op Europees niveau.

• Het was ruimschoots voorspeld: de Europese top van gisteren en vandaag in Brussel kan door iedereen als een ‘succes’ bestempeld worden. Immers, gisteren al raakte men het eens met Polen en Hongarije om hun veto tegen de meerjarenbegroting en de coronabazooka te laten varen.
• De arm van beide landen werd door de andere EU-landen omgewrongen: als ze niet akkoord gingen, dreigden ze uit heel het steunmechanisme te vallen. Maar ‘mutti‘ Angela Merkel, de Duitse kanselier, werkte een compromis uit, waarbij de bezorgdheden over schendingen van de mensenrechten, de steen des aanstoots voor de regimes in Boedapest en Warschau, nog enkele jaren in de frigo moeten, voor ze de regeringen van Viktor Orban of Mateusz Morawiecki echt kunnen bedreigen.
• Dat was akkoord nummer één, vanmorgen viel dan akkoord nummer twee uit de bus. De EU gaat tegen 2030 de CO2-uitstoot met 55 procent verminderen, ten opzichte van de niveaus van 1990. Voor de top lag het target op 40 procent. Het Europees Parlement wil overigens nog meer, zij eisten 60 procent.
• Daarmee toont het Europese blok zich het meest ambitieus van heel de planeet: een belangrijk politiek signaal aan de vooravond van de VN-klimaattop dit weekend. Met de komst van Joe Biden, als nieuwe Amerikaanse president, in zicht, was dat zeker van belang: de rest van de wereld verwacht dat de VS zich nu snel opnieuw zal aansluiten bij de akkoorden van Parijs, die de wereldwijde CO2-uitstoot moeten verminderen.
• De discussies tussen de Europese staats- en regeringsleiders liepen heel de nacht. Logisch, want er stond erg veel geld op het spel. Uiteindelijk werd het een klassiek compromis, waarbij iedereen wat inspanningen moet doen. De eis bij sommigen in West-Europa, om deze keer vooral Oost-Europa te laten opdraaien, omdat zij in 1990 immers nog erg vervuilende industrie hadden, die vanzelf verdwenen is, werd niet echt gevolgd. Maar toch moesten de Oost-Europese landen, met name Polen, dat erg leunt op steenkool, uiteindelijk toch ook toegeven meer te gaan doen.w
• De reacties in België zijn erg voorspelbaar: de federale regering, zeker de groenen, zijn heel enthousiast. De Vlaamse regering is dat allerminst.
  • Premier Alexander De Croo (Open Vld), die heel de nacht mee onderhandelde, wil nu ‘dat er een offensieve invulling‘ komt, zo liet hij in een persbericht weten. ‘Dit is een unieke kans voor iedereen in ons land om technologisch mee voorop te lopen. Dit gaat om de jobs van de toekomst.’
  • Federaal minister van Klimaat Zakia Khattabi (Ecolo) was nog meer tevreden: ‘Als 2020 dan toch iets positiefs heeft voortgebracht, dan is het zeker en vast dit ambitieus akkoord. Ik kon me geen betere start als klimaatminister inbeelden. Maar nu volgt het echte werk’, zo tweette ze.
  • Bij Zuhal Demir (N-VA), de Vlaamse minister van Klimaat, veel meer bezorgdheid. De Vlaamse regering had immers De Croo de boodschap meegegeven dat die moest pleiten voor ‘kostenefficiëntie’ op de EU-top (met andere woorden, de Oost-Europeanen moesten de meeste inspanningen doen deze keer) én ook om de ‘internationale flexibiliteit’ te behouden. Dat laatste is moeilijk jargon om het mechanisme toe te staan CO2-rechten elders in de wereld aan te kopen, liefst zo goedkoop mogelijk.
  • Beide werden volgens De Croo binnengehaald door België op de EU-top en ‘verankerd in het akkoord‘.
  • Maar Demir heeft een veel negatievere lezing, volgens haar haalde premier De Croo die twee punten niet genoeg binnen: ‘De Vlaamse vraag naar rechtvaardige spreiding van inspanningen kreeg geen gevolg. Vlaanderen blijft achter zonder duidelijke garanties over de verdere uitwerking van de Europese ambitieverhoging. Geen goede zaak’, zo reageerde ze al.
• De reacties zijn het voorspel van ferme intra-Belgische onderhandelingen die nu moeten volgen: wie gaat straks wat doen binnen de Belgische context? Doordat de Vlaamse regering nu al ferm het been stijf houdt, hoopt ze straks in het spel een zo goed mogelijke positie te krijgen. Hoe dan ook wordt het een stevige politieke confrontatie, waarbij het enthousiasme van Khattabi federaal onvermijdelijk gaat botsen met de harde lijn van Demir op Vlaams niveau.