De vakbonden bij het spoor kondigden voor november en december vier stakingsdagen aan, onder de vorm van twee 48-urenstakingen. De bonden vragen de ‘stopzetting van de productiviteitsverhoging ten nadele van het spoorwegpersoneel’. Op zich is dat al vrij bizar: het Belgische spoor blinkt niet meteen uit in kwaliteit, efficiëntie en productiviteit, en kan best wat productiviteitsverbetering gebruiken. En in een bredere context wordt het zelfs nog vreemder gezien productiviteitsverbetering in onze economie zowat de enige factor is die de komende decennia onze welvaart nog kan versterken.
Onvoldoende kwaliteit op het spoor
We hebben in ons land een goed uitgewerkt spoornet. Volgens de recentste analyse van het World Economic Forum (WEF) komt België in een internationale vergelijking op een vierde plaats qua dichtheid van het spoornet. Maar, qua efficiëntie van de treindiensten halen we pas een 36e plaats. En zeker in vergelijking met het budget dat we aan het spoor spenderen is dat onvoldoende. Analyses daarvan zijn moeilijker te vinden, maar Boston Consulting stelde tot 2017 op regelmatige basis een ‘Railway performance index’ voor Europa op, die dan afgezet kon worden tegen de overheidsuitgaven voor het spoor.
Hun laatste analyse toonde dat we in België veel uitgeven aan het spoor. Enkel in Zwitserland, Oostenrijk en Luxemburg liggen die uitgaven nog hoger. Tegenover dat budget staat in België maar een middelmatige kwaliteit. In heel wat landen, onder meer Duitsland, Frankrijk en Nederland en de Scandinavische landen, ligt de kwaliteit van het spoor hoger, terwijl de overheidsuitgaven daarvoor lager liggen. Het is weinig waarschijnlijk dat we er in dit soort analyses sinds 2017 sterk op vooruit gegaan zijn. Daarvoor is een verregaande efficiëntie- en productiviteitsoefening noodzakelijk. Zware vakbondsreacties op al bij al beperkte stapjes naar meer efficiëntie maken dat heel erg moeilijk.
Productiviteit is de motor van onze welvaart
Productiviteit wordt in sommige kringen als iets negatiefs beschouwd, allicht omdat het daar vooral geïnterpreteerd wordt als ‘harder’ werken. In essentie gaat het veeleer over slimmer werken: meer output genereren met hetzelfde aantal (of minder) mensen. Een sprekend voorbeeld daarvan is onze landbouw. Die levert vandaag veel meer output dan pakweg 100 jaar geleden en doet dat met veel minder mensen. En dat is niet omdat boeren vandaag veel harder moeten werken, maar vooral omdat ze nu werken met betere machines, betere meststoffen, betere zaden, een betere planning… Een gelijkaardig proces is aan de gang doorheen onze hele economie en is de kern van onze welvaart. Meer nog, voor een verdere welvaartsstijging is een verdere productiviteitsgroei essentieel.
Meer economische activiteit, en dus meer welvaart, kan door meer mensen (meer uren) aan het werk te zetten of door hun output per persoon (of per gewerkt uur) te verhogen (m.a.w. hun productiviteit). Gezien het aantal mensen op actieve leeftijd in ons land de komende jaren zal afnemen, en ook gezien de toenemende aandacht voor de work/life-balans die doorgaans gepaard gaat met een voorkeur voor minder werken, zal de toekomstige welvaartsgroei vooral van een toename van de productiviteit moeten komen. Concreet, alles wat we de komende decennia willen realiseren op het vlak van hogere lonen, hogere pensioenen en uitkeringen, extra investeringen, minder werken… zal gefinancierd moeten worden met een toename van de productiviteit.
Inzetten op sterkere productiviteitsgroei
Nu is de productiviteitsgroei in ons land al decennialang aan het vertragen. Als we die neerwaartse trend de komende jaren niet gekeerd krijgen, dan gaan we er op termijn op achteruit qua welvaart. Dan dreigen we onder meer in moeilijkheden te komen om onze huidige welvaartsstaat financieel overeind te houden. We moeten dan ook veel meer gaan inzetten op sterkere productiviteitsgroei, doorheen heel onze economie (ook binnen de overheid). Digitalisering is in die context een veelbelovende piste om belangrijke productiviteitswinsten te realiseren. Maar dat zal niet vanzelf gebeuren, en vereist sowieso belangrijke aanpassingen doorheen onze economie. Die aanpassingen afblokken gaat ten koste van onze toekomstige welvaart. Staken tegen productiviteitsverhoging is eenvoudigweg staken tegen onze welvaart.
De auteur Bart Van Craeynest is Hoofdeconoom bij Voka en auteur van ‘België kan beter’
