Een paar weken geleden, bij de Septemberverklaring, klopte de Vlaamse regering zich op de borst voor het vaccinsucces, en waande de regio zich ‘veilig’ met zulke hoge vaccinatiegraad. Het Overlegcomité van gisteren, inderhaast bijeengeroepen door premier Alexander De Croo (Open Vld), tot frustratie van anderen, zette diezelfde Vlaamse regering ruw met de voeten op de grond. Want door een bijzonder zwaar openingsbod te doen, verplichtte minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) de Vlaamse minister-president Jan Jambon (N-VA) tot een stevige bocht. Net als Open Vld verzette N-VA zich immers wekenlang tegen een ‘pasjesmaatschappij’. Die is nu een feit. Meteen mag het Covid Safe Ticket gelden als een slappe versie van een verplicht Covid-vaccin voor iedereen. Dat invoeren, heeft (nog) geen draagvlak.

In het nieuws: Corona, corona, corona.

De details: Een déjà vu rolde over het land.

• Allereerst dit: de ‘vierde golf’ staat niet gelijk aan alle andere golven. Correct, qua media-aandacht en opbod aan publiek beleidsadvies van de experten die de politici bijstaan, zijn de sterkte en kracht van deze golf vergelijkbaar met vorige golven. Maar er zit één ding fundamenteel anders: het publiek.
• “Uiteraard voel je dat de bevolking het moe is, dat het draagvlak niet meer hetzelfde is”, zo wordt binnenskamers bij een aantal toppolitici toegegeven. Het sentiment is, na bijna anderhalf jaar opeenvolgende crisismomenten, duidelijk anders dan bij het begin van de crisis. “We moeten goed opletten hoe we daarmee omgaan.”
• In die zin is het wel verrassend dat dezelfde templates en dezelfde technieken (een hele opbouw naar het Overlegcomité, dat vervolgens netjes eindigt in primetime, met een daarop volgende overvloed aan politici en experts in praatprogramma’s en de volgende ochtend op de radio) nog steeds worden toegepast. Maar ook in de Wetstraat geldt het adagium: old habits die hard.

Ten gronde: De Vlaamse regering is de grote verliezer.

• “Had u op voorhand durven voorspellen dat we een olympische medaille zouden halen op vlak van vaccinatiegraad? Ik denk het niet. Maar het is ons wel gelukt, en hoe Wouter? Meer dan 90 procent van de volwassenen is tot twee keer toe gevaccineerd. En belangrijker nog: dezelfde goede trend zien we bij de jongeren. Daardoor kunnen we in Vlaanderen vandaag weer vrij leven.”
• Het waren eind september de triomfantelijke woorden van Jan Jambon (N-VA), de Vlaamse minister-president, met een vette knipoog naar zijn minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V), bij de plechtige regeerverklaring van de Vlaamse regering. Dat triomfalisme, de letterlijke verklaring ook over “vandaag weer vrij leven” in Vlaanderen, klinkt vandaag bijzonder wrang.
• Want Jambon en in het kielzog zijn regering én zijn N-VA, kregen gisteren een bittere nederlaag aangesmeerd in het Overlegcomité. Hoewel Vlaanderen veruit de beste vaccinatiegraad heeft van alle gewesten, moest het gisteren fors inbinden: zowat alle verstrengingen van de maatregelen, vallen in dit gewest.
  • De invoering van een coronapas, het zogenaamde CST, onder meer in de horeca, geldt al langer in Brussel en Wallonië.
  • Mondmaskers worden opnieuw in winkels en gesloten publieke plekken in Vlaanderen ingevoerd, in Brussel bleef dat gebod heel de tijd gelden.
• Zowel voor N-VA als voor Open Vld staat die invoering van het CST ferm in tegenspraak tot voorgaande verklaringen. Beiden verzekerden het publiek en hun achterban dat er van een “pasjesmaatschappij” geen sprake kon zijn, herhaaldelijk en hardnekkig.
  • Zo had premier De Croo in mei in de Kamer nog verzekerd “geen evolutie naar een pasjesmaatschappij te willen”. Ook de MR, met Georges-Louis Bouchez op kop, verzette zich fel tegen dat CST, maar bond in: Wallonië en Brussel voerden het wel in voor een pak zaken zoals de horeca.
  • Op 1 oktober, begin deze maand dus, herhaalde Bart Somers (Open Vld), de Vlaamse viceminister-president nog eens letterlijk in een tweet: “Geen pasjesmaatschappij“. Voor Vlaanderen leek het dus zo te blijven.
  • “Niet nodig en niet nuttig“, stelde ook het kabinet van Jan Jambon (N-VA) diezelfde dag, nadat Jambon in augustus nog eens herhaalde “niet te willen evolueren naar een pasjesmaatschappij”.
  • Maandag nog stelde N-VA-voorzitter Bart De Wever letterlijk: “Het CST geeft een vals gevoel van veiligheid“, terwijl Bart Somers verbood aan Vilvoorde om zo’n CST in te voeren voor de fitnesscentra. Even later deed het Overlegcomité dat dan maar voor hem, voor heel Vlaanderen.

The Big Picture: De federale tandem Vandenbroucke-De Croo blijkt eens te meer de betere onderhandelaar én communicator.

• Je hoeft geen groot politiek analist te zijn om te constateren dat Vivaldi als coalitie piept en kraakt, behalve over één onderwerp: corona. Andermaal werd de beheersing en politieke kracht op dat thema bijzonder handig uitgespeeld, net op een moment wanneer premier De Croo dat het meest nodig had: na de begrotingsbesprekingen bleef de ploeg met een kater van jewelste achter, het resultaat van mislukte blufpoker.
• Daarbij kan de eerste minister steevast rekenen op de ervaring en het politiek talent van één man: zijn minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit). Die bouwde zijn communicatie in de media goed op, en onderhandelde achter de schermen volgens een oude wijsheid: zet zo hoog mogelijk in. In de opbouw naar het Overlegcomité legde hij zo verplichte coronapasjes vanaf vijftig deelnemers bij indoor bijeenkomsten op tafel: zelfs het gemiddelde familiefeest zou dan onder de verplichting vallen.
• Bovendien dreigde het federale niveau stevig: door de activering van de pandemiewet kon en zou ze harde maatregelen opleggen, als Vlaanderen niet zou volgen. Onder meer een herinvoering van de mondmaskerplicht was de stok achter de deur tegen Vlaanderen.
• Vervolgens paste De Croo een even oude politieke wijsheid toe: maak handig gebruik van afwezigheden. Want Jambon was in Dubai met een grote Vlaamse handelsdelegatie, terwijl Hilde Crevits (CD&V), dat andere zwaargewicht van de Vlaamse regering, in Denemarken zat met de koning voor een studiereis. Dat ook Rudi Vervoort, de Brusselse minister-president, in Turkije zat, deed er niet veel toe: al zorgde zijn niet-functionerende camera voor wat hilariteit op het video-overleg.

Het resultaat: Een pakket waarover Jambon toch nog een deftige uitleg zal moeten geven.

• Wat heel duidelijk was bij de start van het digitale Overlegcomité: frustratie bij de Vlaamse kant, die zich “gepakt in snelheid voelden”. Want plots moest Vlaanderen voorbereidende vergaderingen doen in de marge van een Deens werkbezoek (waarbij de camera’s op Crevits stonden, die met één oor naar de koning luisterde, en met een ander naar Jambon, via een telefoonscherm).
• Wat ook meespeelde: Horeca Vlaanderen, een belangrijke lobbygroep, was al voor het Overlegcomité informeel akkoord gegaan met de invoering van het CST, om zo lastigere maatregelen zoals afstand en mondmaskers af te houden. Daardoor sneuvelde vrij snel het verzet tegen de ‘pasjes’, een flinke symbolische nederlaag.
• Het maakte dat het Overlegcomité, via videoconferentie, bijzonder gespannen verliep. Jambon kwam vrij snel met een compromisvoorstel en wilde maar vanaf 200 personen binnen dat CST invoeren, al bleef hij twijfelen aan het nut in een regio waar meer dan 90 procent van de mensen gevaccineerd is. En, hij beet Vandenbroucke toe dat die zich onnodig profileerde in de media met angstboodschappen.
• Vandenbroucke ging niet achteruit, ergerde zich openlijk aan de “communautaire taal” van Jambon, en stelde dat “het ofwel nu was, ofwel binnen een paar weken, om nog veel strengere ingrepen te doen dan”.
• De zaak raakte compleet verhit tussen beiden, waarbij Jambon ook opwierp dat Vandenbroucke het vaccin in de zorg al veel langer had moeten verplichten. Dat leidde dan weer tot een tegenreactie: “Wie had dan wel die verplichting tegengehouden in de zorg? Toch wel eerst de Vlaamse regering zeker?”, zo stelde de federale vicepremier.
• Hard tegen onzacht dus, waarna het onvermijdelijke compromis er kwam, dat niet zo ver zat van wat Jambon eigenlijk als openingszet had gedaan: invoering van het CST dus in de horeca, mondmaskerplicht op openbare plekken, en als extraatje ook het CST in de fitnesscentra, kwestie van fitnesstoerisme vanuit Brussel naar de Vlaamse rand te vermijden.
• In Dubai gaf een zichtbaar verveelde Jambon achteraf uitleg aan de meegereisde pers, over waarom het CST er nu komt in de horeca. Maar die klonk op z’n minst warrig: “Ge komt binnen met uw mondmasker, ge zet u neer, hup, mondmasker af. Dan moet ge naar ’t toilet: ‘Oei, waar is mijn mondmasker nu.’ Allez, dat is eigenlijk ingewikkelder en aangezien Horeca Vlaanderen zelf ook liever het CST zag, leek ons dat dan de goeie manier.”
• Vanmiddag in het Vlaams Parlement volgen ongetwijfeld kritischere vragen. Zeker Vlaams Belang was de messen al aan het slijpen: “Eens te meer opnieuw hebben we gezien wat het woord van minister-president Jan Jambon betekent. Deze Vlaamse minister-president leidt Vlaanderen niet, deze minister-president wordt geleid door de PS en België”, zo tweette Chris Janssens, de fractieleider in het Vlaams Parlement.
• In eigen rangen, binnen N-VA, neemt overigens het gemor over Jambon alleen maar toe: het is een publiek geheim dat binnen N-VA een aantal mensen diep teleurgesteld gesteld is over hoe weinig ‘Sterke Jan’ uit de verf komt. Die frustratie borrelde deze zomer al op, waarbij te horen was “dat blijkbaar het enige wat hem bezighield zijn nieuwe huwelijk was”. De Septemberverklaring moest een moment worden om dat beeld bij de stellen. Maar de borstklopperij van toen keert nu om in een symbolische ‘nederlaag’, waarbij de Vlaamse regering en Jambon zelf, toch een bocht moeten nemen. “Wij kunnen niet zeggen dat we hier goed uitkomen hé”, zo is te horen bij een insider. Een aantal Vlaamse ministers moest achteraf, tot eigen verbazing, horen dat het CST toch werd ingevoerd.

De essentie: Is de coronapas de ersatzversie of de voorbode van verplichte vaccinatie?

• Het invoeren van zo’n coronapas is in Frankrijk en Italië de grote katalysator geweest voor de vaccinatiecampagnes. Beide landen worstelden met een stagnatie in die campagnes rond de 60 procent, een cijfer dat de Brusselse regio vandaag nog niet haalt. Door een heleboel sociale activiteiten enkel met zo’n CST mogelijk te maken, verplicht men de facto mensen zich te laten vaccineren.
• In Wallonië lijkt een veel milder soortgelijk effect te spelen: de vaccinatiecijfers stegen nog licht. Daar zit men nu aan 68,8 procent van heel hun bevolking. In Brussel blijft het hangen op 54,5 procent. Een effect van de invoering van het CST lijkt er niet te zijn: ofwel is er dus een probleem van handhaving, ofwel nemen grote delen van de bevolking gewoon niet deel aan het reguliere sociale leven. Het contrast met Vlaanderen blijft overigens groot: op 79,83 procent van alle Vlamingen die volledig gevaccineerd zijn.
• Door het CST in Vlaanderen nu in te voeren, lijkt alvast weinig tot niets gedaan aan die toestand van ongelijke vaccinatiegraad. Wat dus op de achtergrond manifest speelt: de onvermijdelijk stap, als niets werkt, de verplichtte vaccinatie. Verschillende politieke stemmen riepen daar al toe op: het is duidelijk dat PS en Vooruit manifest vragende partij zijn. De MR heeft verschillende kamers, de Vlaamse liberalen en ook de groenen lijken niet enthousiast: het draagvlak is er vandaag niet. Maar analisten zien in de huidige uitrol van het CST wel een voorbode.
• Want in Italië is het CST ondertussen ook verplicht ingevoerd op het werk, net zoals in een heel pak grote sectoren in de VS. De facto hebben beide landen dus voor hun actieve bevolking zo’n verplichte vaccinatie ingevoerd, al noemt met het uiteraard zo niet, kwestie van niemand te bruuskeren.
• Een boze Eric Vandenabeele, directeur van de Fitnessfederatie, wond zich vanmorgen op Radio 1 op over de willekeur in de maatregelen: “Waarom wel in de fitnesscentra, en niet in de dansscholen of de klimzalen? Waarom viseert men de privésector en doet men dat niet voor sportfaciliteiten van de overheid?”, zo stelde hij. Maar crucialer: “Als men wil dat iedereen gelijk is voor de wet, dat men dan vaccinatie gewoon verplicht“, zo poneerde hij met gezond boerenverstand.

Om te volgen: Zuhal Demir (N-VA) kiest de vlucht vooruit, en geeft chemiereus 3M een ultimatum.

• Wat je Vlaams minister van Omgeving (Milieu mag je het niet noemen) niet kan verwijten is gebrek aan politieke impulsiviteit. Een nieuwe ronde aan bloedtesten bij de buurtbewoners in Zwijndrecht, die in de omgeving van de chemische fabriek wonen, komt immers met gruwelijke resultaten.
• Amper 9 procent van de 796 testen die werden afgenomen bij buurtbewoners tonen aanvaardbare niveaus van vervuiling in het bloed. Dat wil dus zeggen dat meer dan 90 procent veel te veel PFAS in zich heeft. De gevolgen zijn niet min: meer dan de helft van de omwonenden dreigt, volgens het onderzoek, langetermijneffecten te krijgen op de gezondheid. Die gaan van diabetes, over immuniteitsstoornissen tot moeilijke zwangerschappen.
• Gruwelijk dus, en dat in scherp contrast met de lakse manier waarop de chemiegigant 3M zich tot nu toe heeft opgesteld. In de hoorzittingen in het Vlaams Parlement verscheen het bedrijf op heel defensieve manier, waarbij het zich in advocatentaal verzette tegen elke mogelijke verantwoordelijkheid.
• Demir neemt dus actie, en zet 3M voor het blok. Binnen de twee dagen moeten ze duidelijkheid geven over hoeveel PFAS er wordt uitgestoten. “Ze moeten zwart op wit duidelijk maken dat er geen bijkomend gevaar is voor de buurtbewoners”, zo is te horen.
• De Vlaamse administratie, met het departement vraagt al twee manden naar die informatie van 3M, maar die aarzelt blijkbaar, met mogelijke juridische procedures die op de achtergrond spelen. Een ingebrekestelling volgde al.
• Demir escaleert nu de zaak: als er binnen 48 uur niets komt van 3M, kunnen ze hun productie van PFAS stilleggen. Die is goed voor ongeveer een derde van alle activiteiten van de chemiereus daar.
• Of die echt onder de indruk zal zijn, is maar de vraag. Gisteren stuurde 3M alweer een persbericht om de schadelijke gevolgen van PFAS voor de mens in twijfel te trekken. En de productiesite in Antwerpen is in omzet maar een fractie van de 32,2 miljard dollar die het bedrijf in 2020 realiseerde.
• Hoe dan ook breidde de Vlaamse regering de straal van de zone uit waarin mensen moeten opletten met wat ze consumeren uit hun tuin. Zelfgekweekte groenten moeten vanaf nu “goed gewassen” zijn binnen een straal van vijf kilometer rond het bedrijf. Grondwater drinken op minder dan drie kilometer van de fabriek is absoluut niet aan te raden.