Een stevig rondje borstklopperij in het Europees Parlement, alweer discussies over de gulle Vlaamse subsidiestroom, en een discussie over het vaccineren van asielzoekers die blijft woeden.

Een opvallend zelfzekere, en zelfs trotse Europese Commissie: dat presenteerde Ursula von der Leyen vanmorgen in haar Europese ‘State of the Union’, of State of the EU (SOTEU) in het Europese Parlement. Met name over de vaccins gaf de EU zichzelf het ene schouderklopje na de andere: “Wij hebben het op de juiste, wetenschappelijke manier gedaan, de Europese manier”. Meteen kondigt de Commissie ook een nieuw agentschap aan, Hera, om toekomstige pandemieën op Europees niveau te bestrijden, met een kostenplaatje van liefst 30 miljard euro.

In het nieuws: De State of the Union voor de EU.

De details: Speechen kan von der Leyen wel degelijk. Al is Brussel Washington DC niet.

• Een opvallend assertieve Commissievoorzitter Ursula von der Leyen trok vanmorgen naar het Europees Parlement, voor haar ‘State of the Union’, de opening van het parlementaire jaar. Die traditie is relatief nieuw (in 2010 deed de Commissie het een eerste keer), en overgewaaid vanuit de VS, die in januari elk jaar hun president verwelkomen in hun congres.
• Het moet gezegd: von der Leyen deed wat ze moest doen, met verve. Haar speech, in perfect Engels, Duits, Frans en zelfs een beetje Italiaans (ze eindigde met Viva L’Europa’), met de nodige emotie en gevoel voor dramaturgie, was krachtig en bij momenten zelfs ‘patriottisch’, voor zover dat kan voor de EU.
• Zeker op vlak van de vaccins raakte von der Leyen, perfect gekapt en gekleed in een roze vestje, een gevoelige snaar: het is duidelijk dat Europa veruit het meest succesvol geweest is in die aanpak van de vaccinaties, en dat resulteerde in een, voor EU-normen, opvallend rondje van borstklopperij over de pandemiebestrijding.
  • “We hebben in de grootste economische crisis en de grootste pandemie, het samen gedaan, als één unie, één Europa. We did it together. Daar kunnen we trots op zijn.“
  • “Het is wanneer je getest wordt, wanneer je onder druk staat, dat je ziel echt kan schijnen. En ik denk dat Europa daar echt getoond heeft dat ze dat kan.”
  • “Een jaar geleden wist ik niet of we zouden lukken in een vaccin. Wij hebben 750 miljoen vaccins gegeven aan Europeanen; wij zijn ook de enige regio die 700 miljoen vaccins buiten Europa hebben gegeven, niemand deed ons dat voor.”
  • “We hebben het op de juiste manier gedaan, omdat het op de Europese manier was. En het heeft gewerkt.”
• Meteen deed von der Leyen ook een belofte, om nog eens 200 miljoen dosissen te geven aan derdewereldlanden. “Nog minder dan 1 procent van de ontwikkelingslanden heeft vaccins gekregen, we moeten hierop inzetten. Team Europa moet meer doen.”

De harde cijfers: Een nieuw plan van de EU, om de ‘Hera’ op te richten, kost ook miljarden euro’s.

• Dit Hera, de Health Emergency Preparedness and Response Authority, is een nieuw EU-bureau, dat moet zorgen dat niet nogmaals dezelfde fouten gemaakt worden bij de aanpak van een pandemie.
• Daarvoor moet de Hera risicoanalyses uitvoeren, tijdig waarschuwen, onderzoek naar vaccins financieren en stocks van medisch materiaal monitoren en mogelijks ook gezamenlijk aankopen. Voor de vaccins wordt dat zeker het geval.
• Het kostenplaatje is niet min: 30 miljard euro in totaal. Qua stap in een nieuwe bureaucratie kan dat tellen. 6 miljard komt uit de EU-begroting, de rest uit de grotere herstelfondsen, die ondertussen rijkelijk vloeien in de EU.
• De belangrijkste taak is misschien wel diegene die de EU al gedaan heeft: gezamenlijk vaccins aankopen. Die aanpak leidde aanvankelijk tot grote frustraties, omdat landen als Israël, het Verenigd Koninkrijk en de VS duidelijk voorsprong namen op de EU. Maar die fricties zijn helemaal weg, en zelfs vervangen door een soort triomfalisme: de EU doet het ondertussen beter dan al die drie landen, voor een heel pak van haar lidstaten. 70 procent van de volwassen EU-burgers is nu gevaccineerd.
• Een goede waarnemer ziet overigens de parallel met Vlaanderen: hoge vaccinatiegraden vertalen zich niet alleen in de EU in politieke borstklopperij en wat zelfgenoegzaamheid.
• De essentiële vraag is natuurlijk of dit nieuw agentschap ook zal helpen om één gecoördineerde aanpak te krijgen bij mogelijke maatregelen om een nieuwe pandemie in te dijken. Europa blonk uit door haar verdeelde slagorde, en zelfs het sluiten van de binnenlandse Schengen-grenzen. Ook België kwam daar beschamend uit: ondanks de EU-instellingen op het grondgebied, werden er allerlei reisbeperkingen afgekondigd.
• Daarbij is er ook een meer institutioneel vraagstuk: Hera hangt af van de Commissie. Krijgt die zo bevoegdheid over ‘gezondheidszorg’, toch eigenlijk een nationaal domein, waarop enkel de EU-lidstaten zelf bevoegd zijn? Om die uitbreiding van de ‘macht’ van de EU tegen te gaan, hebben de lidstaten een soort ’toezichtraad’. Maar de facto lijkt de Commissie zich voortaan heel nadrukkelijk met pandemiebestrijding te gaan bezighouden.

Ook opgevallen: De Commissie focust op klimaat, maar von der Leyen staat ook stil bij Defensie.

• Het is geen geheim dat de EU-Commissie het voortouw wil nemen in de klimaatstrijd. Met Frans Timmermans heeft ze op dat vlak al een erg uitgesproken stem. Von der Leyen focuste opvallend een paar keer op de jonge generatie Europeanen, in deel van haar obligate nummertje over klimaat.
• “We hebben vooral geleerd van de Europese jongeren; in deze pandemie: “Zij hebben empathie en steun getoond. Het zijn zij die ons nu ook wijzen op de verantwoordelijkheden voor het klimaat. Wij moeten van hen leren. Dit is de boodschap over de prioriteiten die we sturen vandaag”, zo stelde ze.
• Meer nadrukkelijk was haar lange focus op het strategische en zelfs militaire luik: traditioneel zeker geen corebusiness van de EU. Maar deze Commissie wilde daar een breuk met het verleden. In praktijk is die er zeker nog niet gekomen: integendeel, de EU stond als tandloze tijger aan de kant, onder meer in de recente Afganistan-crisis.
• Daarover had von der Leyen heel wat te zeggen. Zo verklaarde ze dat de EU “altijd aan de kant van de Afghaanse vrouwen zou staan”. Dat leverde applaus op, maar klonk tegelijk ook heel pijnlijk, voor iedereen die het dossier heeft gevolgd. Von der Leyen opende tijdens de crisis onder meer de deur voor een humanitaire corridor, om veel meer vluchtelingen op te vangen, maar kreeg van de lidstaten het deksel op de neus.
• “We moeten opnieuw nadenken over hoe deze missie zo bruusk is kunnen eindigen, we moeten hierover lessen trekken, ook met onze bondgenoten binnen de Navo. Minder samenwerking kan nooit de oplossing zijn, we zijn samen de NAVO op zoek naar nieuwe manier van coöperatie. Maar Europa moet meer doen op zichzelf”, zo stelde ze.
• Meteen volgde ook een concreet voorstel van von der Leyen, niet toevallig de voormalige minister van Defensie in Duitsland: ze wil de btw afschaffen voor alle Europese aankopen van militair materiaal, om zo de Europese defensie-industrie te boosten.

Ook genoteerd in de marge: Echt veel applaus kreeg von der Leyen niet. Het blijft een koele show, die SOTEU.

• Het Europees Parlement heeft nog een lange weg af te leggen, om ooit de sfeer van het Amerikaanse Congress te kunnen benaderen. Misschien zitten Europeanen op dat vlak ook anders in elkaar: al te overdreven zelfpromotie wordt niet geapprecieerd.
• Von der Leyen deed dus haar job, maar kreeg een eerder lauwe ontvangst. Meer zelfs, Margrethe Vestager, de vicevoorzitter van de Commissie en verantwoordelijke voor het digitale, zat zowaar te breien tijdens de speech: een gewoonte die ze wel meer aanhoudt, maar die toch een wat vreemd signaal gaf.
• Ook opgevallen: de Slovenen, toch de huidige EU-voorzitters in de Europese Raad, waren niet eens aanwezig met een delegatie. Premier Janez Janša, een socialist nochtans maar eerder EU-sceptisch, botste de afgelopen weken onder meer omwille van de Afghanistan-crisis al met de Commissie.
• Ook von der Leyen zelf lijkt nu al uit te kijken naar de volgende EU-voorzitter: Frankrijk. Ze kondigde aan dat ze samen met de Franse president Emmanuel Macron een top organiseert over haar stokpaardje: gezamenlijke Defensie.

Onvermijdelijk weer opgedoken: Een nieuwe discussie rond de Vlaamse subsidiestroom.

• Vanmorgen in het nieuws: wat commotie rond de overheidssteun die 3M ontvangen heeft vanuit het Vlaamse niveau. Het Amerikaanse bedrijf is al langer de grote boze boeman in sommige media. Dat het bedrijf nu sinds 2013 al voor meer dan 5 miljoen euro subsidies ontving is zelfs voorpaginanieuws bij De Standaard.
• Het was CD&V-parlementslid Tinne Rombouts die in juni de vraag al stelde, maar vanmorgen moest minister van Economie Hilde Crevits (CD&V) nu op de VRT-radio reageren, nadat het nieuws uitgesmeerd werd. Zij kwam met de aankondiging “dat ze moest erkennen dat het vreemd was dat een bedrijf subsidies krijgt, maar we aan de andere kant onder vuur ligt omwille van allerlei milieu-inbreuken”.
• Wat de subsidies betreft: ongeveer 2 miljoen euro komt uit het klimaatfonds, deel van het Europees ­CO2-emis­sie­handelssysteem. En ook 341.235 euro ‘strategische ecologiesteun’, die ze in 2019 ontvingen.
• Het nieuws lokte felle reacties uit van oppositie: “Deze Vlaamse regering zorgt onvoldoende voor haar burgers, maar soigneert wel vervuilende multinationals. En de burger? Die betaalt de rekening. Twee maal zelfs: via zijn belastingen én met zijn gezondheid”, zo stelde Hannes Anaf (Vooruit), voorzitter van de PFOS-commissie.
• “Ik wil dat minister van Economie Crevits dit geld terugvordert en dat het naleven van de vergunning een strikte voorwaarde is om subsidies te ontvangen”, zegt Groen-parlementslid Mieke Schauvliege.

The Big Picture: De kritiek op de gulle Vlaamse subsidiemachine klinkt steeds luider.

• Wie de Vlaamse mechanismen van subsidie wat beter kent, kan nauwelijks verbaasd zijn: zowat heel de Vlaamse industriesector krijgt via allerlei systemen extra staatssteun. Die loopt in de miljarden euro’s.
• Niet toevallig hield het Vlaams Parlement gisteren een discussie over die ‘spendeerdrift’ zoals Vlaams Belang het noemde, maar waarbij ook Open Vld-parlementslid Maurits Vande Reyde zich al langer kritisch opstelt. Als minister van Begroting mocht Matthias Diependaele (N-VA) de regering komen verdedigen.
• Maar niet geheel verwonderlijk loopt die, als minister van Begroting, ook niet heel warm voor de hoge bedragen aan subsidies. “We moeten minder eenzijdig denken over deze aanpak, en ons veel meer afvragen ‘met welk doel’ we dit doen, en vooral ‘of dit een taak van de overheid is’. Zijn er geen alternatieven?”, zo stelde Diependaele.
• Hij pleit ook voor een scherper toezicht, “waarbij sneller kan worden toegetreden wanneer er een ernstig vermoeden of aanwijzing is dat een subsidie oneigenlijk wordt gebruikt”. En hij wil sneller een zogenaamde ‘sunset-clause’: zodat de subsidies vanzelf uitdoven.
• Niet toevallig pleitte Vande Reyde voor een “mentaliteitsverandering”: “Bij de overheid moeten uitgaven gewoon kritisch worden bekeken.” En hij voegde zijn stokpaardje toe: het Parlement “meer zeggenschap” geven om meer transparantie te krijgen.
• Onder meer in het dossier van miljoenensubsidies aan Pukkelpop wierp het liberale parlementslid zich op als kritische stem: was het voor het festival uiteindelijk gewoon niet veel voordeliger om op het eind de zaak af te lassen, en zo overheidssteun op te strijken, is de vraag die zich daar stelt.

Om te volgen: Asielzoekers verplicht vaccineren of niet? Vivaldi is verdeeld.

• Het lijkt een klein dossier, maar asielzoekers blijven gevoelige materie binnen de Vivaldi-coalitie. Opnieuw is er protest van ngo’s omdat kinderen van asielzoekers niet kunnen genieten van hun volle opvang, wegens overvolle centra en tekort aan personeel: meteen een schending van hun mensenrechten, vinden de activisten.
• Alleen, die krapte is ontstaan omdat corona nog steeds lelijk huishoudt onder de asielzoekers. Voor hen gelden scherpe quarantainemaatregelen, wat enorm de beschikbare plaatsen doet afnemen.
• Daarbij komt nog dat door de overstromingen in Wallonië de opvangcapaciteit nog verder is gedaald. Net daarom kijkt men naar andere locaties, maar dat leidde dan weer tot fel protest in Koksijde.
• Tegelijk zijn er uitbraken van besmetting in de opvangcentra. Zo is het Peeterskasteel in Scherpenheuvel, een opvangcentrum voor vluchtelingen, getroffen door een coronauitbraak, zo meldt ROBTV. Zeker 29 van de 142 bewoners bleken besmet.
• Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V) wil daarom overgaan tot verplicht vaccineren van alle asielzoekers: dan is het probleem van plaatsen ook meteen opgelost in een aantal weken, zo is de redenering.
• Alleen, binnen Vivaldi gaat Frank Vandenbroucke (Vooruit) op de rem staan in het dossier: een uitbreiding van de vaccinatieplicht naar andere doelgroepen, laat staan heel de bevolking, wees hij gisteren in De Standaard nog eens af: “Dat is theoretisch misschien een interessante discussie, maar niet aan de orde. Ik ben geïnteresseerd in resultaatvoetbal. Ik zie niet in hoe we dat zouden organiseren met gunstig resultaat”, zo stelde hij.
• Afwachten hoe men vrijdag beslist op het Overlegcomité.

Tot slot: Wat harde cijfers over de corona-pandemie in Europa. De oversterfte is voorbij.

• In de vaak emotionele discussies over mondmaskers, verplichte vaccinaties, coronapasjes en verplichte quarantaines in het onderwijs, is het goed om ook de algemene cijfers in het oog te houden.
• Vanmorgen komt Eurostat met de cijfers van oversterfte, de meest accurate manier om te zien of er nog echt sprake is van een grote pandemie. En kijk: de oversterfte daalde vorige maand in heel de EU met 4,4 procent, tot de laagste graad sinds juli vorig jaar. Die zit nu op een EU-niveau van nog 2,8 procent.
• Voor landen als België en Zweden zitten we daar zelfs nog 3 procent onder: bij ons is dus geen sprake meer van oversterfte. In Griekenland en Cyprus is dat wel degelijk nog het geval: daar is duidelijk wel nog een probleem.
• Maar in vergelijking met november 2020, toen men op 40 procent oversterfte zat, of opnieuw in april dit jaar, met 20 procent oversterfte, is er een heel duidelijke trendbreuk. 

Met bijdragen van Emma Maréchal