Iets na de middag vandaag ontvangt koning Filip met de nodige egards de man die 455 dagen in een Iraanse cel doorbracht: Olivier Vandecasteele. Het is het zoveelste laagje suiker op diens vrijlating, nadat ministers van Vivaldi over elkaar struikelden om toch maar hun deel van het succes te claimen. Maar nu de dampen van het vreugdevuurwerk wegtrekken, blijft tegelijk grondwettelijk een kater over. Want maandenlang probeerde de regering om via een uitleveringsverdrag de ruil tussen Vandecasteele en de in België tot 20 jaar cel veroordeelde terrorist Assadolah Assadi te forceren. Om dan vervolgens die procedure, waar men verplicht was de Iraanse oppositie in eigen land te informeren, aan de kant te schuiven en naar de botte bijl van artikel 167 in de Grondwet te grijpen: “De koning (de regering, red.) bepaalt het buitenlands beleid”. Met andere woorden: een juridisch autoritaire zet, die premier Alexander De Croo (Open Vld) verdedigde, met het argument van hoogdringendheid. Vandecasteele dreigde immers geëxecuteerd te worden, zo stelde de eerste minister. De oppositie reageerde misnoegd, en vroeg een debat in de Kamer. Dat komt er deze week niet.

In het nieuws: Vanmiddag Vandecasteele op het Paleis.

De details: De NGO-medewerker trok naar Iran, tegen alle adviezen van Buitenlandse Zaken in, om zijn appartement in Teheran te gaan verkopen. Anderhalf jaar later is hij vrij, en viert Vivaldi. Operatie ‘Blackstone’, een ruildeal via Oman, is gelukt.

• “Eindelijk vrij. Enfin avec nous.” Het is premier De Croo die het vrijdag tweette, met een dramatische foto van Vandecasteele, die in een A400M, een militair toestel van Defensie, naar het licht kijkt van de opengaande deur, richting vrijheid, op de luchthaven van Muscat, in Oman.
• Dat golfstaatje blijkt de internationale ‘broker’ in de deal tussen België en Iran, waarbij de goede banden tussen de lokale sultan en koning Filip blijkbaar een rol gespeeld hebben: een telefoontje deed wonderen. Die betrokkenheid verklaart meteen waarom het Paleis vandaag ook Vandecasteele ontvangt, en waarom de koning ook al de NGO-medewerker belde, toen die nog in de lucht hing, onderweg vanuit Iran naar huis.
• Zo pikt ook het Paleis een graantje mee van het feel good-verhaal dat dit weekend al lang en breed werd uitgesmeerd door zowat alle betrokken Vivaldisten.
  • De premier kreeg de primeur van de bekendmaking, en nam in alle vroegte vrijdag, terwijl Vandecasteele nog in de lucht hing, een videoboodschap op: perfect in presidentiële stijl kondigde hij aan dat Vandecasteele “onderweg naar huis was”.
  • In Melsbroek ontvangt een heel ministerieel comité van zowaar én de premier én minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib (MR), én minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS) én minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open Vld) de Belg.
  • Elk gaan ze communiceren, met bijhorende emotionele beelden over “de glimlach van Olivier in het echt zien en niet meer op een poster!”, dixit bijvoorbeeld Lahbib.
  • Hele artikels verschijnen, in onder meer La Dernière Heure over “de speciale rol van Defensie, in de geheime operatie die Olivier terughaalde”, met een hoofdrol daar voor Dedonder.
  • De ultieme communicatie om zichzelf van een rol in het plot te verzekeren volgt dan van bij Van Quickenborne, maandag in Het Nieuwsblad. Die stelt zowaar dat “als Vandecasteele was gestorven, ik ontslag had moeten overwegen“.

De essentie: Juridisch gezien is het een haarspeldbocht, die Vivaldi nam.

• Afgelopen zomer van ’22 al werd een uitleveringsverdrag met Iran in de Kamer gestemd, meerderheid tegen oppositie. Net dat verdrag was bedoeld om de deur open te zetten voor een mogelijke ruil van Vandecasteele voor Assadolah Assadi.
• Die Iraanse geheim agent, officieel ‘diplomaat’ werd op heterdaad betrapt toen hij onderweg was naar Parijs, om daar een bijeenkomst van de Iraanse oppositie met zo’n 300 deelnemers op te gaan blazen. Hij kreeg 20 jaar cel, maar Iran duwde al langer op z’n vrijlating.
• Net daarom gaf Buitenlandse Zaken al langer een zeer duidelijk negatief reisadvies, ook rechtstreeks aan Vandecasteele, die als ngo-medewerker in Iran actief was geweest, maar anderhalf jaar geleden toch besliste af te reizen, om z’n appartement in Teheran te verkopen. Dat Iran hem arresteerde en veroordeelde tot steeds zwaardere celstraffen, was exact wat men op Buitenlandse Zaken vooraf had gevreesd: brute diplomatieke pasmunt van een Belg, in ruil voor Assadi.
• Het uitleveringsverdrag maakte wel dat alles juridisch netjes geregeld werd, wat ook zeker voor Ecolo en Groen, immer bezorgd om mensenrechten en democratische inspraak, de zaak politiek aanvaardbaarder maakte. Maar net daarop ging het vervolgens mis: het Grondwettelijk Hof schorste het verdrag, op vraag van de Iraanse oppositie in december vorig jaar.
• In maart ging het licht dan toch op groen: het Hof aanvaarde het uitleveringsverdrag, maar legde de regering ook een duidelijke beperking op. Zij moesten een uitlevering dan wel op voorhand laten weten aan de mogelijke betrokkenen (lees: de Iraanse oppositie), die zo het recht kregen om toch naar de rechtbank van eerste aanleg te gaan, en beroep aan te tekenen.
• De slachtoffers van Assadi gingen ook verder: ze vroegen de federale regering officieel om hen op de hoogte te houden van enig mogelijk nieuws rond de veroordeelde terrorist. Een antwoord kwam er nooit.
• Want tegelijk kwam ‘optie B’ van Vivaldi, een “gewiekst plan van Van Quickenborne“, zo wordt het binnen Vivaldi aangeprezen, in actie. Daarbij schoof de regering de hele juridische constructie via het uitleveringsverdrag opzij, en ging ze via artikel 167, dat de regering eigenlijk ‘vrije hand’ geeft op Buitenlandse Zaken. Zonder Parlement, zonder Iraanse oppositie of eender welke rechtbank, kon met een KB van amper drie pagina’s en vier handtekeningen de zaak geklaard worden.
• Een juridisch wel heel botte bijl dus, die alle macht bij de regering legde, zonder veel controle of tegenspraak. “Gelet op de ernstige, imminente en voortdurende dreiging voor de Belgische nationale veiligheid, waaraan bij hoogdringendheid moet worden tegemoet gekomen”, zo leest het KB.
• De Croo verdedigde zich daarvoor al fel: “De executie was vlakbij“, zo schermde hij. Want Iran speelde het volgens de Vivaldisten immers steeds harder: in januari executeerde Teheran een Brit, in mei nog een Zweed. Een Duitser, die in februari de doodstraf kreeg, wacht hetzelfde lot. En men liet verstaan dat Vandecasteele die route opging.
• Een “noodgeval” dus, dat het gebruik van artikel 167 volgens Vivaldi rechtvaardigt, en waar de premier donderdagavond op de kern ook van iedere regeringspartij toestemming voor kreeg: de druk is te groot om nu nog veel reserves te tonen in de zaak-Vandecasteele.
• Dat Vivaldi dan net een heel woelige week achter de rug heeft, het gesteggel met de groenen rond de natuurherstelwet, speelt uiteraard mee: Groen en Ecolo, die nochtans aandrongen op een ruil via het verdrag, staan met de rug tegen de muur. De machine is dan al aan het rollen: Qatar heeft immers al een “okay” van Iran gekregen, het KB is al klaar.

De reacties: De oppositie is kritisch. Grondwetspecialisten ook. Maar een debat is er niet snel, in de Kamer.

• Opvallend, in Le Soir vanochtend, een scherpe Céline Romainville, grondwetspecialist van de UCL. “Men heeft duidelijk niet echt veel zin meer om de rechtsstaat en de rechtsprincipes te verdedigen”, zo stelt die. “Tegenover de ‘gijzeldiplomatie’ van Iran is België uiteindelijk ook een land geworden waar men meer ‘koninklijk’ gaat regeren, vanuit de regering, over het buitenlands beleid.”
• De grote vraag daarbij: “Waarom heeft men dan zoveel moeite gedaan om eerst wél de regels en procedures te respecteren, en zover te komen, om dan vervolgens een keuze te maken, die van in het begin al kon?”, zo stelt Romainville.
• Ook internationaal komt er reactie. Zo is er scherpe kritiek van Ingrid Betancourt, de Frans-Colombiaanse die zelf jaren door de FARC gegijzeld werd, en vandaag aan de kant staat van de Iraanse oppositie. Zij stelt dat “de internationale reputatie van België nu is aangetast“. “De beslissing om een terrorist vrij te laten, is in strijd met de wet en beloont het chantagebeleid van het Iraanse regime. Dit zal het Iraanse regime verder aanzetten tot terrorisme en gijzelingen in de toekomst.”
• De oppositie van N-VA en Vlaams Belang, die al veel langer tegen elke deal met Iran waren, reageren scherp:
  • “De betrokkenheid van het Parlement bij de uitvoering van dit verdrag, desnoods achter gesloten deuren, was een expliciete vraag van Groen, gesteund door meerdere partijen in het halfrond, om dit uitleveringsverdrag goed te keuren. De minister maakte ook beloftes in die zin aan de commissie Buitenlandse Betrekkingen. Dat is niet gebeurd”, zegt Peter De Roover (N-VA).
  • “Doordat de Vivaldi-regering zo kortzichtig is geweest om hiervoor een terrorist te laten vertrekken, heeft men de deur wijd opengezet voor vele nieuwe nachtmerries”, stelt ook Ellen Samyn (Vlaams Belang).
• Opvallend daarbij: op het tv-nieuws wilde de premier “zeker daarover in debat gaan in de Kamer”. Maar daar slaagde voorzitter Elliane Tillieux (PS) er niet in om de Commissie Buitenlandse Zaken te laten samenkomen: een aantal van hen is op reis in Congo, waardoor er daar deze week geen debat kan zijn. Ten vroegste zijn er dus pas donderdag, tijdens het vragenuurtje, korte discussies van 2 minuten.

Tenslotte: “Ik laat niemand creperen”, zo pocht premier De Croo vrijdag op het VTM-nieuws. Andere Belgen in buitenlandse cel melden zich nu.

• “Het was een moeilijk dilemma, maar op een bepaald moment heb ik gezegd, ‘we laten geen Belg achter, een onschuldige. En ik heb veel mensen horen zeggen ‘je moet Olivier bevrijden’, maar niemand heeft mij gezegd hoe.”
• Gespierde taal van de eerste minister dus, na de vrijlating van Vandecasteele. Maar tegelijk toch ook wel een beetje een risico. Want er zitten zo’n 450 tot 500 Belgen ergens in de cel in het buitenland.
• Die zijn lang niet allen onschuldig, of deel van een diplomatiek schaakspel, zoals bij Vandecasteele het geval was. Maar voor sommigen staat hun lot toch in schril contrast met de enorme inspanningen die voor Vandecasteele zijn geleverd vanuit de regering.
• Zo duikt vanmorgen in meerdere kranten de zaak van Tanguy Taller op, een Bruggeling die al vier jaar in Cambodja in de cel zit, voor drugssmokkel: zijn ouders schreeuwen z’n onschuld uit, er is enkel een schijnproces geweest. En zijn omstandigheden zijn vreselijk: vergelijkbaar met die van Vandecasteele, zo stellen ze. Buitenlandse Zaken volgt naar eigen zeggen het dossier.

Genoteerd: Met Vandecasteele wist Vivaldi heel het weekend een ander narratief te zetten. Onderliggend blijft het gisten.

• Wie dit weekend het interview met Conner Rousseau (Vooruit) in De Morgen las, kon daar zowaar een ‘fiere’ voorzitter over Vivaldi lezen. “Ik ben wel fier op het werk dat we in de federale regering doen. Vivaldi is de meest linkse regering die we deze eeuw al gezien hebben.”
• Interessant, want ooit had bijvoorbeeld de PS toch de leiding, van de regering Di Rupo, deze eeuw. En er was het paarse kabinet Verhofstadt II al, maar Vivaldi is dus de “meest linkse”, volgens Vooruit. Bij Alexander De Croo (Open Vld) en de liberalen gaan ze het graag lezen.
• Zowel Rousseau als Paul Magnette (PS) zijn overigens al helemaal bezig met de volgende regeringsonderhandelingen. Rousseau kondigde aan “met een oorlogsmachine daar aan tafel te gaan komen”. En, hij wil gerust ook voor het premierschap gaan: “Als ik de kans zou krijgen, dan zou ik het doen. Dat is geen doel op zich. Dan krijg je het toch niet, en ben je veel te kwetsbaar.”
• Magnette reageerde dan weer op het idee van de N-VA om een minikabinet te maken, meteen na de verkiezingen, om zo lopende zaken niet te laten aanslepen, en meteen een begroting te maken. Magnette herhaalde dat hij met N-VA “nooit een enkel akkoord heeft gevonden, en dat ook nooit zal vinden”.
• “We zullen we er alles aan doen om de N-VA te vermijden. Dat is een confederalistische, rechtse partij.” Daarbij schermde Magnette zowaar zelfs met oppositie, ook al gelooft geen hond dat. In 2014 kon de partij amper geloven dat ze uit de federale coalitie werden gehouden. Maar kijk: “Ik stap niet in de macht, enkel voor het plezier om er te zijn. Er is een project nodig en we moeten zaken kunnen realiseren. Zonder dat, sluit ik niet uit om in de oppositie te gaan.”
• Vanmorgen tenslotte kregen De Croo en co dan nog een extra boodschap boven op de stapel: de MR ziet de fiscale hervorming van Vincent Van Peteghem (cd&v) niet zitten. Echt verrassend is dat niet, maar David Clarinval, de vicepremier van de MR, blijft in De Tijd zijn eis herhalen om ook de arbeidsmarkt verder te hervormen.
• Clarinval eist “een sanctie voor wie twee jobaanbiedingen weigert en een meer degressieve werkloosheidsuitkering”. Twee onverteerbare eisen voor de PS, maar de MR wil niet plooien: “We vinden dat fiscale ontvangsten niet de enige financieringsbron mogen zijn voor die fiscale hervorming. Een nieuw pakket arbeidsmarkthervorming, dat de vele werklozen in Wallonië en Brussel activeert: dat levert voor de staatskas 28.000 euro per geactiveerde per jaar op.” 

In de Vlaamse regering ook niets nieuws: het wringt er alweer tussen cd&v en N-VA, en alweer over natuur. Deze keer zijn de natuurparken de inzet van discussie.

• Gewapend met een peiling, uitgevoerd door iVox bij 600 Vlamingen, trekt Zuhal Demir (N-VA) ten strijde, opnieuw tegen de cd&v. Acht op de tien Vlamingen willen graag nationale en landschapsparken. Zeven op de tien willen die dicht bij huis. Die cijfers maakte Demir vanmorgen bekend, om druk te zetten op het dossier van de ‘nationale natuurparken’. Dat ligt in laatste versie voor, voor de coalitie van Jan Jambon (N-VA).
• Maar daarbij sluimert alweer hetzelfde politieke conflict. Tegenover de ‘groene’ minister van Omgeving Demir staat cd&v, dat steeds meer de kaart van de boeren en de Boerenbond trekt. Ook in dit dossier vrezen ze dat landbouwers weer het gelag zullen moeten betalen, en dreigt de Boerenbond ook met juridische stappen.
• Zo’n dergelijk nationaal park moet ten minste 5.000 hectare (min of meer) aaneengesloten natuurgebied bevatten, én moet in 24 jaar tijd kunnen verdubbelen in oppervlakte. Hierdoor vreest cd&v dat de boeren plaats zullen moeten ruimen. En er is het eeuwige argument van ‘rechtsonzekerheid’, vanuit cd&v.
• Dat is ‘onzin’ volgens Demir, die zei dat ze in het decreet liet inschrijven dat er “geen rechtsgevolgen en beperkingen gelden voor industrie en landbouw”. “Dit decreet biedt net wél die rechtszekerheid”, zo stelde Demir vanmorgen op Radio 1.
• Het steekspel verloopt alvast zurig. “Politieke vernieuwing? De minister bestelt gewoon een peiling op maat. Dat vervelende parlement is meteen overbodig. Klaar”, zo tweette cd&v-ondervoorzitter Robrecht Bothuyne vanmorgen al.
• Vandaag komt de bevoegde Commissie samen in het Vlaams Parlement om over het parkendecreet te vergaderen. Cd&v heeft dus grote reserves, ook werkgeversorganisatie Voka Limburg zette via een brief aan de gemeentebesturen druk: er moeten immers telkens een paar lokale besturen zo’n natuurpark voordragen.
• Of de cd&v vandaag voluit zal kunnen gaan is de vraag. Morgen is er ook de commissievergadering landbouw waar vergaderd wordt over een automatische verlenging van de vergunningen voor landbouwers. Vlaams Parlementslid Tinne Rombouts (cd&v) zei daarover in Het Nieuwsblad dat ze vaststelt dat “de dossiers over de parken en de verlenging van de vergunningen gekoppeld zijn”. Demir ontkende vanmorgen “elke koppeling met andere dossiers”. “Ik houd mijn woord, ik hou mij aan akkoorden”, zo stelde ze over de vergunningen voor landbouwers.

Ook genoteerd: Sammy Mahdi (cd&v) en Jan Jambon (N-VA) gaan geen vrienden meer worden.

• Dat Jambon niet al te vrolijk wordt van de cd&v-voorzitter, is wel duidelijk. Al twee keer bracht de jonge christendemocraat de Vlaamse regering van die minister-president op de rand van de afgrond: rond de kinderbijslag en daarna rond stikstof. En recent nog trok hij opnieuw een ‘rode lijn’: de budgetten voor de kinderopvang moeten verdubbelen van 1 naar 2 miljard euro.
• “Mahdi heeft al een aantal keer de druk opgedreven en zo’n uitspraken gedaan. In plaats van zo’n uitspraken te doen zou je beter met voorstellen van oplossing komen. Dat is niet alleen meer geld, maar ook zorgen dat de kwaliteit in die kinderopvang verbetert. We zijn niet in verkiezingsmodus, er is de bereidheid bij de drie partijen om dit op te lossen”, zo stelde Jambon onderkoeld.

Ook genoteerd (bis): Annelies Verlinden (cd&v) pleit net voor wat minder ruzies in de politiek. En ze mijmert over Joachim Coens (cd&v).

• Misschien wel het opvallendste interview in het verlengde weekend, kwam alweer uit De Zondag. Daar komt minister van Binnenlandse Zaken Verlinden toch wat kleur bekennen over hoe zij het politieke landschap ziet, én haar partij daarin.
• “Ik trek ook soms grote ogen. Waarom steken we elkaar altijd stokken in de wielen of halen we elkaar neer? Waarom steunen we elkaar niet vaker? Het gevolg van wat we doen, is dat de extremen sterker worden. En toch doen we gewoon voort. Dat begrijp ik niet. Als de tactiek niet werkt, waarom dan geen andere tactiek proberen? Pak elkaar vast, steun elkaar. Anders gaan we het vertrouwen nooit terugwinnen”, zo smeekt Verlinden haast de regeringspartijen.
• Daarbij valt uiteraard op dat haar eigen partijleider Mahdi niet bepaalt zijn coalitieparners ‘vastpakt’. Opgemerkt wordt dat de cd&v-voorzitter wel heel vaak het einde der tijden aankondigt: “Het mestactieplan was het einde van de friet, het stikstofakkoord dat van de landbouw, de natuurherstelwet dat van de welvaart, …”, zo somt De Zondag zijn recente uitspraken even op. ”Elk zijn stijl natuurlijk. Sammy is een scherpe communicator, dat wordt in deze tijden ook verwacht van een voorzitter”, zo blijft ze op de vlakte.
• Maar wanneer het over voorganger Joachim Coens gaat, die Verlinden in 2020 in de nationale politiek katapulteerde door haar een ministerportefeuille te geven, is ze toch duidelijker. Want die vertrok voortijdig na slechte peilingen, maar ondertussen peilt de partij nog lager. “Dat was geen makkelijke beslissing voor Joachim. Omdat hij voelde dat hij zijn verhaal niet langer kon uitdragen zoals hij zelf wou, heeft hij zijn stoel losgelaten. Op dat vlak is hij misschien wel wat tekortgedaan.”

Tenslotte: Vlaams Belang versloeg in de rechtbank Philippe Close (PS). Sven Gatz (Open Vld) ging vervolgens helemaal in overdrive.

• Vlaams Belang kreeg maandag wat het wilde: een protestactie op het Albertinaplein in hartje Brussel, waar Tom Van Grieken zijn wandelactie ‘Doe ze luisteren’ afrondde. Eerder had Philippe Close, de Brusselse burgemeester, die actie verboden, “omdat hij de veiligheid niet kon garanderen”.
• Maar het recht op manifestaties is nogal stevig verankerd in de Grondwet, en dus haalde Close bakzeil voor de Raad van State. De betoging ging door, het Belang kreeg extra aandacht. Tot een confrontatie met tegenbetogers, waar Close mee schermde als argument, kwam het nooit.
• De manifestatie zelf was vooral een feestje voor de eigen achterban, die op een zonnige maandag met zo’n 2.000 waren. Los van de ‘Doe ze luisteren’-petjes was er gratis eten en drinken en dezelfde slogans als vanouds: “Eigen volk eerst” echode op de trappen naast de Koninklijke Bibliotheek. Om maar te zeggen: het is niet alsof Van Grieken zijn toon en stijl nu zachter maakt, om het cordon sanitaire los te peuteren.
• Brussels minister van Financiën Sven Gatz (Open Vld) trok vervolgens andermaal erg veel aandacht op het Belang-event, door al dichtend in een soort Oudnederlands te reageren op Twitter. “Beste Gespuis, Ge zijt hier niet welgekoomen. Brussel is alles wat gij niet zijt. Deze stad is vrij, open ende van De Wereld. Gaat elders vendelzwaaien ende stampei maecken. Ge hebt hier niets verlooren. Keer.Naar.Uw.Dorp.”
• Meteen kwam er een hele stroom aan felle reacties op Gatz, die allen vonden dat de tweet onnodig beledigend was van de Brusselse minister. Opvallend was dat Gatz nog uren doorging op Twitter met elke reactie te beantwoorden, en verder in bitsige discussies te gaan.
• Zeker de slogan ‘Keer terug naar uw dorp” is overigens toch wel opvallend, komende van een oud-Volksunieër zoals Gatz. Want historisch werd die gehanteerd op anti-Vlaamse betogingen in de hoofdstad, onder impuls van het FDF.